Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.06.1985, Blaðsíða 27

unnt er að tileinka sér og fallast á eða hafna að vild.
Miklu fremur er í siðfræði um að ræða ákveðnar
meginkennisetningar — svo sem kærleiksreglu kristn-
innar, reglu nytjastefnunnar um hámark hamingju fyrir
sem flesta eða sjálfdæmisreglu vissra tilvistarspekinga-
sem síðan má tengja við ýmsar afmarkaðri lífsreglur, án
þess þó að um bindandi röktengsl sé að ræða milli
frumreglu og annarra lífsreglna þannig að fallist menn
á tiltekna frumreglu þá skipi hún mönnum nákvæmlega
fyrir um það hvaða lífsreglu þeir eigi að fylgja við
ákveðnar aðstæður.
Hvað siðfræði er
Eiginleg siðfræði er fyrst og fremst umfjöllun um siði
manna, lífsreglur og breytni með hliðsjón af vissum
meginsjónarmiðum, kennisetningum eða frumreglum
sem ávallt kveða með einum eða öðrum hætti á um það
sem hefur gildi eða verðmæti í sér fólgið fyrir manninn.
Siðfræði er því rökræða um einstakar lífsreglur og
kenningar um þau gildi sem liggja mannlífinu til grund-
vallar. Tilefni hennar er að menn komast ekki hjá því
að taka ákvarðanir um það hvernig þeir vilja haga lífi
sínu, breyta við ákveðnar raunverulegar aðstæður; og
markmið hennar er að komast að því hvaða viðmiðanir
er réttast eða skynsamlegast að hafa þegar slíkar
ákvarðanir eru teknar. Hún snýst því um vandamál
daglegs lífs með það fyrir augum að menn verði betur í
stakk búnir til að ráða ráðum sínum og haga sér á þann
veg sem þeim er til góðs.
Siðfræði og uppeldi
Þar með er ekki sagt að siðfræði geti leyst allan sið-
ferðilegan vanda. í rauninni hefur mannfólkið komist
bærilega af án nokkurrar skipulegrar siðfræðiiðkunar
og það er heldur engin trygging fyrir „góðu siðferði"
að fólk hafi lagt stund á siðfræði. Allir menn eru settir í
þær aðstæður að verða að breyta siðferðilega — vel eða
illa. Við sjáum þetta skýrast í uppeldinu. Við gerum
kröfur til barna okkar að þau hagi sér eins og „siðaðar
verur" löngu áður en þau eru komin til vits og ára. Að
sjálfsögðu dæmum við óvita ekki með sama hætti og
unglinga eða fullorðna, en uppeldið er þó einmitt fólg-
ið í því að siða óvitana, kenna þeim að haga sér eins og
siðuðu fólki sæmir, og þetta getum við ekki gert nema
með því að setja barnið í þær aðstæður að það eigi að
haga sér „siðlega", þó svo að við vitum mæta vel að
barnið hefur ekki hugmynd um hvers ætlast er til af
því: Með einum eða öðrum hætti neyðum við það blátt
áfram til þess að „skilja" það - og uppeldi okkar lýkur
gjarnan þegar börnin sleppa undan valdi okkar, þ. e.
þegar við sjálf skiljum að við ráðum ekki lengur neitt
við blessað barnið eða unglinginn sem fer sínu fram og
mun fara sínu fram hvað sem raular og tautar.
Efasemdir um kennslu í siðfræði
En er þá nokkur þörf fyrir skipulega fræðslu um sið-
fræði? Er ekki brjóstvitið haldbest í þessum efnum? Og
hvaða tilgangi þjónar að setja saman siðfræðikver
handa unglingum eða börnum ef raunin er sú að ekki
eru til auðrekjanleg og auðlærð siðfræðikerfi — fyrir nú
utan það að börnum og unglingum er tamara að hugsa
um flest annað en siðfræði, nema þá í mótmælaskyni
við boð og bönn foreldra og reglur skólanna? Og enn
má halda áfram að andmæla og spyrja: Jafnvel þó að
tiltæk væru góð og gild siðfræðikerfi sem væri í sjálfu
sér æskilegt að innprenta krökkum, er ekki slíkt fyrir-
tæki gersamlega vonlaust af þeirri einföldu ástæðu að
börnin hafa ekki þroska til að taka á móti slíku náms-
efni?
Þessi andmæli, sem hér eru borin fram í formi spurn-
inga, eru ekki aðeins réttmæt, heldur beinlínis nauð-
synleg við upphaf kennslu í siðfræði. Réttmæti þessara
andmæla er ekki fólgið í því að þau svari sér sjálf,
heldur hinu að þau nefna vandann sem við er að etja:
Siðfræði verður ekki kennd með sama hætti og flest
önnur fög í grunnskóla eða framhaldsskóla. Með öðr-
um orðum: í siðfræði liggur ekkert það námsefni á
borðinu sem unnt er að kenna eins og stafsetningu,
Iandafræði eða sögu. Ástæðurnar til þessa eru ekki ein-
göngu sögulegar. Vissulega hefði mátt semja kennslu-
bók í siðfræði fyrir áratugum og nota í íslenska skóla-
kerfinu. þar sem finna mætti ýmiss konar fróðleik um
siðfræðikenningar, siðareglur og boðskap. Og slíkt rit
mætti að sjálfsögðu semja nú á dögum. En eiginlegt
siðfræðirit getur ekki verið fólgið í því einu að miðla
fróðleik; þaðan af síður má ætla slíku riti að setja fram
á einu bretti allar góðar siða- eða lífsreglur. Eiginleg
siðfræði er rökræða um siðferði. Aðall hennar er því
ekki sá að koma með tilbúnar lausnir á vandamálun-
um, að boða hinar einu „réttu og sönnu" lífsreglur,
ekki að kenna mönnum „réttar skoðanir" - heldur að
takast á við vandann og komast að rökstuddri niður-
stöðu, vonandi réttri. Þó að menn kunni aragrúa af
„góðum lífsreglum" og hafi „réttar skoðanir" í sið-
ferðilegum efnum, þá stoðar slíkt oft harla lítið þegar á
hólminn er komið; hinar réttu skoðanir og góðu lífs-
reglur geta farið fyrir lítið gagnvart öðrum lífsreglum
og öðrum réttum skoðunum ef menn geta ekki gert sér
grein fyrir því hvers vegna þeir hafa þessa lífsreglu
fremur en einhverja aðra og þessa skoðun fremur en
hina. Fastheldnin ein á „forna siði" dugar skammt í
heimi þar sem ólíkustu skoðanir og lífsreglur mætast.
Og sama gildir um það frjálslyndi sem breiðir yfir
ágreining og hrærir ólíkustu skoðunum og reglum í
eina bendu.
HJÚKRUN >■'As - 61. árgangur 25