Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.12.1974, Blaðsíða 13

á 13. öld, er að telja má úr sögunni (aðeins 2
sjúklingar, báðir læknaðir, eru á lífi og ein-
angraðir í Kópavogshæli). Réðu þar mestu um
lög, sem heimiluðu að úrskurða holdsveika til
ævilangrar einangrunar, og enn fremur tilkoma
Holdsveikraspítalans í Laugarnesi, sem byggð-
ur var og gefinn okkur af félagasamtökum,
Oddfellow-reglunni dönsku.
Um miðja síðustu öld var talið að sjötti hver
landsmaður hefði sullaveiki. Niðurlögum henn-
ar var ráðið með takmörkun á hundahaldi,
hundahreinsun og alþýðufræðslu um eðli sjúk-
dómsins og með ráðstöfunum til að koma í veg
fyrir, að hundar næðu í hráæti á blóðvelli. En
hér kom líka til sú breyting á búnaðarháttum,
að fráfærur voru lagðar niður, sem vafalaust
hefur haft mikil áhrif á gang veikinnar.
Taugaveikin sést hér ekki lengur, en árið
1906 tóku 160 manns hér í Reykjavík þennan
skæða sjúkdóm. Hann hefur látið undan fyrir
öflugum sóttvörnum og opinberum ráðstöfun-
um, lokuðum vatnsleiðslum og frárennslum, ger-
ilsneyðingu mjólkur og auknu almennu hrein-
læti.
Kringum 1930 dóu liðlega 200 manns hér ár
hvert úr berklaveiki. Upp úr því rénaði veikin
óðfluga á 4. tug aldarinnar, eftir að búið var
að koma upp nægilega mörgum sjúkrahúsrúm-
um fyrir alla sjúklinga með smit. Þessu var
fylgt eftir með ötulu berklavarnarstarfi, svo
að berklaveiki telst ekki lengur til heilbrigðis-
vandamála á Islandi.
Hér hafa verið faraldrar af mænusótt með
fárra ára millibili. Árið 1924 voru skráðir 463
sjúklingar og 89 dánir. í mænusóttinni, sem
gekk hér árið 1955—56, lömuðust 164 manns
og 4 dóu. Eftir það kom bóluefni til sögunnar,
almenn bólusetning framkvæmd, og engin
mænusótt hefur gengið hér síðan. Vonir standa
til, að við séum einmitt nú með heilsuverndar-
starfi að útrýma þessari veiki.
Á tiltölulega fáum. áratugum hefur tekist að
ráða bug á skæðum farsóttum og næmum sjúk-
dómum, sem kostað hafa þjóðina mikið afhroð.
Þessir sigrar hafa ekki verið skjótunnir, og þeir
hafa ekki búið yfir dramatískum spenningi
skurðstofunnar. En sé horft aftur og litið yfir
árangur alls þessa, reynast heilsuverndarstörf-
in og hinir seinunnu sigrar þeirra engan veg-
inn sneydd dramatískum áhrifum.
Meðalævilengd landsmanna hefur meira en
tvöfaldast á sl. 100 árum og er nú lengri en
víðast hvar annars staðar. (Hefur breyst úr
35 ár í 70,7 ár hjá körlum og 76,3 ár hjá kon-
um — árin 1961—65). Dánartalan er ein sú
lægsta, er þekkist, og ungbarnadauði hefur á
rúmri öld minnkað úr 343 í um 12 á 1 000 lif-
andi fædd börn. Aðeins hjá einni annarri þjóð,
Svíum, er hann minni. Þetta er því markverð-
ara sem heilsufar þjóðarinnar var ömurlegt
langt fram á síðustu öld.
Þetta þýðir þó ekki, að allt sé nú eins og það
á að vera, og enn síður, að leggja megi árar í
bát. „Mönnunum munar annaðhvort aftur á bak
ellegar nokkuð á leið“.
Við erum enn í hættu frá næmum sjúkdómum
og vitum aldrei nema stórhættulegir sjúkdómar
kunni að vera á næsta leiti. Við erum engan
veginn nægilega varin gegn þeim, t. d. er fólk
hirðulaust um að láta gera á sér ónæmisaðgerð-
ir, þótt hvatt sé til þess.
Bólusótt er alltaf að stinga sér niður í ná-
grannalöndunum, m. a. í Svíþjóð fyrir rúmum
10 árum, þar sem 27 veiktust, áður en við var
ráðið, og í Danmörku haustið 1970.
Fyrir nokkrum árum höfðum við tvisvar út-
breidda faraldra af taugaveikibróður hér á
Reykjavíkursvæðinu, og við munum taugaveik-
ina í Zermatt, sem vel hefði getað borist hingað.
Ferðalög hafa aukist til stórra muna. Island
ei' komið í alþjóðaleið. Ferðalangar, íslenskir
og erlendir, koma í hópum frá hitabeltislöndum,
og þaðan koma menn jafnvel í atvinnuleit. Við
verðum að vera við því búnir, að hingað berist
hættulegir hitabeltissjúkdómar þá og þegar.
Nýjar hættur aðrar steðja einnig að, frá at-
vinnulífinu, frá tæknilegum og efnafræðilegum
nýjungum, og má geta þess, að um 10 þúsund ný
efnasambönd koma fram á ári hverju. 1 fjöl-
mörgum þeirra leynast hættur, sem enginn get-
ur vitað um fyrr en að vissum tíma liðnum, e.
t. v. mörgum árum. — Loks stafar okkur hætta
frá breyttum þjóðfélagsháttum og nýjum lífs-
venjum.
Þótt við höfum losnað að mestu við hina al-
varlegu næmu sjúkdóma, þá hafa aðrir komið
í staðinn. Þeii' sjúkdómar, sem nú höggva
stærstu skörðin í raðir Islendinga, eru hjarta-
og æðasjúkdómar og krabbamein, en slys koma
sem þriðja stærsta dánarmeinið.
Opinberar heilbrigðisráðstafanir, sem dugðu
svo vel í baráttunni við næmu sjúkdómana, koma
varðandi þessi mein að minna gagni. Hér þarf
hið opinbera að beita öllum ráðum til að fá
einstaklinginn til að temja sér hollar lífsvenjur,
en þar er þrautin þyngri, og skal ekki gert frek-
ar að umtalsefni hér, svo vel þekktar eru les-
endum blaðsins hætturnar af t. d. ofáti, hreyf-
ingarleysi og reykingum.
Heilsuverndarstarfinu í dag er ætlað víðtæk-
ara verkefni en áður. Nú er talað um að bæta
lífi við árin og ekki bara um að bæta árum við
TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS 115