Læknablaðið - 01.01.2016, Blaðsíða 27

LÆKNAblaðið 2016/102 27
R A N N S Ó K N
Inngangur
Uppgötvun sýklalyfja um miðja síðustu öld markaði
tímamót í sögu læknavísindanna. Með sýklalyfjagjöf
var hægt að lækna á einfaldan hátt marga smitsjúk-
dóma sem áður voru meðal helstu orsaka sjúkleika og
dauðsfalla.1-3 Sýklalyfin hafa þó reynst vera tvíeggjað
sverð. Sívaxandi sýklalyfjaónæmi meðal algengra
baktería er eitt meginheilbrigðisvandamál okkar tíma
og hefur verið skilgreint sem ein helsta heilsuvá mann-
kyns af Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni (World Health
Organization).2,4 Mikil notkun sýklalyfja hefur stuðlað
að þessum vanda en víða eru sýklalyf notuð að nauð-
synjalausu auk þess sem breiðvirkum sýklalyfjum er
ávísað þegar lyf með þrengra verkunarsvið eru til.1,2,4-10
Sýklalyfjanotkun hefur löngum verið meiri á Íslandi
en á hinum Norðurlöndunum. Ríkuleg notkun tetra-
cýklína og breiðvirkra penicillínlyfja hér á landi skýrir
þessa miklu notkun.1,6 Mest er notkunin á höfuðborgar-
svæðinu en minnst á Norðurlandi eystra.6 Heimilis- og
heilsugæslulæknar gefa út flestar sýklalyfjaávísanir en
þar á eftir koma barnalæknar sem ávísa mest á börn
yngri en 18 ára.6
Undanfarna áratugi hefur sýklalyfjaónæmi farið
vaxandi meðal algengra baktería á Íslandi eins og
annars staðar.1,6 Sýklafræðideild Landspítalans fylgist
með þróun ónæmis hér á landi og eru árlega birtar
niðurstöður úr næmisprófum á mikilvægustu bakterí-
unum.16 Á undanförnum árum hefur helsta áhyggju-
efnið verið vaxandi ónæmi Gram-neikvæðra stafa
Tilgangur: Sýklalyfjanotkun er ein helsta orsök sýklalyfjaónæmis hjá
bakteríum og er mikilvægt að draga úr ónauðsynlegri notkun eins og hægt
er. Sýklalyfjanotkun, og þá sérstaklega notkun breiðvirkra sýklalyfja, er
mikil hér á landi. Markmið rannsóknarinnar var að kanna sýklalyfjaávísanir
árið 2014 og bera saman við kannanir Landlæknisembættisins 1991 og
1995.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin var lýsandi þversniðsrannsókn og
var upplýsinga aflað með spurningalistum. Þýðið samanstóð af öllum
heimilis- og heilsugæslulæknum starfandi á Íslandi árin 1991 og 1995
ásamt öllum starfandi læknum á Íslandi í mars 2014. Spurt var um
greiningu og meðferð einfaldrar þvagfærasýkingar, bráðrar miðeyrnabólgu
og hálsbólgu. Notuð var fjölþátta lógistísk aðhvarfsgreining og mark-
tæknismörk voru p≤0,05.
Niðurstöður: Svarhlutfall var 85% og 93% árin 1991 og 1995 en 31%
árið 2014. Hlutfall lækna sem töldu sig ávísa oftar en 10 sinnum að jafnaði
á viku var 36% 1991, 32% 1995 en 21% 2014. Algengi trímetóprím-súlfa
sem fyrsta lyfs við einfaldri þvagfærasýkingu fór úr 43% og 45% í fyrri
könnunum í 8% árið 2014. Árið 2014 töldu heimilis- og heilsugæslulæknar
sig ávísa sýklalyfi 87% sjaldnar við bráðri miðeyrnabólgu en 1991
(p<0,001). Við greiningu hálsbólgu töldu sömu læknar sig taka hálsstrok í
ræktun eða hraðgreiningarpróf næstum 5 sinnum oftar árið 2014 en 1991
(p<0,001).
Ályktanir: Talsverðar breytingar hafa orðið á ávísunarvenjum lækna
síðastliðna tvo áratugi og eru þær nú oftar í samræmi við klínískar
leiðbeiningar Embættis landlæknis. Lengi má gott bæta og er mikilvægt
að hvetja enn frekar til betri notkunar sýklalyfja með það að markmiði að
draga úr þróun sýklalyfjaónæmis hér á landi.
ÁGRIP
fyrir kínólónum og beta-laktam sýklalyfjum, vaxandi
ónæmi meðal pneumókokka og fjölgun MÓSA-tilfella
(Meticillín ónæmur Staphylococcus aureus).1,6,8,11-15 Búast
má við enn frekari vandamálum tengdum sýklalyfja-
ónæmi á komandi árum.
Heilbrigðisyfirvöldum ber að stuðla að skynsam-
legri notkun sýklalyfja með það að markmiði að draga
úr líkum á þróun ónæmis. Það hefur meðal annars ver-
ið gert með birtingu klínískra leiðbeininga á árunum
2007-2009 um greiningu og meðferð einfaldrar þvag-
færasýkingar, bráðrar miðeyrnabólgu og hálsbólgu.17-20
Þegar kemur að því að móta íhlutandi aðgerðir á
komandi árum er mikilvægt að fyrir liggi þekking á
ávísunarvenjum lækna á sýklalyf og hvernig þeim er
ábótavant.
Árin 1991 og 1995 voru gerðar kannanir á vegum
Embættis landlæknis á ávísunum lækna á sýklalyf. Sett
voru fram þrjú sjúkratilfelli og spurt um greiningu og
meðferð auk þess sem spurt var um fjölda sýklalyfja-
ávísana á viku og bakgrunnsþætti. Úrvinnsla þeirra
niðurstaðna var hluti af rannsókninni.
Markmið rannsóknarinnar var að varpa ljósi á ávís-
unarvenjur lækna starfandi á Íslandi 2014 og kanna
hvort breytingar hafi orðið á þeim frá fyrri könnunum
sem gerðar voru á vegum Embættis landlæknis árin
1991 og 1995. Einnig var kannað hvort klínískar leið-
beiningar hafi haft áhrif á sýklalyfjaávísanir og hversu
vel þeim var fylgt eftir.
Greinin barst
1. september 2015,
samþykkt til birtingar
10. desember 2015.
Höfundar hafa
útfyllt eyðublað um
hagsmunatengsl.
Breytt viðhorf til sýklalyfjaávísana hjá
íslenskum heimilis- og heilsugæslulæknum
Anna Mjöll Matthíasdóttir1 læknanemi, Þórólfur Guðnason2 læknir, Matthías Halldórsson3 læknir, Ásgeir Haraldsson1,4 læknir,
Karl G. Kristinsson1,5 læknir
1Læknadeild
Háskóla Íslands,
2sóttvarnarlæknir,
Embætti landlæknis,
3geðdeild Landspítala,
4Barnaspítala Hringsins,
5sýklafræðideild
Landspítala.
Fyrirspurnir:
Karl G. Kristinsson
karl@landspitali.is

