Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.1999, Blaðsíða 17

Erla Dóris Halldórsdóttir
hjúkrunarfræðingur og sagnfræðingur
ilkíAAr oa ljó$$
Vestur-íslenskar hjúkrunarkonur sem störfuðu við hjúkrun
særðra og sjúkra hermanna í fyrri heimsstyrjöldinní
Týndu hlekkirnir
Fyrri heimstyrjöldin geisar. Árið er 1916. Hildarleikur stríðs-
ins stendur sem hæst. Þrjár ungar, vestur-íslenskar hjúkr-
unarkonur eru á leið frá Kanada til hjúkrunarstarfa á vígvelli
styrjaldarinnar. Hörmungar stríðsins bíða þeirra, þjáðir,
limlestir og jafnvel dauðvona ungir menn. Þetta voru fyrstu
vestur-íslensku hjúkrunarkonurnar sem fóru á vígvöllinn til
hjúkrunarstarfa en fleiri áttu eftir að fylgja í kjölfarið.
Tilgangurinn með þessari grein er að minnast vestur-
íslensku hjúkrunarkvennanna sem tóku þátt í að hjúkra
fórnarlömbum fyrri heimsstyrjaldarinnar. Um störf þessara
hjúkrunarkvenna sem og annarra er tóku þátt í að hjúkra
fórnarlömbum styrjaldarinnar hefur ekki verið mikið skrifað
og má segja að þær séu týndu hlekkirnir í fyrri heimsstyrj-
öldinni. Ýmislegt í sögu vestur-íslensku hjúkrunarkvenn-
anna er enn á huldu og heimildir um þær af skornum
skammti. Mjög freistandi væri að gera tilraun til þess að
safna saman bréfum og/eða dagbókum frá þeim tíma er
þær störfuðu við hjúkrunarstörf í stríðinu. Þær heimildir er
e.t.v. að finna á heimaslóðum þeirra í Kanada og í Banda-
ríkjunum. En slík heimildasöfnun verður að bíða betri tíma.
Ýmsar ástæður liggja að baki fyrri heimsstyrjöldinni.
Flestir fræðimenn eru sammála um að neistinn, sem
hleypti henni af stað, hafi verið morðin á hjónunum Franz
Ferdinand, erkihertoga og arftaka austurrísku keisaratign-
arinnar, og konu hans, Soffíu, hertogaynju af Hohenberg, í
borginni Sarajevo í Bosníu 28. júní 1914 (Tucker, 1998).
Vegna morðsins á hjónunum þótti ríkisstjórn Austurríkis-
Ungverjalands ástæða til þess að bregðast mjög hart við
gagnvart Serbum með stuðningi bandamanna sinna í
Þýskalandi. Rússar tilkynntu þá með samþykki Frakka að
þeir myndu veita Serbum stuðning ef á þá yrði ráðist. Og
upp úr sauð 1. ágúst 1914 þegar Þjóðverjar sögðu
Rússum stríð á hendur. Þremur dögum síðar sögðu Þjóð-
verjar Frökkum stríð á hendur. Fyrri heimstyrjöldin var hafin
(Tucker, 1998).
í byrjun stríðsins voru Bretar, Frakkar, Rússar, Serbar
og Belgar bandamenn gegn Þjóðverjum og Austurríkis-
nnönnum og áður en yfir lauk voru styrjaldarríkin orðin enn
fleiri (Þorbergur Thorvaldson, 1923). Og þegar í byrjun
þótti Kanada ástæða til að leggja móðurlandi sínu,
Bretlandi, lið með því að senda kanadíska hermenn og
hjúkrunarkonur á vígvellina. Um 440 þúsund kanadískir
hermenn voru sendir á vígvelli víðs vegar í Evrópu, aðal-
lega í Frakklandi. í þeim hópi voru vestur-íslenskir hermenn
(Brandson, 1923). Frá Kanada fóru um tvö þúsund hjúkr-
unarkonur til hjúkrunarstarfa á herspítala og hersjúkraskýli í
Evrópu (María Rétursdóttir, 1969). í þessum hópi hjúkr-
unarkvenna voru fjórtán vestur-íslenskar hjúkrunarkonur.
Átta þeirra voru búsettar í Kanada og sex í Banda-
ríkjunum. Ein þessara vestur-íslensku kvenna lét lífið við
störf sín í þágu hjúkrunar (Björn B. Jónsson, 1923).
Hildarieik fyrri heimsstyrjaldarinnar lauk 11. nóvember
1918. Sextíu og átta milljónir hermanna höfðu tekið þátt í
átökum víðs vegar um heiminn. Ófriðurinn olli miklu mann-
tjóni því um tíu milljónir hermanna létu lífið, átta milljónir
þeirra létust á vígvöllum og tvær milljónir létust úr sjúk-
dómum og vannæringu. Tuttugu og ein milljón hermanna
særðist í ýmsum orrustum og átta milljónir þeirra voru
teknar til fanga eða týndust í stríðinu (Tucker, 1998). Þess
eru dæmi að hinir látnu hermenn hafi týnst á vígvöllum því
oft var jörð svo rótuð eftir átök að hinir dánu huldust
moldu og fundust ekki eftir það (Minningarbók íslenskra
hermanna, 1923).
Manntjón varð einnig meðal óbreyttra borgara í fyrri
heimsstyrjöldinni. Tæplega sjö milljónir óbreyttra borgara
týndu lífi í þessum hildarleik (Tucker, 1998).
Hörmungar stríðsins
Hertækni og bardagaaðferðir voru margvíslegar í fyrri
heimsstyrjöldinni. Flugvélar voru notaðar til sprengjuárása
á vígstöðvar óvinaherja. Á hafi úti var barist á skipum og
kafbátum. Á jörðu niðri grófu hermenn sig niður í jörðina.
Þar stóðu þeir með byssustingi, skutu og drápu. Og í
þessum skotgröfum bjuggu hermann við ömurlegar
aðstæður (Handbók í Herfræðum, 1916).
í byrjun ársins 1915 var farið að nota tára- og eiturgas í
hernaðinum. Þjóðverjar urðu þar fyrstir til. Þeir ætluðu að
brjótast gegnum víglínur fjandmannanna með því að skjóta
á þá sprengikúlum með táragasinu xýlýlbrómíði. Fyrsta
tilraun þeirra mistókst því táragasið fraus vegna kulda og
náði ekki þeim árangri sem ætlað var. En ekki leið á löngu
97
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 75. árg. 1999