Morgunblaðið - Sunnudagur - 30.10.2016, Blaðsíða 24

Ö
rlögin höguðu því
þannig til að
menntaskólavinkon-
urnar Elísabet Csil-
lag og Eva Jóhanns-
dóttir hafa verið samferða allt sitt líf,
alla leið frá Búdapest þaðan sem þær
flúðu árið 1956 til dagsins í dag þar
sem þær búa báðar í Reykjavík og
hafa fylgst að gegnum þykkt og
þunnt.
Á aðfangadag þess árs voru þær
komnar til Íslands, sem flóttamenn,
raunar fyrstu flóttamenn sem Ísland
hafði nokkru sinni tekið við og voru
þar í hópi 52 Ungverja sem allir höfðu
verið sóttir á Þorláksmessu til Aust-
urríkis þar sem þeir dvöldu í flótta-
mannabúðum í nágrenni Vínar-
borgar. Doktor Gunnlaugur
Þórðarson, þá formaður fram-
kvæmdaráðs Rauða kross Íslands,
hafði beitt sér fyrir því að Íslendingar
tækju á móti landflótta Ungverjum
fór út með tóma flugvél til að sækja
þá.
„Ég hafði sótt um að fá að fara til
Sviss og Eva til Ameríku en ekkert
gerðist og við biðum og biðum. Svo
einn morguninn heyrðum við tilkynn-
ingu þar sem við vorum í búðunum.
Að það væri kominn hingað maður
frá Íslandi og hann væri með flugvél
til að flytja flóttafólk til Íslands – og
maður gæti skrifað nafn sitt á lista.
Svo að ég snéri mér að Evu og sagði
við hana; „Eva, við förum til Ís-
lands,““ segir Elísabet sem rifjar upp
þennan dag sem þessi afdrifaríka
ákvörðun var tekin. Það varð að taka
ákvörðun svo að segja um leið og boð-
ið kom og var umhugsunarfrestur lít-
ill þar sem flugvélin snéri aðeins um
sólarhring síðar aftur til baka. Eva
segist hafa spurt Elísabetu hvar Ís-
land væri og Elísabet svaraði: „Mér
er alveg sama. Ég er búin að fá nóg af
þessu, við skulum bara fara!“
Þrátt fyrir að hafa þekkst frá
menntaskólaárum höfðu þær fyrir
hálfgerða tilviljun orðið samferða til
Austurríkis.
„Við fórum til Búdapest báðar til
að læra, ég fór þangað fyrst og Elísa-
bet kom síðar. Lífið í Ungverjalandi
var afar erfitt og við viljum helst lítið
tala um það og þegar ungt fólk fór í
nám var ekki spurt hvernig einkunnir
maður hefði heldur hvað faðir manns
hefði gert fyrir stríð og hvað hann
hefði gert eftir stríð. Þú varðst að
vera í kommúnistaflokknum til að
komast eitthvað áfram, því miður. Við
Elísabet hittumst svo skyndilega aft-
ur í uppreisninni,“ segir Eva.
„Já, þú komst ekki heim til þín,“
skýtur Elísabet inn í.
„Og svo urðum við samferða alla
leið til Íslands. Þetta eru bara örlög-
in, við erum ólíkar týpur en eigum vel
saman og höfum alltaf fylgst að,“ seg-
ir Elísabet.
Eins og dóttir Elísabetar rekur í
grein sem birtist fyrir framan þetta
viðtal er talið að 2.500 ungverskir
mótmælendur og 700 sovéskir her-
menn hafi fallið á um 17 dögum í upp-
reisninni í Ungverjalandi auk þess
sem tugir þúsunda manna særðust.
200.000 Ungverjar flúðu landið sem
hafði verið kommúnískt einræðisríki
frá 1949 en uppreisn Ungverja gegn
harðstjórn kommúnista hófst 23.
október 1956 og fyrstu fórnarlömbin í
Ungverjalandi létu lífið þegar ung-
verskar öryggissveitir skutu á mann-
þröng fyrir utan byggingu ríkis-
útvarpsins í Búdapest að kvöldi þess
dags. Þær Elísabet og Eva urðu sam-
ferða yfir landamærin og hafa verið
samferða síðan.
„Þessi tími er ákaflega minnis-
stæður og vissulega vorum við kvíðn-
ar. Tala nú ekki um þegar í flugvél-
inni var ungverskur námsmaður sem
var ekki einn úr okkar hópi heldur
hafði verið að læra í Ungverjalandi og
hann spurði okkur hvað við værum
eiginlega að spá í að vera að fara til
Íslands – þar væri óætur matur og
fólkið byggi í moldarkofum. Það varð
hreinlega panik í flugvélinni. En
Gunnlaugur náði að róa okkur. Hann
talaði þýsku og við töluðum líka nokk-
ur okkar þýsku og hann kom okkur í
allan skilning um að þetta væri rugl
og óþarfi að hafa áhyggjur,“ segir
Eva.
