Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.10.2016, Blaðsíða 38

L
ífslíkur mannkyns hafa aukist gríð-
arlega síðustu aldir. Því til stuðn-
ings má nefna að árið 1891 gat
meðalkona í Bretlandi vænst þess
að verða tæplega fimmtug, þ.e.
nokkrum árum eldri en eiginmaður hennar, sem
líklega var kominn undir græna torfu í kringum
45 ára aldur. Lífslíkur beggja árið 2011 voru
hins vegar í kringum áttrætt. Svipaða sögu er
að segja af íslenskum skötuhjúum en árið 1985
urðu íslenskar konur að meðaltali rúmlega átt-
ræðar en karlmenn tæplega 75 ára. Árið 2014
voru lífslíkur kvenna hins vegar 83,6 ár og karla
80,6 ár. Á 31 ári hafa lífslíkur Íslendinga því
batnað um allt að hálfan áratug.
Geta lífslíkur aukist endalaust?
Líklega má að hluta skýra þessar auknu lífs-
líkur með miklum framförum í læknisfræði síð-
ustu aldir og áratugi og ber þar einna helst að
nefna bólusetningar, minnkaðan ungbarna- og
mæðradauða og nýja meðferðarmöguleika í
sjúkdómum sem áður voru nær öruggur dauða-
dómur, svo sem krabbameinum og hjarta- og
æðasjúkdómum. Almennu hreinlæti hefur einn-
ig farið mikið fram þegar horft er aftur til 18. og
19. aldar auk þess sem húsakostur hefur stór-
batnað og þar liggur ein helsta skýringin á
minnkaðri smithættu alvarlegra smitsjúkdóma
sem fyrr á öldum drógu fjölda fólks til dauða á
skömmum tíma.
En eru engin efri mörk? Hversu lengi geta
lífslíkur mannkyns haldið áfram að aukast og
hversu gömul getum við orðið áður en náttúran
tekur í taumana? Ekki er einfalt að svara þess-
um spurningum en hópur vísindamanna birti
nýlega niðurstöður rannsóknar er leitaðist við
að finna svarið við því hver hæsti mögulegi ald-
ur manneskjunnar er. Hin gullna tala ku vera
115 ár.
Meðaldánaraldur stendur í stað
Samkvæmt rannsókninni, sem ber titilinn „Evi-
dence for a limit to human lifespan“ og var birt í
tímaritinu Nature fyrr í mánuðinum, verða
örfáar manneskjur eldri en 115 ára. Líkurnar á
því að við náum 125 ára aldri eru til dæmis svo
litlar að á 10.000 plánetum líkt og okkar væri á
hverjum gefnum tímapunkti líklega einungis
eina manneskju að finna sem orðin væri svo
gömul. Engin manneskja hefur enn orðið 125
ára svo staðfest sé.
Rannsakendurnir fóru yfir gögn úr svoköll-
uðum „Human Mortality Database“ en sá
gagnagrunnur er samstarfsverkefni Bandaríkj-
anna og Þýskalands og inniheldur upplýsingar
um dauðsföll í 38 löndum, þar á meðal á Íslandi.
Sérstaklega voru skoðuð andlát þeirra sem náð
höfðu 110 ára aldri og bjuggu í Bandaríkjunum,
Bretlandi, Frakklandi og Japan. Í ljós kom að
meðaldánaraldur fólks sem verður eldra en 110
ára hefur staðið í stað í hartnær tvo áratugi – og
nær enginn brýtur 115 ára múrinn.
Ekki eru þó allir vísindamenn sammála nið-
urstöðum rannsóknarinnar þótt áhugaverðar
séu og hefur til dæmis verið bent á það að hvað
eftir annað hafi komið fram rannsóknir sem full-
yrða að nú sé hámarkslífaldri manneskjunnar
náð. Engin þeirra hafi hins vegar staðist tímans
tönn. Auk þess geti faraldsfræðileg rannsókn á
borð við þessa einungis lýst þeirri þróun sem nú
sé í gangi og hafi verið síðustu áratugi en út frá
slíkum niðurstöðum sé hins vegar ekki hægt að
fullyrða hvað gerst geti í framtíðinni. Með öðr-
um orðum: Þótt mannkynið virðist síðustu ára-
tugi hafa átt erfitt með að komast yfir 115 ára
markið, þá þýðir það ekki endilega að svo muni
alltaf verða. Hér getur til dæmis spilað inn í að
sú kynslóð sem nú er komin vel yfir tírætt sætti
ýmsu í æsku og á fyrri hluta fullorðinsára sem
mun færri eru útsettir fyrir nú til dags. Má þar
nefna vannæringu og ýmsa smitsjúkdóma en
þessi útsetning gæti t.d. haft áhrif til hins verra
á lífslíkur og gert fólki erfiðara fyrir að ná hærri
aldri en 115 árum.
