Fréttatíminn - 15.01.2016, Blaðsíða 8

8 | fréttatíminn | Helgin 15. janúar–17. janúar 2016
Hin sadda, sæla og neyslugráðuga
millistétt sem allt frá lokum seinni
heimsstyrjaldarinnar hefur borið
upp hagsæld á Vesturlöndum á nú
undir högg að sækja, vegna aukinnar
misskiptingar. Yfirstéttin er orðin
harðari og herskárri og tekur til sín
meira af gæðunum. Millistéttin er
að skreppa saman og það fjölgar í
lágstéttinni.
Þóra Kristín Ásgeirsdóttir
tka@frettatiminn.is
PEW rannsóknarstofnunin í Bandaríkjunum
hefur nýlega staðfest að minna en helmingur
bandarísku þjóðarinnar tilheyri nú millistétt­
inni, aðrir hafi skotist upp fyrir hana í tekjum
en fleiri þó lent fyrir neðan hana og tilheyri
nú lágstéttunum. Hlutfallið hefur ekki verið
svona lágt síðan 1970.
Þótt þróunin hafi verið hröð í Bandaríkjun­
um eru þau ekki einsdæmi og Ísland er ekki
undanskilið.
Millistéttin dró áfram hagvöxtinn
Bandarískir fræðimenn hafa lengi bent á að
millistéttin sé að skreppa saman. Fólkið sem
er að útskrifast úr háskóla i dag, geti ekki
búist við sömu eða betri lífskjörum og for­
eldrarnir. Allt frá stríðslokum hefur þróunin
verið uppávið. Nú hefur þetta snúist við. Fara
þarf aftur til ársins 1929 til að finna viðlíka
ójöfnuð í bandarísku samfélagi og er í dag.
Auðkýfingurinn Nick Hanauer sagði í júní í
frægri grein í tímaritinu Politico, sem nefnist:
„The pitchforks are coming… for us plutoc­
rats,“ að ójöfnuðurinn væri svo mikill að
Bandaríkin væru að breytast úr kapítalísku
samfélagi í lénsveldi. Ef stefnunni verði ekki
breytt, hverfi millistéttin og ástandið verði
eins og fyrir frönsku byltinguna.
„Vestræn hagkerfi blómstruðu á eftir­
stríðsárunum þegar stór millistétt með mikla
kaupgetu gat menntað börnin sín og keypt
sér eigin húsnæði. Hnignun millistéttarinnar
þýðir í raun minni hagvöxt,,“ segir Stefán
Ólafsson prófessor og bætir við að það sé
samasemmerki þarna á milli. Þess vegna
hafi einstaka auðmenn áhyggjur af því að
þeir hafi gengið of hart fram og það þurfi að
skapa jafnvægi þarna á milli,“ segir hann. Og
skiljanlega, það væri óviturlegt að slátra gull­
gæsinni.
Kjör íslensku millistéttarinnar hafa
rýrnað
Miðtekjur á Íslandi eru um fimm hundruð
þúsund krónur á mánuði fyrir fulla vinnu.
Helmingur þjóðarinnar hefur minna en það
og helmingurinn meira. Millistéttin er oft
skilgreind sem sá hópur fólks sem hefur 75
prósent til 125 prósent af miðtekjum. Efri
millistéttin er þá með 125 prósent til 200
prósent af miðtekjum og lágstétt með frá 50
til 75 prósent af miðtekjum.
„Kjör sumra hópa millistéttarinnar hafa
verið að rýrna á síðustu árum og áratugum,
líka á Íslandi,“ segir Stefán. „Fólki án fag­
menntunar sem starfar við afgreiðslu og
þjónustustörf ýmiss konar hefur fjölgað
talsvert en það er á svipuðum launum og
verkafólk. Áður stóðu sumir þeirra hópa
betur. Það á einnig við um margskonar skrif­
stofustörf sem þóttu fín millistéttarstörf áður
fyrr en nú eru greidd fyrir þau sömu laun
og verkafólk fær. Laun iðnaðarmanna og
ófaglærðra hafa líka verið að dragast saman.
Tæknar og sérmenntað starfsfólk með fram­
haldsskólamenntun hefur fallið í launum
og stendur nú nær verkafólki, en fólki með
meiri menntun og sérþekkingu hefur haldist
betur á sínum hlut. “
Á Íslandi var oft reynt, í kjölfar efnahags­
hrunsins, að höfða til samkenndar millistétt­
arinnar sem venjulega fólksins, sem ætti þak
yfir höfuðið, einn eða tvo bíla, ynni fullan
vinnudag og hefði skuldsett sig upp í topp.
Þetta fólk hefði verið svikið, haft að fíflum.
Draumurinn hefði reynst vera spilaborg.
Þannig uppskar vinstri stjórnin eftir hrunið
bæði gremju og tortryggni, fyrir þá stefnu að
hjálpa þeim mest sem ekki gátu hjálpað sér
sjálfir en láta aðra um að bjarga sér.
„Það er því miður bláköld staðreynd að ég
er kúgaður millistéttarauli. Undanfarin þrjú
ár hef ég verið kúgaður af lánastofnunum
og stjórnvöldum. Í efnahagsþrengingum
landsins hef ég eins og aðrir mátt þola kaup­
máttarrýrnun upp á tugi prósenta og skatta­
hækkanir,“ skrifaði verkfræðingurinn Karl
Sigfússon árið 2011 í viðhorfsgrein sem vakti
gríðarlega athygli og var deilt gríðarlega á
samfélagsmiðlum.
