Hjúkrun: tímarit Hjúkrunarfélags Íslands - 01.06.1985, Blaðsíða 40

nú svo að við föllumst ekki á hina trúarlegu forsendu
fyrir helgi lífsins, sem sé að Guð einn hafi vald yfir
lífinu sem hann hafi gefið. Leiðir þá augljóslega af því
að við höfnum alfarið „helgi lífsins“? Hljótum við að
hafna helgi lífsins ef við trúum ekki á Guð eða þann
sem sagðist vera sonur hans og frelsari okkar? Slík
ályktun er engan veginn augljós: Við getum talið
mannslíf heilagt af öðrum ástæðum en þeirri einni að
Guð hafi skapað það, t. a. m. af þeirri ástæðu að það
hafi ómælanlegt gildi í sjálfu sér og því beri að vernda
það með öllum tiltækum ráðum fyrir saurgun, hvaða
nafni sem hún nefnist.
En nefnum ein svolítið ítarlegri rök. Við erum ekki
höfundar lífsins, heldur er okkur gefið það með ein-
hverjum hætti. Hver sá maður sem viðurkennir þetta —
og þessu virðist mjög erfitt að neita — viðurkennir um
leið að hann er ábyrgur fyrir lífinu og kemst ekki hjá
því að taka afstöðu til þess hvernig hann vill fara með
það. En hvað er það sem gerir hann ábyrgan? Það er
vitund hans sjálfs um lífið sem hann er skuldbundinn.
Þessi skuldbinding við lífið gerir lífið heilagt. Gangi
maður á þessa skuldbindingu gagnvart öðrum glatar
hann rétti til að lifa meðal annarra manna; og gangi
maður á hana gagnvart sjálfum sér glatar hann sjálfum
sér.
Þessum rökum fyrir helgi lífsins geta bæði trúaðir sem
vantrúaðir fallist á eða andmælt - án þess að skírskota
til opinberaðra trúaratriða eða trúarsannfæringar. Og
slíkt er afar mikilvægt í siðfræði. Ef trú manns segir
honum að eitthvað sé rétt, þá er það ekki rétt vegna
þess að hann trúir því, heldur vegna þess að það sem
maður trúir er traust viðmiðun, þegar hugað er að réttu
og röngu. En til þess að ganga megi úr skugga um að
svo sé má þessi viðmiðun ekki vera einkamál mitt eða
svo bundin trú minni að um hana megi ekki ræða án
þess að deilan snúist um trúarsannfæringu þar sem
menn skiptast á yfirlýsingum án þess að nálgast kjarna
málsins.
IV, Tengsl frelsis og skyldu
Af því sem nú hefur verið rakið um kristilega siðfræði
ætti að vera ljóst að til hennar verða ekki sótt nein bein
rök fyrir íhaldssemi eða frjálslyndi. Sé með kristilegri
siðfræði átt við siðfræði sem tekur mið af boðskap
Krists, þá sjá menn auðveldlega af hverju svo er ekki.
Tvíþætta kærleiksboðorðið (Matt. 22:37) sem er kjarn-
inn í siðaboðskap Krists verður ekki dregið í dilka
íhaldssemi og frjálslyndis; það fellur ekki að þeim hug-
takaramma sem við notum til að greina og flokka sið-
ferðisskoðanir manna. Hvort sem menn hallast að
íhaldssemi eða frjálslyndi geta þeir tekið mið af þessu
meginboðorði Krists og reynt að móta lífsafstöðu sína
og breytni í anda þess.
Andmœli
Hér skulum við huga að einum andmælum við mál-
flutning okkar. Meginboðorð Krists — kærleiksboðorð-
ið tvíþætta - leggur mönnum skvldur á herðar: þá
skyldu að elska Guð af öllu hjarta og elska náungapn
eins og sjálfan sig. Þetta skylduboð takmarkar frjáls-
ræði okkar. Og það virðist því fyllilega réttmætt að
segja að boðskapur Krists sé íhaldsboðskapur.
Þessi andmæli virðast sterk við fyrstu sýn vegna þess
hve einföld eða óbrotin þau eru: Boðorðið segir „þú
skalt...“ og leggur mönnum þar með óumdeilanlega
skyldur á herðar. Skylduboðið takmarkar frelsi okkar.
Og niðurstaðan virðist augljós. - En í hvaða skilningi
takmarkar skylduboðið frelsi okkar? Ef átt er við að
það ákveði fyrir okkur hvað við eigum að gera, þá er
vissulega rétt að boðskapur Krists er íhaldssemin upp-
máluð. Þá væri okkur frjálst annaðhvort að fylgja boð-
inu í algjörri hlýðni eða að brjóta það og neita að fylgja
þeim vegi sem Guð hefur ætlað okkur. Ef við vildum
vera frjáls væri valkosturinn raunar aðeins einn, sá að
neita að hlýða boðinu - því að fylgjum við boðinu um-
yrðalaust þá er ljóst að við eigum þess aldrei kost að
reyna eigið frelsi. Við hlytum þá að neita boði Guðs -
og syndga.
Ef skylduboðið takmarkar okkur í þessum skilningi
verður frelsið fólgið í því að geta sagt nei. Greinarmunur
íhaldssemi og frjálslyndis væri reistur á því að skylda og
frelsi væru öndverð í þeim skilningi að þau útiloki hvort
annað: Fylgi maður skylduboðinu hafnar maður frels-
inu og öfugt.
En þessi skilningur á frelsi og skyldu er mjög villandi,
ef ekki beinlínis rangur. Villan er sú að líkja boðinu,
sem skyldar okkur, við lögmál í náttúrunni sem hreyf-
ingar hlutanna lúta, og þar með skyldunni við náttúru-
afl: Frelsi er þá skilið sem það að lúta engum reglum og
hafa engar skyldur. Þessi skilningur brýtur í bága við
reynslu manna og skynsemi. Mannlegt frelsi er ekki
fólgið í því að geta gert það sem manni sýnist óháð
öllum reglum og skyldum, heldur hinu að geta fylgt
þeim reglum sem manni sýnist eða brotið þær, viður-
kennt þessa skyldu eða hafnað henni. Mönnum er
beinlínis ókleift „að gera það sem þeim sýnist“ án tillits
til allrar reglu eða skyldu. Það að geta sagt nei, að geta
risið gegn öllum boðum og bönnum, er forsenda þess
að geta sagt já og tekið á sig skyldur og ábyrgð.
Þetta atriði varpar Ijósi á mikilvægi uppreisnar barna
og unglinga gegn boðum foreldra: Til þess að öðlast
svigrúm til að fallast á skyldur sínar verða börnin að
geta risið gegn boðum og bönnum foreldra eða annarra
forráðamanna. Þetta neitunarvald er ekki frelsið sjálft,
heldur forsenda þess. - Stundum hefur neitunarvald
frelsisins verið lagt að jöfnu við það að syndga; en slíkt
34 HJÚKRUN ' 2/ii-ól árgangur