Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.10.2016, Blaðsíða 23

andi öryggisveita ungversku öryggislögregl-
unnar með von um að frelsa þá pólitísku fanga
sem fyrrverandi öryggissveitir stjórnarinnar
höfðu handtekið. Fyrrverandi liðsmenn örygg-
islögreglunnar sem höfðu komið sér þar fyrir
hófu skothríð á mannfjöldann. Ungverskir
skriðdrekar hófu skothríð á bygginguna og
reyndu þá liðsmenn öryggislögreglunnar að
flýja en voru handsamaðir og líflátnir án dóms
og laga.
Ungverski rithöfundurinn István Örkény
hélt ræðu í Ungverska ríkisútvarpinu, sem nú
hét frjálsa Kossut-útvarpið, þess efnis að áróð-
ur kommúnistastjórnarinnar væri liðin tíð.
Hann sagði meðal annars í ræðunni: „Það sem
kommúnistastjórnin sagði að morgni var lygi,
það sem sagt var að kveldi var lygi og allt sem
sagt var, var lygi.“ Ekki náðist samstaða með-
al ungverska ráðamanna um tillögu Nagy, en
30. október 1956 hélt Nagy útvarpsræðu þar
sem hann tilkynnti að rússneskar hersveitir
mundu yfirgefa landið og Ungverjar myndu
draga sig úr Varsjárbandalaginu. Landið yrði
hlutlaust land og tími einræðis væri liðinn
undir lok.
Fréttir bárust frá erlendum fréttamönnum
um ástandið og fjöldi ríkja lýsti yfir stuðningi
við Ungverja. Ungverjar gætu ekki hafa valið
verri tíma til að hefja uppreisn. Tillaga kom
frá Bandaríkjunum á þingi Sameinuðu þjóð-
anna um að ræða ástandið í Ungverjalandi. Á
þessum tíma voru Bretar og Frakkar með all-
an hugann við lokun Súesskurðar og féll
ástandið í Ungverjalandi því í skuggann.
Skriðdrekarnir snúa aftur
Þó að vopnahlé væri í gildi héldu sovéskar her-
sveitir yfir landamærin frá austri. Nagy hafði
hafist handa við að ýta í framkvæmd þeim lof-
orðum sem hann hafði gefið þjóðinni.
Hinn 3. nóvember hófust viðræður Rússa og
samninganefndar ungversku stjórnarinnar um
brottflutning rússneska hersins. Annar við-
ræðufundur átti að hefjast um kvöldið en svo
virðist sem Rússar hafi rofið grið á samnings-
mönnum og handtekið þá þegar þeir komu á
fundinn.
Hinn 4. nóvember ávarpaði Nagy forsætis-
ráðherra þjóðina í útvarpi og bað um hjálp frá
alþjóðasamfélaginu þjóðinni til handa. Eftir
ræðuna leitaði hann athvarfs ásamt fjölskyldu
sinni og meðlimum stjórnarinnar í júgóslav-
neska sendiráðinu. Sama dag réðist Rauði her-
inn inn í Ungverjaland og barði uppreisnina
niður að fullu afli. Sovétmenn komu til Búda-
pest líkt og þeir kæmu á vígvöll, búnir
sprengjum, flugskeytum og rúmlega 6.000
skriðdrekum.
Uppreisnarmenn streymdu til víggirtra
götuvirkja og vígja til að verjast við hlið her-
mannanna og veittu harða og skipulagða mót-
spyrnu vopnaðir rifflum, hand- og bensín-
sprengjum. Þetta var hins vegar ekki stríð
heldur slátrun Rauða hersins á ungverskum
almenningi. Á meðan á átökunum stóð útvarp-
aði Radio Rakosi, eina starfandi útvarpsstöðin,
hjálparbeiðni til alþjóðasamfélagsins þess efn-
is að sovéskar hersveitir hefðu ráðist inn í
Ungverjaland. „For the sake of God and free-
dom, help Hungary“, síðan rofnaði útsend-
ingin. Kallinu var ekki svarað; uppreisnin var
brotin á bak aftur.
