Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.1999, Blaðsíða 43

/ þessum pistli geta hjúkrunarfræðingar tjáð sig um allt er lýtur að forvörnum, hvað hægt
er að gera til að bæta heilsuna og koma í veg fyrir sjúkdóma.
Sigriður H. Bjarnadóttir, hjúkrunarfræðingur, fjallar hér um forvarnir og fyrirbyggjandi meðferð.
Einn af mikilvægustu þáttum heilbrigðisfræða nú um stundir er
án efa forvarnir og fyrirbyggjandi meðferð. Það er flestum Ijóst
að í samfélagi, þar sem hraðinn verður sífellt meiri og kröfurnar
aukast, þá gleymist oft að huga að andlegri og líkamlegri
vellíðan. Ýmsir sjúkdómar eru án efa tengdir andlegu álagi,
streitu og jafnframt hreyfingarleysi eða kyrrsetu.
í Skandinaviska Ledarhögskolan í Svíþjóð er boðið upp á
nám sem miðað er við heilsusálfræði eða geðheilsuvernd.
Markmið skólans er að stuðla að auknum forvörnum með
markvissri kennslu í fyrirbyggjandi meðferð með því að efla
hvern einstakling í að nýta sér sína eigin getu sér til hjálpar á
sem jákvæðastan hátt. Þetta er m.a. gert með því að auka and-
lega og líkamlega vellíðan og sporna þar með markvisst gegn
sjúkdómum og fylgikvillum þeirra. Fyrst var boðið upp á þetta
nám árið 1987 við stofnun tengda háskólanum í Örebro og var
það þá hugsað fyrir þverfaglega hópa. Árið 1989 var
Skandinaviska Ledarhögskolan í Örebro stofnaður sem sjálf-
stæður háskóli. Það ár varð einnig mögulegt að stunda fjarnám
við háskólann en það var nýjung á þeim tíma. Einnig var í fyrsta
sinn hægt að stunda nám í „þróun og þroska einstaklingsins" á
háskólastigi. Eitt af aðaleinkunnarorðum skólans er að með
menntun fáist ekki einungis aukin þekking heldur jafnframt
þroski sem hægt er að nýta sjálfum sér og öðrum til framdráttar.
Dr. Lars Eric Unestahl er rektor skólans og hefur hann sér-
hæft sig í íþróttasálfræði og dáleiðslu. Það sem skilur að dáleiðslu
og djúpslökun er að í djúpslökun getur hver einstaklingur unnið
að slökuninni sjálfur og beitt henni sér til hjálpar en í dáleiðslu
vinnur leiðbeinandi með skjólstæðingi sínum og velur þær
aðferðir sem hann telur henta best. Lars Eric hefur unnið mikið
við þjálfun íþróttamanna og jafnframt unnið að því að setja slökun
inn á námsskrá grunnskóla. Lars Eric var einn af frumkvöðlum að
námi í „mental tráning" eða huglægri þjálfun. Þetta nám þróaði
hann í samvinnu við sálfræðideild háskólans í Salt Lake City í
Utah í Bandaríkjunum. Þessi samvinna leiddi síðan til þess náms
sem nú er kennt við Skandinaviska Ledarhögskolan.
Á fyrsta stigi námsins, sem nefnist „persónulegur þroski
með huglægri þjálfun", eru námskeið sem metin eru til 20 til 40
eininga og er þar unnið út frá persónuleika hvers og eins. Þar er
m.a. fjallað um hugarfar, styrkleika, veikleika og hvernig hægt er
að nýta sér eigin hæfileika og getu til betra lífs. Jafnframt er farið
í sállíkamlega sjúkdóma, orsakir streitu og afleiðingar.
Námstíminn er a.m.k. 12 til 18 mánuðir og mikilvægi náms-
ins felst meðal annars í því að nemendur takast á við sjálfa sig.
Farið er yfir allt sem lýtur að slökun og reginmunur er gerður á
djúpslökun og dáleiðslu. Markmiðið er að ná tökum á ólíkri
tækni við slökun til að öðlast meiri vellíðan, fá aukinn styrk og til
að geta kennt öðrum að nota sömu tækni sér til hjálpar.
