Orð og tunga - 01.06.2006, Síða 141

Þórdís Úlfarsdóttir: Málfræðileg mörkun orðasambanda
139
strengnum þótt hann væri einfaldaður niður í eintóman orðflokk alls
staðar annars staðar — nema í sumum fornöfnum af þessari sömu
ástæðu.
8 Mörkun orðabókartexta
Orðasambönd af því tagi sem hér eru til umræðu eru ekki venjulegur
texti sem verður á vegi manna daglega. Þó minnir hann í mikilvægum
atriðum á annan texta sem margir þekkja vel, þ.e. skýringartexta orða-
bóka. Þessar tvær textagerðir eiga ýmislegt sameiginlegt og má nefna
eftirfarandi atriði:
• Textinn er ekki alltaf (og raunar sjaldnast) heilar setningar.
• Fremsta orðið stendur yfirleitt í flettimynd sinni, þ.e. sögn fremst
stendur í nafnhætti (t.d. aka d tún í orðasambandaskránni) og
nafnorð stendur í nefnifalli eintölu (t.d. aðdrdttarkraftur jarðar í
or ðasambandaskránni).
Til að skýra þetta nánar má taka sögnina aka eins og hún er skýrð í
íslenskri orðabók, 3. útgáfu 2002.
Hér er aðeins birtur skýringartextinn við aka ásamt skýringartexta
við orðasambönd og dæmi innan sagnarinnar. Það sem verið er að
skýra er ekki sýnt, þ.e. sögnin sjálf og feitletruð og skáletruð sambönd
og dæmi.
1 keyra, fara (flytja) á vagni, sleða e.þ.h.
2 nota hest sem dráttardýr og stjórna honum með aktaumum
3 flytja mykju (áður í kláfum á hesti) til áburðar á tún
4 þ.e. voru svo síðir á hestinum að þeir sópuðu snjónum með sér
5 hreyfa hægt, mjaka til
6 skaka sig örlítið, kiða sér
7 láta í minni pokann (fyrir e-m)
8 færa seglin (eftir vindstöðu og stefnu skipsins)
9 hegða sér eftir aðstæðum, leika tveim skjöldum
10 e-r er í klípu
11 hreyfast hægt, mjakast til
12 hrekja e-n
13 metast á, deila
14 malda í móinn
15 koma e-m í klípu
16 e-ð stöðvast hjá e-m