Öldrun er ekki náttúrulegt ferli
Flest bendir þó til þess að lífaldri manneskj-
unnar, líkt og annarra dýrategunda, séu einhver
náttúruleg takmörk sett og er það afleiðing
erfðaefnis okkar. Náttúran ætlar flestum ef
ekki öllum dýrum að þroskast og vaxa til kyn-
þroskaaldurs, eignast afkvæmi og koma þeim á
legg. Þegar því verkefni er lokið, sem í dýrarík-
inu er vanalega einungis fáeinum mánuðum eða
árum eftir að kynþroska er fyrst náð, hefur hver
einstaklingur lokið hlutverki sínu frá náttúr-
unnar sjónarhóli og er í raun ekki ætlað lengra
líf. Í erfðaefni okkar eru því ekki náttúruleg
„fyrirmæli“ um öldrun því okkur var líklega
ekki ætlað að lifa framyfir tvítugt eða þrítugt.
Það sem gerist í líkömum okkar þegar við erum
níræð er því hliðarverkun af því erfðaefni sem
var okkur mikilvægt í æsku og á fyrstu fullorð-
insárum.
Af þessu leiðir að til að auka enn á langlífi
mannkyns er ekki ólíklegt að breyta þyrfti
genamengi okkar en að slíku er ekki hlaupið.
Forvitnilegt verður engu að síður að fylgjast
með öldungum næstu áratuga – hver veit nema
125 ára múrinn verði rofinn fyrr eða síðar.
Hversu gömul getum við orðið?
Getty Images/iStockphoto
Lífslíkur okkar hafa aukist nær stöðugt frá 19. öld og sífellt fleiri ná nú hundrað ára aldri, sem nær ómögulegt
hefði talist fyrir ekki ýkja mörgum áratugum. Fyrr í mánuðinum birtist hins vegar rannsókn í tímaritinu Nature
sem bendir til þess að nú sé að hægjast á þessari þróun og að þrátt fyrir áframhaldandi framfarir
í læknisfræði og öðrum vísindagreinum sé hámarkslífaldri mannkyns nú náð.
Guðrún Ingibjörg Þorgeirsdóttir gith@mbl.is
Jeanne Calment þurfti
aldrei að vinna á sinni
löngu ævi.
AFP
Hin franska Jeanne Calment var 122 ára
og 164 daga gömul þegar hún lést árið
1997 og er ævi hennar því sú lengsta sem
skjalfest hefur verið en hún varð áratug-
um eldri en eiginmaður hennar, dóttir og
barnabarn. Hún var fædd fyrir byggingu
Eiffel-turnsins og hitti málarann Vincent
van Gogh í lifanda lífi.
Lífsstíll og ævi Calment hafa verið
greind til hins ýtrasta en hún þurfti til
dæmis aldrei að vinna. Þess í stað eyddi
hún lunganum af tíma sínum í tennis,
hjólreiðar, sund, píanóleik og óperu-
tónlist – auk þess sem hún hafði gaman
af því að fara á rúlluskauta. 85 ára gömul
lærði hún skylmingar í fyrsta sinn en Cal-
ment var afskaplega heilsuhraust nær
alla ævi og hélt til dæmis áfram að hjóla
fram yfir 100 ára afmælið sitt.
Þvert á allar lýðheilsufræðilegar ráð-
leggingar nútímans reykti Calment síg-
arettur í 96 ár en hún gaf ósiðinn upp á
bátinn þegar hún var 117 ára. Þegar hún
var spurð hverju hún þakkaði ótrúlegt
langlífi sitt og unglegt útlit, sagðist Cal-
ment hafa tröllatrú á ólívuolíu, sem hún
bæði innbyrti og nuddaði á húð sína. Hún
drakk einnig púrtvín reglulega og borð-
aði um eitt kíló af súkkulaði í hverri viku.
Nautnaseggir ættu því samkvæmt þessu
ekki að hafa neinu að kvíða þegar kemur
að langlífi og heilsufari!
ELSTA MANNESKJA SÖGUNNAR
Hætti að reykja 117 ára
HEILSA „Núvitund snýst mikið um að tengja huga og líkama. Eins til þriggjamínútna æfingar geta verið nóg,“ segir Dóra Guðrún og bendir til
dæmis á Happ App sem er til fyrir síma og á happapp.is.
Tenging huga og líkama
38 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30.10. 2016