Tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.10.1975, Blaðsíða 43

Varðandi áfengisneyslu má
segja, að mjög sé misjafnt eft-
ir þjóðlöndum, hvað telst mis-
notkun. Sums staðar tíðkast að
drekka áfengi með flestum mál-
tíðum. Annars staðar, þar á
meðal á íslandi, er beinlínis og
óbeinlínis gert ráð fyrir, að
áfengi sé fyrst og fremst notað
í sambandi við vissar félagsleg-
ar athafnir, svo sem skemmt-
anir. Hér á landi telst væntan-
lega misnotkun að neyta áfengis
daglega og vera undir áhrifum
áfengis við dagleg störf. Menn
eru á hinn bóginn sammála um,
að alkóhól og aðrir vímugjafar
eru misnotaðir, ef notkun þeirra
skaðar verulega heilsu neytand-
ans, fjárhag hans, félagslegar
aðstæður eða fjölskyldu hans og
aðra, sem hann umgangast. Slík
misnotkun getur verið með
tvennu móti: Annað hvort tek-
ur neytandinn of stóra skammta
í einu þannig, að hann veldur
sjálfum sér og öðrum tjóni með
framferði sínu í vímunni eða
hann tekur efnið svo oft eða svo
lengi í einu, að hann skaðar
heilsu sína, fjárhag eða vanræk-
ir skyldur sínar.
Félagsleg aðstaða neytandans
skiptir hér verulegu máli. Ef
neytandinn er t. d. fátækur
heimilisfaðir eða gegnir tíma-
frekri ábyrgðarstöðu, getur
jafnvel lítil neysla vímugjafa
fljótlega fengið á sig mynd mis-
notkunar. Öðru máli getur gegnt
um velstæða menn, sem ekki
þurfa að sinna tímabundnum
daglegum störfum. Hjá þeim
gæti mikil notkun dulist í langan
tíma, áður en segja mætti með
vissu, að um misnotkun og ávana
væri að ræða.
VVAIVA M Y.MHJ.X
Varðandi ávanamyndun er
talið, að þrjú atriði skipti mestu
máli. Eitt er neytandinn, ann-
að er umhverfi hans, og hið
þriðja er hlutaðeigandi vímu-
gjafi.
Veylimdiiin otí |>álIur lians.
Reynslan hefur sýnt, að viss
atriði í geðhöfn manna má setja
í samband við ávanamyndun.
Má hér einkum nefna ósjálf-
stæði, feimni og vanmeta- og
vonbrigðakennd. Víman er slík-
um mönnum oft svo kærkomið
athvarf frá veruleikanum, að
þeir hneigjast til þess að nota
vímugjafa oftar og í stærri
skömmtum en aðrir. Þetta get-
ur svo aftur leitt til ávana og
fíknar.
1 þessu sambandi er þó rétt
að geta þess, að fjöldi manna,
sem hafa til að bera afbrigði-
lega geðhöfn, sýna enga sérstaka
tilhneigingu til þess að nota eða
misnota vímugjafa. Koma hér
væntanlega einkum til jákvæð
áhrif frá því umhverfi, sem
menn búa við.
UinlivorfiA og |>álIur ]iess.
Hvers konar erfiðleikar, í
einkalífi, í fjölskyldulífi, eða á
vinnustað, auka á sókn í vímu-
gjafa. Ef saman fara neikvæð
áhrif frá einkalífi, fjölskyldu-
lífi eða frá vinnustað og ósjálf-
stæði, feimni eða vanmeta- og
vonbrigðakennd, sbr. að fram-
an, eykst stórlega tilhneiging til
neyslu vímugjafa. Þannig eykst
hvöt manna til þess með hjálp
vímugjafa að bægja frá örðug-
leikum og andstreymi og hverfa
að meira eða minna leyti um
sinn inn í gerviveröld vímunn-
ar. Enginn, sem lítur málin
hlutlægum augum, mun raunar
með sanni geta neitað því, að
hófleg notkun vímugjafa, svo
sem alkóhóls eða róandi lyfja,
getur komið að nokkru gagni í
slíkum tilvikum. Hitt er þó jafn-
ljóst, að hin mikla misnotkun
alkóhóls og róandi lyfja (og
svefnlyfja), sem velþekkt er
bæði hér á landi og í ýmsum
nágrannalöndum, á einmitt ræt-
ur sínar í mikilli sókn fólks til
þess að losna undan þjakandi
klafa hins margslungna um-
hverfis, sem við búum við. Þessi
einkenni eru oft nefnd einu heiti
streita (,,stress“).
Um alkóhól er þess áður get-
ið, að einstaklingum er í stór-
um dráttum í sjálfsvald sett, hve
stóra skammta þeir neyta og
hve oft. Um lyf gegnir hins veg-
ar öðru máli, þar eð læknum er
yfirleitt ætlað að segja fyrir á
lyfseðli, hve oft og hve stóra
skammta skuli taka. Því má
segja, að læknar séu þannig hluti
af umhverfi manna í þessu tilliti.
Ávani í róandi lyf og svefn-
lyf stafar í flestum tilvikum ein-
mitt af því, að læknar hafa ávís-
að sjúklingum, sem þjást af
svefnleysi, óróa- eða óttakennd
eða öðrum svipuðum kvillum,
slíkum lyfjum um of í þeirri
von að geta þannig bætt eða
bægt frá þessum kvillum. Þessi
lyf eru því stundum gefin sam-
fleytt vikurn eða mánuðum sam-
an. Slíkt er þó yfirleitt til lítils
gagns nema læknirinn reyni
samtímis að leysa vandamál
sjúklingsins með viðtölum,
áminningum eða félagslegum
ráðleggingum. Lyfin ein fjar-
lægja í þessu tilliti fremur sjúk-
dómseinkennin en sjúkdóminn
sjálfan. Miklu máli skiptir, að
læknar geri sér þetta atriði Ijóst.
Víiniigjafinn n£ ]iálI m- haiiN.
Svo sem áður segir, er mjög
margt á huldu um það, hvað
veldur ávana og fíkn. Engu að
síður er það vitað mál, að sum-
ir vímugjafar valda fremur
ávana og fíkn en aðrir. Þannig
bendir allt til þess, að hætta á
ávana og fíkn í alkóhól og
kannabis eða flest róandi lyf sé
minni en hætta á ávana og fíkn
í ópíum, morfín, heróín eða önn-
ur sterk verkjadeyfandi lyf eða
örvandi lyf á borð við kókaín
og amfetamín. Vafalaust kem-
ur hér til, að neytandinn kemst
yfirleitt í mjög mikið vellíðun-
arástand, þegar hann hefur
komist upp á lag með að nota
hin síðartöldu lyf, en vellíðun-
arkennd er að jafnaði minni og
TÍMARIT HJÚKRUNARFÉLAGS ÍSLANDS 71