Orð og tunga - 01.06.2006, Blaðsíða 103

Katrín Axelsdóttir: Hvað erklukkan?
101
yfir þrjú (3.05). Síðast en ekki síst er vert að nefna að kerfi sambærilegt
nýja kerfinu tíðkast í dönsku: over og i.21 Engin ástæða er til að útiloka
áhrif úr þeirri átt. Eins og kom fram í 2 hér að framan er annað orðalag
um klukkuna, s.s. gengin (til) og vantar ... í, vísast einnig úr dönsku.
íslenskan hefur því einfaldlega haldið áfram að elta dönskuna.
Ef til vill hefur því margt lagst á eitt og valdið breytingum og sumt
kann vitanlega að hafa skipt meira máli en annað. Þau atriði sem hér
hafa verið nefnd sem hugsanlegar ástæður breytinganna verða að lok-
um tekin saman:
• Hálfi tíminn veldur því að yfir verður vinsælla en gengin í, og
vantar... í verður óþarft.
• Langar setningar valda því að gengin í og vantar... í láta undan
síga.
• Misræmi í persónu sagna veldur því að gengin í og vantar... í láta
undan síga.
• Gengin í og vantar... í vísa ekki til sömu klukkustundar og hafa
því átt erfitt uppdráttar.
• Danska kerfið, over og i, hefur haft áhrif á íslensku.
5 Niðurlag
Ekki er langt síðan klukkur urðu almertningseign hér á landi og orða-
lag þeim tengt á sér því fremur stutta sögu. Hér hafa verið skoðuð
ýmis gömul dæmi um orðalag þar sem vísað er til klukku og eins og
við er að búast eiga þau elstu rætur að rekja til útlanda og útlendinga.
Sum gömul dæmi um orðalag tengt klukkunni eru nokkuð frábrugð-
in nútímamáli. Orðalag um klukku hlýtur að hafa borist í málið úr
dönsku.
Á 20. öld hafa átt sér stað talsverðar breytingar varðandi klukkuna
því að þá öttu kappi tvö orðalagskerfi, gamla kerfið gengin í/yfir og
vantar... í, og nýja kerfið yfir og Hið nýja virðist stefna í að verða
einrátt og hér hafa verið nefndar til ýmsar ástæður þess.
21 í sænsku er över og i, og í norsku over og pá.