Þar sem mikil áhersla er lögð á slökunina langar mig að
segja örlítið frá ólíkum stigum hennar. í grunnþjálfun í slökun
(progressive) er farið í hver sé munurinn á spenntum og slök-
um vöðvum. Markmiðið er að læra að þekkja muninn á
spennu og slökun ásamt því að ná valdi á þeirri tækni að geta
farið í gegnum spennta vöðva og „hugsað" þá slaka. Með því
má minnka grunnspennu í líkamanum og auka vellíðan.
Framtíðarsýn eða „visualisering" er myndrænt form slök-
unar, menn sjá fyrir sér hvernig þeim tekst að ná settu mark-
miði. Dæmi: íþróttamaður sér fyrir sér hvernig hann hleypur
fram úr öðrum keppendum og kemur fyrstur í mark. í þessari
tegund slökunar er oft þætt inn tilfinningu, lykt eða heyrn því
það er mjög misjafnt hvaða form hentar hverjum einstaklingi.
Markmiðið er að hafa áhrif á undirvitundina með því að sann-
færa hana um að sett markmið sé raunverulegt. Öryggi og ró
eru mikilvæg í slökun til að geta skapað trúverðuga og
jákvæða mynd af sjálfum sér.
Þegar einstaklingur framkallar djúpa slökun með hjálp
eigin hugsana er það nefnt huglæg slökun eða djúpslökun.
Má þar nefna hugsanir um þyngd, hita, að ganga niður
tröppur eða að beita öndun á ákveðinn hátt.
Oft er þessum slökunaraðferðum blandað saman til að ná
sem bestum árangri og þá eru oft notuð fyrirmæli. Með fyrir-
fram ákveðnum fyrirmælum höfum við oft áhrif á undirvitund-
ina. Til að ná djúpslökun er grundvallaratriði að hafa náð
tökum á grunnslökun eða vöðvaslökun.
Annað og þriðja stig námsins eru 40-80 einingar. Er þá
farið í samskipti einstaklinga, samskipti innan hópa og stjórn-
un, sálfræðilega stjórnun og ólíkar stjórnunaraðferðir. Hvernig
fólk getur þroskað hæfileika í ólíkum hlutverkum, t.d. sem
foreldrar eða í atvinnulífinu. Einnig er fjallað um hvernig hægt
er að bæta sjálfsmynd sína og öðlast aukið sjálfstraust.
Sjálfsstyrking er ein af undirstöðunum fyrir bættri líðan. Slök-
unin tengist þessu og þá sem aðferð til að ná árangri.
Huglægur þjálfari (mántal tránare) er gráða sem nemendur
fá að loknu námi. Einnig er hægt að taka sérgrein út frá
þessu námi, t.d. í stjórnun eða sem þjálfari í slökun svo eitt-
hvað sé nefnt. Þá eru veitt „diplorn" eða prófskírteini þar sem
námið er viðurkennt og nemendur öðlast réttindi til að kenna
og halda námskeið í viðkomandi undirgrein.
Mikilvægi forvarna er óumdeilt og þar gegna slökun, sjálf-
styrking og aðrar leiðir til að bæta andlega vellíðan stóru
hlutverki.
Heimildir:
1. Levi, Lennart (1993) Stress och halsa, Stockholm, Skandia
2. Menachem, Ben Michael (1984) Boken om avslappning, Stockholm,
Wahlström & Widstrand
3. Unestáhl, Lars Eric, Paijkull Maria (1991), Jo, du kan, Örebro, Veje
International AB
4. Larsson, Gerry, Setterlind Sven, Starrin Steffner Lena (1991)
Avslappningstraning inom halso och sjukvárd, Stockholm, Liber grafiska
AB
Sigríður H. Bjarnadóttir, hjúkrunarfræðingur, lauk þriggja
ára sérnámi við Skandinaviska Ledarhögskolan I Örebro I
Svíþjóð árið 1997.
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 75. árg. 1999
123