Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.1999, Side 24

hafa komið inn konur og karlar með alvarlega áverka,
beinbrot og skurði, og þá taka læknarnir á slysadeild á því
með okkur.“ Eyrún upplýsir að þau tilfelli séu ekki mörg. Á
íslandi eins og víða annars staðar er ekki mikið um
alvarlega áverka heldur er meira um hótanir um ofbeldi að
ræða. „Mest eru þetta marblettir og skrámur. Okkar
aðhlynning er forgangsröðuð miðað við hversu illa þolandi
er slasaður og í hvers konar ástandi hún er. Oft er hún
mikið ölvuð enda tengjast þessi nauðgunarmál oft
skemmtanalífinu um helgar."
Nauðgun ekki kynferðisleg athöfn
Allar tölur neyðarmóttökunnar frá árinu 1993 sýna að ungt
fólk er í meirihluta fórnarlamba nauðgunar. Flestir koma
um helgar, aðfaranótt laugardags eða sunnudags. Það er
að aukast að komið sé eftir helgarnar þegar brotaþoli
hefur jafnað sig eilítið og kynnt sér hvar hjálp sé að fá.
Flestir koma innan tólf tíma frá verknaði og það er best. Þá
er hugsanlega hægt að finna sakargögn, til dæmis sæði,
og meta áverka.
Læknir framkvæmir því tvíþætta skoðun: læknisskoðun
og réttarlæknisfræðilega skoðun. „f læknisskoðun er and-
legt ástand og kreppuviðbrögð metin við komu svo og
viðbrögð og líðan brotaþola og allt er skráð skilmerkilega.
Það er vaxandi skilningur í dómskerfinu á að nauðgun er
ekki kynferðisleg athöfn sem konan upplifir og gleymir
síðan heldur er þetta líka andlegt áfall með alvarlegum
afleiðingum sem fólk lifir með vikum, mánuðum eða árum
saman."
Það er ekki einungis tekin ýtarleg læknisskýrsla.
Brotaþoli fær sýklalyf til að fyrirbyggja kynsjúkdómasmit og
gerðar eru ráðstafanir gegn hugsanlegri eða staðfestri
þungun. En er algengt að konur verði þungaðar eftir
nauðgun? „Nokkrar hafa orðið þungaðar. Konur fara þá
ýmist í fóstureyðingu eða ganga með barnið og eiga það.
Sumar eru mjög hræddar við að hafa smitast af eyðni,
lifrarbólgu eða slíku. Stundum þekkja þær til gerandans og
vita að hann er þekktur fíkill. Það er þess vegna stórmál að
fá úr því skorið hvort þær eru sýktar."
Kæra eða ekki?
Eyrún undirstrikar að þjónustan sé í boði og viðkomandi
geti þegið hana að hluta til eða alla. „Sumar konur eru á
báðum áttum hvort þær eiga að fara í læknisskoðun en
við leggjum mikla áherslu á að þetta sé bara fyrir þær gert
og hvort sem þær ætli að kæra eða ekki þá skipti máli að
fá sakargögnin. Þau eru öll geymd hér í níu vikur og því
gefst góður tími til að hugsa sig um. Sumar hafa ekki
sagst ætla að kæra en koma svo innan níu vikna og hafa
tekið ákvörðun um hið gagnstæða."
Það eru fáir sem þiggja ekki þessa þjónustu. „Þoland-
inn er kominn hingað og veit að allir sem starfa við mót-
tökuna eru hér fyrir hann. Orð hennar eru tekin trúanleg og
104
það er ekki verið að leggja neitt mat á atburðinn sjálfan.
Að koma hingað er stundum fyrsta skrefið hjá manneskju
sem hefur lent í öðrum áföllum í lífinu. Hér er hópur fólks
sem veitir stuðning og hlýju og virðir hennar ákvörðun."
Sumar þeirra sem koma á neyðarmóttökuna koma beint
en sumar fara fyrst til lögreglunnar sem hefur þá samband
við móttökuna og kemur með viðkomandi á staðinn.
Eyrún segir að starfsfólk neyðarmóttökunnar hafi ekki
samband við lögregluna nema fólk ætli að kæra. Það sé
þó ekki nema rétt rúmur helmingur þeirra sem koma sem
kæra. Af hverju telur hún það vera? „Sönnunarbyrðin í
þessum málum er mjög erfið. Það eru yfirleitt engin vitni til
staðar og bara orð brotaþola gegn orðum geranda. Þær
vita hvernig þessum málum farnast í réttarkerfinu. Þó lögin
kveði á um allt að 12 ára fangelsi þá er algjör undan-
tekning að dómarnir séu lengri en tvö til þrjú ár. Margir
dómar eru bundnir skilorði að hluta og mörgum málum
lýkur með sýknu. Konur vita þetta og þær vita líka af öllum
fordómunum og skilningsleysinu sem þeim finnst oft niður-
læging eða fyrirlitning í þeirra garð.“
Vitni í eigin máli
Eyrún álítur erfitt að svara því hvort kærum hafi hlutfalls-
lega fjölgað eftir að deildin var opnuð. Hins vegar hefur
komum fjölgað um helming frá fyrsta árinu. Fyrsta árið
komu 50 en 101 árið 1998 (sjá töflu). Það sýnir ekki
endilega að fleiri nauðganir eigi sér stað heldur kannski
frekar að fleiri leiti sér aðstoðar. „Það var alltaf ákveðinn
fjöldi af kærum hjá lögreglu og saksóknara á ári. Stór hluti
þeirra var felldur niður á rannsóknarstigi eða kærurnar
dregnar til baka. Staðan er eins í dag.“
Allir sem koma á móttökuna eiga rétt á að ræða við
lögmann sem þar starfar. „Hvort sem fólk ætlar að kæra
eða ekki þá upplýsir lögmaðurinn alla um ganginn í réttar-
kerfinu. Hann útskýrir að brotaþoli sé bara vitni í málinu og
margir verða hissa á því að þeir hafi ekkert með málið að
gera eftir að kært er. Lögreglan rannsakar málið og leggur
mat á hvort eitthvað styður frásögn brotaþola. Sum mál
eru strax felld niður hjá lögreglu af því enginn gerandi
finnst. Konan veit ekki hver viðkomandi er. Á undanförnum
árum hefur lögreglan hins vegar í vaxandi mæli sent mál til
ríkissaksóknara.“
Það er saksóknara að meta hvort málið fari fyrir dóm-
stóla eða ekki. Eyrún segir að þó málin fari ekki þangað sé
það ákveðinn ávinningur að kæra. „Brotaþoli hefur þá
tekið ákvörðun um að varpa ábyrgðinni yfir á gerandann
og situr ekki uppi með það að þetta sé honum sjálfum að
kenna. Margir kæra af því að þeir ætla ekki að láta
viðkomandi komast upp með þetta. Gerandi þarf að
minnsta kosti að fara í yfirheyrslu hjá lögreglu. Sumir kæra
af því að þeir vita að viðkomandi hefur nauðgað áður og
enn aðrir kæra af því að þeir vilja koma í veg fyrir að
viðkomandi geri þetta aftur."
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 75. árg. 1999