Móttökurnar eins hlýlegar
og verða mátti
Það voru framandi aðstæður sem
tóku við hópnum; snarvitlaust veður
og allt á kafi í snjó enda 24. desember.
Þær viðurkenna að þegar rútan
skreið í svartamyrkri upp í Mosfells-
sveit þar sem hópurinn átti að gista í
félagsheimilinu Hlégarði næstu tvær
vikur hafi þær hugsað með sér hvað í
ósköpunum þær væru búnar að koma
sér út í.
„Það sem hins vegar beið okkar var
svo stórkostlegt að við munum ekki
gleyma því meðan við lifum. Búið var
að skreyta risastórt jólatré og undir
því voru yndislegar jólagjafir. Þá var
búið að safna ótrúlega miklu af fatn-
aði og nauðsynjum fyrir okkur. Þetta
var ákaflega tilfinningaríkt. Hvert
eitt og einasta okkar var svo spurt að
því hvað viðkomandi starfaði og reynt
var að finna okkur starf sem hentaði,“
segir Elísabet en báðar voru þær
lærðir hjúkrunarfræðingar.
Þær vinkonur voru 22 ára gamlar á
þessum tíma, fæddar með aðeins
tveggja mánaða millibili og fengu
strax vinnu við sitt hæfi hérlendis. Og
þær komust fljótt að því að það var
erfitt að læra íslensku.
„Það var enginn skóli eða neitt
slíkt þannig að við lærðum mikið af
því að umgangast sjúklingana sem
við önnuðumst sem voru duglegir að
kenna okkur. Úti í bakaríi benti mað-
ur á brauð og komst að því að það
héti ýmist franskbrauð eða heil-
hveitibrauð, íslenskar vinkonur okk-
ar sögðu okkur til ef við vorum að
segja einhverja vitleysu. Ég held að
það hafi í raun verið gott að við þurft-
um að demba okkur svona út í þetta
og læra þetta á þennan hátt. Við
keyptum líka barnabækur og lærðum
heilmikið í gegnum það og svo börnin
okkar,“ segir Eva og bætir við að
henni hafi fundist að það að lesa nóg
hafi samt alltaf kennt henni mest.
Báðar giftu þær vinkonur sig ekki
löngu eftir að heim var komið. Eva
giftist Gunnari Ingibergssyni innan-
hússarkitekt og saman eignuðust þau
þrjú börn, þar af tvíbura. Raunar
leyndist svo hjónaefni Elísabetar í
þeim hópi Ungverja sem var sam-
ferða til Íslands á aðfangadag, Georg
Csillag. Saman eignuðust þau tvö
börn en eftir aðeins fimm ára hjóna-
band veiktist Georg og Elísabet
missti hann 28 ára gömul frá tveimur
ungum börnum, 3 og 5 ára. Hún seg-
ist hafa upplifað þá aftur hversu vel-
viljaðir Íslendingar voru.
„Við höfðum verið að leigja
tveggja herbergja íbúð á Öldugötu
af foreldrum Guðmundar Jónssonar
óperusöngvara og þau voru ógleym-
anleg og leigðu okkur og svo mér
fyrir afar lága upphæð. Við Bræðra-
borgarstíg var bakarí og bakarinn
þar sagði mér að ég þyrfti ekki að
borga fyrir brauð í heilt ár, hann gaf
okkur það. Þá kom Gunnlaugur oft
til mín og ekki bara til mín heldur
okkar allra sem hann fylgdi til Ís-
lands og Eva og eiginmaður hennar
voru líka mikill stuðningur fyrir
okkur en eiginmönnum okkar hafði
orðið vel við vina og það hefur alltaf
verið mikill samgangur á milli okk-
ar. Hann kom því til leiðar að við
hjónin skráðum okkur í Byggingar-
félag verkamanna sem varð síðar til
þess að árið 1970 fékk ég úthlutað
íbúð sem ég gat keypt mér í Foss-
vogi og ég hef búið þar alla tíð síð-
an,“ segir Elísabet en eftir að eig-
inmaður hennar lést starfaði hún á
röntgendeild Landakotsspítala.
Morgunblaðið/Golli
Elísabet Csillag og Eva
Jóhannsdóttir hafa fylgst
að því frá því þær flýðu
Ungverjaland árið 1956.
’Fólkið á Íslandi kom okkur svomikið á óvart. Við bjuggumst al-veg við því að það yrði tekið ágætlegaá móti okkur en aldrei svona vel.
Fyrir 60 árum urðu vinkonurnar Elísabet Csillag
og Eva Jóhannsdóttir samferða til Íslands þar
sem þær hófu nýtt líf sem fyrstu flóttamennirnir
sem Ísland hefur tekið við. Þær segjast hafa
uppskorið hamingju og áhyggjuleysi.
Júlía Margrét Alexandersdóttir julia@mbl.is
„Eva, við
förum til
Íslands“
UNGVERSKA UPPREISNIN 1956
24 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30.10. 2016