Bókasafnið - 01.06.2015, Qupperneq 15

15
Útdráttur
Í þessari grein er fjallað um MLIS rannsókn á stöðu landfræði-
legra frumgagna íslenska ríkisins, 30 ára og eldri. Horft er á
rannsóknarefnið sem skilgreindan skjalaflokk í opinberum
skjalasöfnum. Rannsóknin er sú fyrsta sinnar tegundar hér á
landi. Tvær rannsóknarspurningar eru lýsandi fyrir tilgang og
markmið rannsóknarinnar, önnur beinist að því að komast að
stöðu gagnanna í heimasöfnum og hin að því hvernig stjór-
nsýslan hefur framfylgt skyldum sínum gagnvart þeim. Einnig
var markmið að setja fram tillögur til úrbóta út frá niðurstöð-
um. Vettvangur rannsóknarinnar var opinber skjalasöfn að
meðtöldu Þjóðskjalasafni Íslands og hlutverki þess. Gagnaöfl-
un fór fram 2010 til 2012 með átta viðtölum og spurninga-
könnun. Úrvinnsla gagna fór fram með eigindlegum og meg-
indlegum aðferðum. Niðurstöður urðu mjög efnismiklar. Ein
þeirra leiddi í ljós að allir voru sammála um að meta frum-
gögnin sem þjóðararf, aðrar niðurstöður sýndu ósamræmi á
milli þess mats og stöðu gagnanna. Niðurstöður sýndu jafn-
framt að gögnin reyndust í miklu magni í heimasöfnum, löngu
komin á skilaskyldu og að Þjóðskjalasafn Íslands hafði tak-
markaða yfirsýn yfir þá stöðu. Fáir reyndust starfa samkvæmt
skjalavistunaráætlun og fæstir skráðu í geymsluskrá. Fram
kom bein fylgni á milli þeirrar stöðu og skorts á vitneskju um
gögnin. Stjórnendur þekktu takmarkað skyldur sínar og
tengsl opinberra skjalasafna og Þjóðskjalasafns voru lítil. Til-
lögur til úrbóta voru margar; þær helstu að Þjóðskjalasafn
þyrfti að breyta verklagi við miðlun fræðslu, fara út í stofnanir
og fylgja eftir því faglega skipulagi sem felst í skjalavistunar-
áætlun og koma á notkun geymsluskrár. Jafnframt að bæta
verklýsingar fyrir skjalaflokk landfræðilegra gagna.
Inngangur
Tilgangur rannsóknar um landfræðileg frumgögn sem hér
verður greint frá var margþættur. Í fyrsta lagi að draga gögnin
fram í dagsljósið og koma upplýsingum um þau á framfæri. Í
öðru lagi að kynnast stöðu þeirra í heimasöfnum og ástæðum
fyrir því að stórum gagnasöfnum, komin á skilskyldu, var
ennþá óskilað og sem vitað var af fyrirfram. Í þriðja lagi að
fræðast nánar um öryggi, skráningu, aðgengi og notkun
þeirra og síðast en ekki síst að setja fram tillögur til úrbóta út
frá niðurstöðum.
Mikilvægi rannsóknarinnar fólst í því að afla upplýsinga um
stöðu skilgreinds skjalaflokks sem ekkert virtist vitað um í
heild innan opinberrar skjalavörslu. Mikilvægið fólst einnig í
gildi gagnanna sem frumheimilda. Við upphaf rannsóknar-
innar varð ljóst að hún átti sér ekki fordæmi og er hún því sú
fyrsta sinnar tegundar hér á landi (Þórunn Erla Sighvats, 2013).
Tilgangur með þessari tímaritsgrein er að kynna rannsóknina
og niðurstöður hennar.
Tvær rannsóknarspurningar voru mótaðar í byrjun þar sem
spurt var um gögnin og stöðu þeirra annars vegar og um
frammistöðu stjórnsýslunnar og hvernig lagalegum skyldum
hefur verið framfylgt varðandi gögnin hins vegar.
Framkvæmd var blönduð rannsókn, eigindleg og megin-
dleg. Gögnum var safnað frá hausti 2010 til vors 2012. Fyrir
eigindlega hlutann voru tekin viðtöl á átta opinberum vinnu-
„Þjóðin verður að búa betur að sögu sinni“
Rannsókn á landfræðilegum frumgögnum íslenska ríkisins
Ritrýnd grein
Þórunn Erla Sighvats lauk BEd prófi frá Kennaraháskóla Íslands 1978. Við Háskóla Íslands lauk hún
skólasafnsfræðum 1997, réttindanámi í bókasafns- og upplýsingafræði 2004 og MLIS gráðu haustið
2013. Hún hefur starfað á Orkustofnun frá 2007.