http://dx.doi.org/10.17992/lbl.2016.01.61
gegn
heilablóðfalli/
segareki
Forvörn gegn heilablóðfalli / segareki hjá sjúklingum með gáttatif sem ekki tengist
lokusjúkdómum (NVAF) ásamt einum eða fleiri áhættuþáttum.
Aðeins Eliquis® tengir
saman þessa kosti
Veldu Eliquis®, eina Xa hemilinn sem sýnt hefur
verið fram á að veiti áhrifaríkari vörn gegn
heilablóðfalli/segareki með marktækt minni
tíðni á meiriháttar blæðingum samanborið við
warfarin2.
Eliquis® (apixaban), sem ætlað er til inntöku, er beinn hemill á storkuþátt Xa og hefur eftirfarandi
ábendingar:
• Forvörn gegn bláæðasegareki (VTE) hjá fullorðnum sjúklingum sem hafa gengist undir valfrjáls
mjaðmarliðskipti eða hnéliðskipti.
• Forvörn gegn heilablóðfalli og segareki í slagæð hjá fullorðnum sjúklingum með gáttatif sem
ekki tengist hjartalokusjúkdómum (non-valvular atrial fibrillation, NVAF) ásamt einum eða fleiri
áhættuþáttum, svo sem sögu um heilablóðfall eða tímabundna blóðþurrð í heila (transient ischaemic
attack, TIA), aldur ≥75 ára, háþrýstingi, sykursýki eða hjartabilun með einkennum (NYHA flokkur ≥II)1.
• Meðferð við segamyndun í djúplægum bláæðum (DVT) og lungnasegareki (PE) og forvörn gegn
endurtekinni segamyndun í djúplægum bláæðum og lungnasegareki hjá fullorðnum.

Þetta lyf er undir sérstöku eftirliti til að nýjar upplýsingar um öryggi lyfsins komist fljótt og örugglega til skila.
Heilbrigðisstarfsmenn eru hvattir til að tilkynna allar aukaverkanir sem grunur er um að tengist lyfinu.
Sjá frekari upplýsingar um lyfið á www. lyfjastofnun.is
Heimildir: 1. Samantekt á eiginleikum lyfs fyrir Eliquis. 2. Granger CB et al. Apixaban versus warfarin in patients with atrial fibrillation.
N Engl J Med 2011; 365: 981–992.2.
Áhrifaríkari vörn
PF151001
samanborið
við warfarin2samanborið
við warfarin2
Minni tíðni
meiriháttar
blæðinga