Læknablaðið - 01.01.2016, Blaðsíða 31

LÆKNAblaðið 2016/102 31
ferð sem ætti alltaf að vera tiltæk. Það verður því að teljast ófull-
nægjandi að 37% lækna telji sig alltaf taka hraðgreiningarpróf eða
ræktun fyrir meðferð í tilfellum hálsbólgu.
Hálsbólgu af völdum S. pyogenes á að meðhöndla með fenox-
ýmetýlpenicillíni í 10 daga.20 Fenoxýmetýlpenicillín var það lyf
sem var langalgengast í öllum könnunum, eða um og yfir 90%.
Hlutfall þeirra lækna sem telja sig ávísa í 10-12 daga var töluvert
hærra í könnun 2014 en í fyrri könnunum. Því virðist lyfjatil-
mælum í klínískum leiðbeiningum vera fylgt vel eftir í tilfellum
hálsbólgu.
Bakgrunnsbreytur virtust ekki hafa afgerandi áhrif á viðhorf
lækna til sýklalyfjaávísana en á því voru nokkrar undantekningar.
Læknar menntaðir í N-Ameríku voru líklegri til þess að telja sig
ávísa sýklalyfjum oftar en 10 sinnum að jafnaði á viku en læknar
menntaðir í Svíþjóð eða læknar sem ekki höfðu farið í framhalds-
nám erlendis. Mögulega er það vegna þess að sýklalyfjanotkun
í Bandaríkjunum er mun meiri en í Svíþjóð.25 Aldur virtist hafa
lítil áhrif á ávísunarvenjur að því undanskildu að eldri læknar
virðast fremur velja amoxicillín/klavúlansýru sem fyrsta lyf við
bráðri miðeyrnabólgu en yngri læknar. Að lokum segjast læknar
sem starfa á Stór-Reykjavíkursvæðinu síður taka ræktunarsýni
eða hraðgreiningarpróf í tilfellum hálsbólgu þar sem S. pyogenes
er líklegur orsakavaldur samanborið við þá sem starfa á lands-
byggðinni. Þetta kemur á óvart því aðgengi að rannsóknum er
yfirleitt betra á Stór-Reykjavíkursvæðinu.
Áhugavert væri að rannsaka betur áhrif bakgrunnsbreytna á
ávísunarvenjur. Til að mynda væri fróðlegt að kanna betur mun
milli starfssviða/sérgreina en mikilvægt er að þverfagleg samstaða
sé um að gæta hófsemi við sýklalyfjagjafir og fylgja klínískum
leiðbeiningum. Jafnframt væri spennandi að kanna áhrif þrýst-
ings frá sjúklingum og foreldrum á að fá ávísað sýklalyfi.
Einn helsti styrkleiki rannsóknarinnar er að hún tekur yfir langt
tímabil og gefur tækifæri til þess að meta hvernig ávísunarvenjur
lækna á sýklalyf hafa þróast síðastliðna tvo áratugi. Klínískar
leiðbeiningar um greiningu og meðferð þeirra sjúkratilfella sem
rannsóknin tók til voru birtar á árunum 2007-2009, á milli fyrri
kannana og könnunar 2014. Það gaf kost á því að meta áhrif þeirra
og eftirfylgni. Leitast var við að takmarka skekkjuvalda eins og
unnt var með því að leiðrétta fyrir bakgrunnsbreytum í fjölþátta
aðhvarfslíkaninu.
Einn helsti takmarkandi þáttur rannsóknarinnar var að fyrri
kannanir voru aðeins gerðar á heimilis- og heilsugæslulæknum
en ekki öllum læknum eins og könnunin 2014. Allur samanburður
milli tímabila miðast því einungis við heimilis- og heilsugæslu-
lækna. Annar takmarkandi þáttur var að í könnuninni 2014 fengu
allir læknar sama tengil sendan með tölvupósti. Slíkt fyrirkomu-
lag býður upp á þann möguleika að sami læknir geti tekið könn-
unina oftar en einu sinni, hafi hann áhuga á. Það sem enn fremur
takmarkar niðurstöður rannsóknarinnar og er vert að hafa í huga
er að svör einstakra lækna við spurningalistanum endurspegla
líklega ekki alfarið ávísunarvenjur þeirra í dagsins önn.
Ljóst er að talsverðar breytingar hafa orðið á viðhorfum lækna
til sýklalyfjaávísana síðustu tvo áratugi. Þær breytingar samræm-
ast að miklu leyti klínískum leiðbeiningum landlæknis um grein-
ingu og meðferð þvagfærasýkingar, bráðrar miðeyrnabólgu og
hálsbólgu. Aukin aðhaldssemi virðist nú vera í sýklalyfjagjöf auk
þess sem viðhorf til meðferðarlengdar hafa að miklu leyti breyst í
samræmi við það sem ráðlagt er.
Þrátt fyrir þær breytingar sem hafa átt sér stað á ávísunum
lækna á sýklalyf síðastliðna tvo áratugi er enn úrbóta þörf. Til að
mynda virðist nú hærra hlutfall lækna ávísa amoxicillín/klavúlan-
sýru við bráðri miðeyrnabólgu í stað amoxicillíns auk þess sem
lágt hlutfall telur sig alltaf taka ræktunarsýni eða hraðgreiningar-
próf fyrir meðferð í tilfellum hálsbólgu þar sem S. pyogenes er lík-
legur orsakavaldur. Því er mikilvægt að heilbrigðisyfirvöld beiti
sér áfram fyrir bættri notkun sýklalyfja með það að markmiði að
draga úr þróun sýklalyfjaónæmis hér á landi og auk þess draga úr
þeim aukaverkunum og kostnaði sem fylgir óþarfa notkun. Einnig
er brýnt að fylgst sé áfram með ávísunarvenjum lækna en nauð-
synlegt er að þekking á þeim sé lögð til grundvallar við mótun
íhlutandi aðgerða á komandi árum.
Þakkarorð
Sérstakar þakkir til þeirra lækna sem svöruðu spurningalistunum
og Læknafélags Íslands fyrir að senda út könnunina 2014 fyrir
okkar hönd.
R A N N S Ó K N