Læknablaðið - 01.01.2016, Blaðsíða 20

20 LÆKNAblaðið 2016/102
R A N N S Ó K N
innar. Upplýsinga var aflað úr sjúkraskrám. Skráður var undir-
liggjandi lifrarsjúkdómur og ábending fyrir lifrarígræðslu. Þá var
skráð ástand sjúklings við ígræðslu. Þar sem gögn voru nægjanleg
voru reiknuð MELD-stig (Model for End-Stage Liver Disease) (6-40
stig) sem eru notuð til að meta horfur sjúklinga og þörf fyrir lifr-
arígræðslu. Ef sjúklingur fær fleiri en 15 stig eru eins árs horfur að
jafnaði betri með en án lifrarígræðslu.9,10 Einnig var skráð Child-
Pugh-flokkun á alvarleika lifrarsjúkdóms en sú flokkun var meira
notuð áður en MELD-stigun varð ríkjandi.10 Biðtími eftir ígræðslu
var jafnframt kannaður en hann er sá tími sem líður frá því að
einstaklingur er skráður á biðlista eftir lifur þangað til að lifr-
arígræðsla er framkvæmd. Biðtími vegna bráðrar lifrarbilunar er
yfirleitt örfáir dagar og sá sjúklingahópur er almennt ekki talinn
með þegar birtar eru tölur um biðtíma. Upplýsinga um biðtíma
í Danmörku og Svíþjóð var aflað og samanburður gerður.11,12 Þá
var aflað upplýsinga um aðgerðina sjálfa og fylgikvilla hennar,
ónæmisbælandi meðferð og langtímafylgikvilla líffæraígræðslu.
Einnig var skráð lifun og hversu margir þurftu endurígræðslu.
Rannsóknartímabilinu var skipt í þrjú undirtímabil til saman-
burðar. Við skiptinguna var höfð til hliðsjónar skipting í norskri
rannsókn sem gerð var á lifrarígræðslum þar í landi.6 Einnig var
reynt að hafa fjölda sjúklinga fyrir hvert tímabil þannig að unnt
væri að gera tölfræðilega útreikninga.
Þær upplýsingar sem fengust við gagnasöfnun úr sjúkra-
skýrslum voru færðar inn í Microsoft Excel sem var notað við töl-
fræðiúrvinnslu gagnanna. Forritið R var notað við gerð Kaplan-
Meier lifunargrafs og við útreikninga á marktækni á mun nýgengis
á milli undirtímabila var notast við kí-kvaðratpróf. Þá var að auki
leitað til starfandi tölfræðings við Háskóla Íslands eftir aðstoð við
úrvinnslu. Tölfræðin í þessari rannsókn er að mestu lýsandi þar
sem markmiðið var að gera samantekt á ýmsum þáttum tengdum
lifrarígræðslu. Mannfjöldatölur fyrir hvert ár rannsóknartímabils-
ins voru fengnar af vefsíðu Hagstofu Íslands.13
Öll tilskilin leyfi fyrir rannsókninni voru fengin hjá Vísinda-
siðanefnd (VSNb 2010100009/03.15), Persónuvernd (2010/887) og
framkvæmdastjóra lækninga á Landspítala.
Niðurstöður
Rannsóknarþýði
Alls fóru 40 sjúklingar í lifrarígræðslu frá árinu 1984, þegar fyrsta
lifrarígræðslan á íslenskum sjúklingi var framkvæmd, til ársloka
2012. Af þessum 40 voru 6 börn ≤18 ára (15%), tvær stúlkur og fjórir
drengir á aldursbilinu 0,4-12 ára, og 34 fullorðnir, 18 konur og 16
karlar. Í þýðinu voru 5 fullorðnir einstaklingar af erlendum upp-
runa.
Meðalaldur við ígræðslu fyrir þýðið í heild sinni var 40 ár
og aldursbilið var 0,4-67 ár. Meðalaldur karla var 46 ár (+/−14,5),
kvenna 47 ár (+/−12,5) og barna 4 ár (+/−5,4).
Fjöldi lifrarígræðslna
Alls voru framkvæmdar 45 lifrarígræðslur á 40 sjúklingum, 40
voru fyrstu lifrarígræðslur og 5 endurígræðslur (11%). Ígræðslum
fjölgaði þegar leið á rannsóknartímabilið (mynd 1). Við samanburð
milli þriggja tímabila kemur fram að árin 1984-1996 voru aðeins
8 ígræðslur gerðar, en árin 2007-2012 voru lifrarígræðslur alls 17
(tafla I).
Meðalfjöldi lifrarígræðslna á milljón íbúa fyrir allt rannsóknar-
tímabilið var 4,7. Marktæk aukning var á fjölda lifrarígræðslna á
milljón íbúa á tímabilinu (tafla I). Á árunum 2007-2012 voru 8,9
lifrarígræðslur í íslenska sjúklinga á hverja milljón íbúa á ári.
Flestar ígræðslur voru framkvæmdar í Svíþjóð, 16 talsins, í
Danmörku 15, Bandaríkjunum 5, Noregi tvær og í Bretlandi tvær.
Í flestum tilvikum var notuð lifur úr látnum gjafa. Í 34 tilvik-
um var notuð heil lifur úr látnum gjafa en þrír sjúklingar fengu
lifrarhluta, þar af tvö börn (split liver transplant). Þrír sjúklingar, allt
börn, fengu lifrarhluta úr lifandi gjafa.
Mynd 1. Árlegur fjöldi fyrstu lifrarígræðslna og endurígræðsnla.
Tafla I. Fjöldi ígræðslna á milljón íbúa eftir tímabilum.
Tímabil 1984-1996 1997-2006 2007-2012
Fjöldi ígræðslna 8 15 17
Ígræðslur á milljón íbúa 2,4 5,2 8,9 p<0,01
Tafla II. Ábendingar fyrir lifrarígræðslu.
Ábendingar fyrir lifrarígræðslu Allir n=40 % af heild Karlar n=16 (%) Konur n=18 (%) Börn n=6 (%)
Skorpulifur 26 65 10 (63) 12 (67) 4 (67)
Skorpulifur og lifrarfrumukrabbamein 3 8 3 (19) 0 0
Æxli önnur en lifrarfrumukrabbamein 2 5 0 2 (11) 0
Bráð lifrarbilun 6 15 2 (13) 4 (22) 0
Aðrar ábendingar 3 8 1 (6) 0 2 (33)