Verkfræðingurinn virtist hafa hitt á um­
ræðuefni sem vakti upp miklar og
heitar tilfinningar hjá ”venju­
legu fólki, sem flestir gátu sam­
samað sig með.“
Geta breytingarnar veikt
lýðræðið?
Það má velta fyrir sér hvort
aukin pólarísering í þjóðfélags­
umræðunni, popúlismi, öfgar
og dvínandi tiltrú á stofnunum
samfélagsins kallist á við hnign­
un millistéttarinnar á Vestur­
löndum. Stefán Ólafsson segir
að svo virðist sem breytingar
á stéttaskiptingunni geti veikt
lýðræðið. Aukinn ójöfnuður
geri það vissulega.
Hulda Þórisdóttir stjórn­
málasálfræðingur segir að
aukin pólarísering í banda­
rískri stjórnmálaumræðu hafi
þó verið fremur merkjanleg
hjá stjórnmálaskýrendum og elítunni, hún
hafi verið mun minni hjá almenningi, sam­
kvæmt rannsóknun. Hún segir að umræðu­
hefðin á Íslandi hafi ekki verið rannsökuð
en það sé full ástæða til. Pólitískt traust, til
að mynda, til stjórnmálamanna og Alþingis,
hafi dvínað í efnahagshruninu en traust til
náungans hafi aftur á móti staðið í stað. „Það
er jákvætt,“ segir Hulda og bætir við að það
megi líkja því við byggingu, þar sem þakið
sé farið að gefa sig en undirstöðurnar séu
traustar.
Millistéttin og stjórnmálin
Sjálfstæðismenn hafa fram á síðustu ár talið
sig málsvara öflugrar millistéttar,“ segir Stef­
án. „Þeir sem voru á miðjunni og til hægri
í stjórnmálum báru uppi séreignastefnuna,
til að mynda í húsnæðismálum. Eftir hrunið
fjölgaði hinsvegar leigjendum á markaði sem
sjá ekki fram á að geta eignast þak yfir höf­
uðið. Flokk­
urinn virðist ekki hafa áhuga á því fólki – vill
til dæmis fella niður húsnæðisbætur. Áhugi
þeirra á millistéttinni hefur dvínað mikið
og áhuginn á yfirstéttinni og hagsmunum
hennar aukist að sama skapi í seinni tíð.“
Fyrir síðustu kosningar var það einkum
Framsóknarflokkurinn sem reyndi að höfða
til millistéttarinnar og hagsmuna hennar,
til að mynda í röksemdafærslu fyrir hinni
svokölluðu „leiðréttingu.“
Stefán segir að framsóknarmenn hafi verið
einna ófeimnastir við að stilla sér upp með
brjóstvörn fyrir millistéttina. Jafnaðarmenn
og Björt framtíð hafi hinsvegar einblínt á
alþjóðahyggju og fjölmenningu en minna á
hagsmuni venjulegra heimila og VG hafi ekki
sýnt tilburði í þá átt að verða fánaberi milli­
stéttarinnar heldur horft meira til þeirra sem
minnst bera úr býtum.
Stefán segir að það ætti þó að vera til
mikils að vinna fyrir þá vinstri flokkana að
tengja sig við breiðari þjóðfélagshóp. Það
ætti að vera hlutverk allra stjórnmálamanna
að passa upp á að yfirstéttin taki ekki til sín
öll gæði samfélagsins. Hún sé afar herská og
haldi í raun uppi allri öflugustu stéttabaráttu
nútímans.
Nýja miðjan lifði skammt
Stefanía Óskarsdóttir stjórnmálafræðingur
segir stéttahugtökin að mestu horfin úr
stjórnmálaumræðunni enda hafi dregið
mjög úr samhengi milli stéttar og pólitískra
skoðana. Heimilin í landinu hafi þó orðið að
einhverskonar táknmynd fyrir millistéttina
eftir hrunið og Framsóknarflokk­
urinn hafi talað mikið um þau fyrir
síðustu kosningar.
Hún segist ekki geta tekið undir
að Sjálfstæðisflokkurinn hafi misst
áhugann á millistéttinni. Það séu í
raun frekar óljós hugmyndafræði­
leg skil milli flokkanna. Þá greini
helst á um skatta, en enginn segist
í raun og veru vilja skera niður
þjónustu.
Það sé helst verið að deila um
rekstrarform en óumdeilt sé að vel­
ferðarkerfið eigi að vera á kostnað
ríkisins. Hún bendir á að sú stjórn­
málastefna á Vesturlöndum sem
hafi fengið á sig mestan brotsjó
á síðustu árum sé „nýja miðjan í
stjórnmálunum,“ sem hafi snúist
um hugmyndafræði sem átti að
höfða til millistéttarinnar og
hafna skrifræði, lækka skatta,
hvetja til aukinnar markaðs­
sækni. Sú stefna hafi ekki síst verið
réttlætt með því að verkalýðspólitík væri
úrelt og allir væru að stefna upp á við.
„Nú hefur dæmið snúist við,“ segir
Stefanía.
Fitul’til og
pr—teinr’k . . .
… og passar með öllu
www.ms.is
H
V
ÍT
A
H
Ú
S
IÐ
/
S
ÍA

Er millistéttin í
útrýmingarhættu?
Millitekjufólk í Bandaríkjunum ekki
lengur fjölmennasti hópurinn.
80,0
51,6
120,8 121,3
Hátekjur
Lágtekjur
Millitekjur
1971 2015