Orð og tunga - 01.06.2006, Qupperneq 120

118
Orð og tunga
Háskólans. Með þetta verkfæri í höndum opnuðust nýir möguleik-
ar til málrannsókna því nú var hægt að greina ýmsar tegundir texta
í málfræðilegar einingar á skjótan hátt með aðstoð tölvu. Áhugavert
var að sjá hvað kæmi út úr mörkun orðasambanda og athuga hvort
og hvernig hægt væri að hagnýta þær niðurstöður. Einn ávinningur
af þessari tilraun var að mögulegt var að raða orðasamböndunum á
nýjan hátt, ekki eftir stafrófsröð heldur eftir greiningarstrengjunum,
og komu þá í ljós ýmis forvitnileg setningarleg mynstur sem orða-
samböndin mynduðu.
Efnisskipan greinarinnar er þannig að í 2. kafla er fjallað um orða-
samböndin og í 3. kafla um markarann og mörkunina. í 4. kafla er ferli
mörkunar lýst og í 5. kafla segir frá nákvæmni mörkunar og helstu
takmörkunum hertnar. í 6. kafla eru listar með mörkuðum orðasam-
böndum og þar er jafnframt greint frá niðurstöðum mörkunarinn-
ar. í 7. kafla er lýst hvemig hægt er að raða orðasamböndum eftir
málfræðigreiningunni, og 8. kafli fjallar um það þegar markaðar eru
nokkrar línur af skýringartexta orðabókar. Niðurstöður eru síðan
dregnar fram í lokaorðum í 9. kafla.
2 Orðasamböndin
Orðasambönd í orðasambandaskrá Orðabókar Háskólans eru nú um
135 þúsund talsins. Þau eiga upptök sín í Ritmálsskrá Orðabókar Há-
skólans og eru úrvinnsla úr dæmasafni hennar. Jón Hilmar Jónsson
hefur byggt upp orðasambandaskrána sem er aðgengileg á vefnum.
Hægt er að fletta upp í skránni á www.lexis.hi.is/osamb/osamb.pl og þar er
einnig að finna upplýsingar um hana.
Orðasamböndin hafa að geyma mikinn og fjölbreytilegan orða-
forða, í þeim 135 þúsund orðasamböndum sem nú eru tiltæk koma
fyrir rúmlega 57.500 mismunandi lykilorð (þ.e. orð sem mynda merk-
ingarkjama sambandsins). Orðasambandaskránni er ætlað að veita yf-
irsýn um föst orðasambönd og tilbrigði þeirra og endurspegla dæmi-
gerða notkun orðanna auk þess sem hún veitir innsýn í sögu og sam-
hengi íslensks orðaforða á síðari öldum. í skránni er að finna orðasam-
bönd af margvíslegu tagi, allt frá föstum samböndum í óbreytanlegri
mynd (gera sér glaðan dag) til lauslegra orðastæðna (aka á hundasleða).
A dæmunum fyrir neðan má sjá að orðasamböndin eru ekki "setn-
ingar" þar sem í aðeins sumum þeirra er sögn í persónuhætti, og oft