Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.1999, Blaðsíða 18

Hermenn á leið til aðhlynningar eftir eiturgasárás. Árið
1915 var farið að nota eiturgas í hernaði til að brjótast í
gegnum stöðvar fjandmanna. Afleiðingar slikrar árásar
gátu verið hræðilegar.
Heimild: Brown, Malcolm (1991). The First World War, 76-77.
þar til þeir hófu að nota klórgas í stað táragassins. Þessi
lofttegund er mun hættulegri og afleiðingarnar létu ekki á
sér standa. Þeir sem urðu fyrir slíkri árás fengu lungnabjúg
sem gat leitt þá til dauða. Segja má að klórgasið hafi
drekkt hermönnunum sem fyrir því urðu. ( september
1915 fóru Bretar að nota sams konar gas gegn Þjóð-
verjum. Til að koma í veg fyrir verkanir klórgassins á
lungun settu hermenn klúta vætta vatni eða þvagi fyrir
vitin. Árið 1916 fóru hermenn að nota gasgrímur til að
verjast eiturgasárás og enginn vafi leikur á því að slíkar
grímur hafi bjargað mörgum mannslífum. Sinnepsgas var
farið að nota í stríðinu 1917 (Tucker, 1998). Afleiðingar létu
ekki á sér standa. Þeir sem urðu fyrir slíkri árás gátu orðið
fyrir tímabundinni blindu, heyrnarleysi, átt við talerfiðleika
að stríða, orðið slappir, fengið háan hita og hósta og átt í
erfiðleikum með öndun og við að kyngja. Þá gátu þeir
fengið brunabletti hér og hvar á líkamann. Og ef ekkert var
að gert leiddi það sjúklinginn til dauða (Brown, 1991).
Mikil þörf varð fyrir lækna og hjúkrunarkonur í fyrri
heimsstyrjöldinni. Hlutverk þeirra fólst meðal annars í því
að bæta líðan og lina þjáningar. Strax og stríðið braust út í
ágúst 1914 sendi bandaríski Rauði krossinn og kanadíski
herinn lækna og hjúkrunarkonur til aðstoðar við að sinna
fórnarlömbum stríðsins í Frakklandi, Þýskalandi, Austurríki,
Serbíu og í Rússlandi (Donahue, 1985).
Meðal hermanna á vígvöllunum störfuðu lækninga-
sveitir, „viðlagahjálp á vettvangi" eins og þær kölluðust.
Þessar sveitir voru skipaðar læknum og hermönnum.
Hlutverk þeirra fólst einkum í því að flytja særða/sjúka her-
menn frá vígvellinum og koma þeim í öruggt skjól. Einnig
var í verkahring læknanna að fara í reglubundnar skoð-
unarferðir um skotgrafir þar sem hermenn héldu til. Þar var
hver hermaður skoðaður af lækni til að kanna hvort þeir
hefðu sóttnæma sjúkdóma. Hverjum hermanni var gefinn
skammtur af bóluefni til að koma í veg fyrir taugaveiki. Þá
fylgdust læknarnir einnig með drykkjarvatni hermanna svo
og geymslu og meðferð matvæla á vígvöllum, svo að
engin hætta stafaði af því og alls hreinlætis væri gætt
(Sigurgeir Bardal, 1923).
Strax og hermaður særðist í orrustu eða kenndi las-
leika var honum komið undir hendur lækningasveitar.
Þetta var einnig gert til þess að ekki slægi óhug á þá sem
stóðu í eldlínunni. Læknir og hermenn báru hinn sjúka/
særða á börum í hús sem stóð í skurðbökkum nálægt
skotgröfum. Mikinn vara varð á að hafa þegar hinn sjúki
var borinn í húsið því byssukúlum gat rignt yfir vígvöllinn
þegar hlaupið var með hann í skjól. Þar stundaði læknirinn
sjúklinginn eftir föngum og þegar mikið var að gera mátti
hann ekki sinna öðru en að stöðva blóðrás, búa um
beinbrot og gefa morfín. Lítið var um læknaáhöld í þessum
húsum og kom fyrir að læknir varð að nota byssur í stað
spelkna til að leggja við brotna útlimi og belti til að stöðva
blæðingu. Síðan var sjúklingurinn borinn á börum til svo-
kallaðrar umbúðastöðvar. Þessi stöð var staðsett í öðru
húsi í um tveggja kílómetra fjarlægð frá orrustuvellinum. í
þessum stöðvum störfuðu læknar. Þar var meira um
læknaáhöld og betra að sinna sjúkum. ( umbúðastöðvum
voru byssuspelkur teknar í burtu og betri spelkur settar í
staðinn og hreinar umbúðir settar á sárin ef þörf var á.
Sjúklingnum var gefið meira morfín ef þurfti. Þá var honum
gefið heitt te að drekka og hreint teppi lagt yfir hann. Síðan
var hinum sjúka ekið í sjúkravagni til aðallækningastöðvar-
innar sem oft var komið fyrir í timburskála í þriggja til fimm
kílómetra fjarlægð frá orrustuvellinum. Hjúkrunarlið vígvall-
anna, field ambulance, stjórnaði þessum stöðvum og
unnu þar bæði læknar og hjúkrunarkonur. Þarna var hægt
að gera minni háttar aðgerðir á sjúklingum. Og ef
sjúklingurinn var í ástandi til frekari flutnings var honum
ekið í sjúkravagni til sjúkraskýlis, casualty clearing station.
Skýlið var oftast í þorpum í grennd við vígvöllinn. Þarna
Flutningur sjúkra og særðra hermanna i fyrri
heimsstyrjöldinni. Sérstakar járnbrautalestir fluttu
hermenn á sjúkrahús til borga viðs vegar i Evrópu.
Heimild: Benedikt Sveinsson (1915). Styrjöldin mikla, 56.
98
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 75. árg. 1999