Talið er að 2.500 ungverskir mótmælendur
hafi fallið meðan á uppreisninni stóð og rúm-
lega 700 sovéskir hermenn. Að auki særðust
um 30.000 manns og heilu hverfin í Búdapest
voru í rúst eftir átökin. Á meðan barist var
hvað harðast á strætum Búdapest sem og ann-
arra borga nýttu margir íbúar landsins sér það
að landamærin höfðu opnast og fólk streymdi
úr landi. Talið er að meira en 200.000 Ungverj-
ar hafi flúið landið á þessum örfáu dögum til
nágrannaríkja eins og Austurríkis. Margt af
þessu flóttafólki sagði ekki einungis skilið við
eigur sínar og fjölskyldur heldur einnig við
fósturland sitt. Þetta flóttafólk er oft enn í dag
nefnt 56-hópurinn.
Eftir að uppreisnin var brotin á bak aftur
var fjölda fólks refsað. Talið er að um 400
manns hafi verið dæmdir til dauða og teknir af
lífi vegna þátttöku sinnar í uppreisninni,
þeirra á meðal Nagy forsætisráðherra. Um
22.000 manns voru fangelsaðir um allt land og
um 16.000-18.000 manns vísað úr landi. Meðal
fanganna var töluverður fjöldi kvenna og fólks
undir 18 ára aldri. Í fangelsunum var fólk
pyntað og allur aðbúnaður var eins ómannúð-
legur og hægt er að hugsa sér.
Alþjóðasamfélagið fordæmdi harkalegar
hefndaraðgerðir Sovétmanna gagnvart ung-
verskum almenningi en enginn gerði neitt
vegna ótta við heimsstyrjöld í miðju Kalda
stríðinu.
Þeir Ungverjar sem komu til Íslands og
ílengdust hér lögðu sig fram við að aðlagast
samfélaginu og gerast góðir og gegnir íslensk-
ir þjóðfélagsþegnar. Allir voru sammála um að
viðtökurnar sem þeir fengu frá Íslendingum
væru yndislegar og landinn var alltaf tilbúinn
að rétta fram hjálparhönd. Samt eiga þau það
flest sameiginlegt að þeim þótti verst að þurfa
að skipta um nafn þegar þau fengu íslenskan
ríkisborgararétt. Enda tóku margir upp sitt
rétta nafn eftir að lögunum var breytt.
Í dag, 60 árum síðar, eru innan við tíu
manns af upprunalega hópnum á lífi og búa
enn á Íslandi ásamt fjölskyldum sínum, börn-
um, barnabörnum og barnabarnabörnum. En í
hjarta sínu eru ungversku flóttamennirnir
stoltir Ungverjar, sem enn í dag fá vatn í
munninn þegar þeir hugsa til ungverska
matarins og hjarta þeirra slær örlítið örar
þegar þeir heyra ungverska þjóðsönginn. Þau
eru fæddir Ungverjar og munu deyja sem slík-
ir. Þótt þau hafi búið hér á Íslandi í 60 ár.
Hvað mig varðar sem afkomanda tel ég mig
mjög heppna að hafa fæðst hér á Íslandi og að
móðir mín ákvað að búa áfram á Íslandi en
ekki snúa heim aftur eftir að hún varð ekkja
aðeins 28 ára að aldri. Hún valdi Ísland, þar
sem hún var sannfærð um að hér ættum við
betri framtíð. Ég er oft spurð að því hvort telji
ég mig vera Íslending eða Ungverja; svarið er
einfalt. Ég er mjög sáttur Íslendingur og stolt-
ur Ungverji. Þegar ég er á leið til Ungverja-
lands er ég á leið heim og þegar ég er á leið til
Íslands er ég einnig að fara heim. Þegar þess-
ar þjóðir eigast við í landsleik er ég stoltur Ís-
lendingur, en eitt er víst „mínir menn“ vinna.
’ Eftir að uppreisnin var brotin á bakaftur var fjölda fólks refsað. Talið erað um 400 manns hafi verið dæmdir tildauða og teknir af lífi vegna þátttöku
sinnar í uppreisninni. Um 22.000 manns
voru fangelsaðir um allt land og um
16.000-18.000 manns vísað úr landi.
Agndofa mannþröngin fylgist með
sovéskum skriðdreka skjóta á al-
menning á breiðgötu í Búdapest.
AFP
Þessi mynd er tekin 5. nóvember, en daginn áður hafði
Rauði herinn ráðist inn í Ungverjaland og forsætisráð-
herra flutt ávarp í útvarpi þar sem hann bað alþjóða-
samfélagið um hjálp.
2. nóvember tóku íbúar Búdapest niður stærðarinnar styttu af Stalín.
4. nóvember kom Rauði herinn inn í Búdapest með sprengjur, flugskeyti
og rúmlega 6.000 skriðdreka.
30.10. 2016 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23