Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.04.1999, Blaðsíða 44

Nýtt launakerfi om uinnu-
w.AY'kAðuv' hjúkrunarfræðínga
Eftir Vigdísi Jónsdóttur, hagfræðing Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga
Þessi grein fjallar um nýtt launakerfi og vinnu-
markað hjúkrunarfræðinga. Fyrri hluti greinar-
innar er m.a. byggður á erindi sem ég flutti á
samnorrænni ráðstefnu hjúkrunarfræðinga og
var birt í Tímariti hjúkrunarfræðinga á árinu 1996
(5. tbl. 72. árg.). Þær hugmyndir, sem þar voru
settar fram, eru hins vegar í þessari grein settar í
samhengi við samninga um nýtt launakerfi
hjúkrunarfræðinga á íslandi.
Samkvæmt hefðbundnum kenningum hagfræðinnar
ráðast laun af samkeppni milli framboðs og eftirspurnar
eftir vinnuafli. Ef eftirspurn er meiri en framboð af ákveðn-
um starfshópum þrýstir það launum viðkomandi starfs-
hóps upp á við þar til jafnvægi næst milli framboðs og
eftirspurnar. f þessum kenningum er yfirleitt dregin upp
einföld mynd af því hvernig tengsl einstaklinga og
atvinnurekenda á vinnumarkaði leiða til jafnvægis fram-
boðs og eftirspurnar þar sem ákveðinn fjöldi launafólks
starfar fyrir tiltekin laun og einstaklingum eru greidd laun
sem svara til afkasta hans og getu á vinnumarkaði. í
þessum kenningum er m.a. gert ráð fyrir því að sam-
keppni sé algerlega frjáls og allir aðilar hafi fullkomnar
upplýsingar um eftirspurn og framboð.
Hjúkrunarfræðingar og aðrir sem unnið hafa að
kjaramálum hjúkrunarfræðinga gera sér hins vegar grein
fyrir því að vinnumarkaður hjúkrunarfræðinga er ekki
dæmigerður samkeppnismarkaður þar sem laun ráðast af
jafnvægi framboðs og eftirspurnar í frjálsri samkeppni.
Eftirspurn eftir hjúkrunarfræðingum hefur verið mun meiri
en framboðið í langan tíma án þess að það leiði til
hækkunar á launum hjúkrunarfræðinga nema að mjög
takmörkuðu leyti og oft hafa laun hjúkrunarfræðinga verið
mun lægri en laun annarra fagstétta með svipaða
menntun og ábyrgð.
Vinnumarkaður hjúkrunarfræðinga - vinnumarkaður
ófullkominnar samkeppni?
Margir teija skýringuna á lágum launum hjúkrunarfræðinga
vera þá að á vinnumarkaði hjúkrunarfræðinga ríki ófull-
124
komin samkeppni þar sem aðeins er um að ræða einn
eða mjög fáa atvinnurekendur sem eru einkakaupendur að
vinnuafii hjúkrunarfræðinga.
Talað er um að ófullkomin samkeppni ríki á vinnumark-
aði þar sem einn eða fáir atvinnurekendur eru á ákveðnu
svæði fyrir tiltekin störf. Við þær aðstæður þurfa þeir ekki
að keppa við aðra atvinnurekendur um starfsfólk og eru
þess vegna í aðstöðu til að greiða starfsfólki lægri laun en
ella. Oft eru atvinnurekendur hjúkrunarfræðinga fáir. Á
íslandi er ríkið langstærsti atvinnurekandi hjúkrunarfræð-
inga. Jafnvel þó hjúkrunarfræðingar eigi þess kost að
vinna á mörgum og ólíkum stofnunum og rekstrarform
þessara stofnana sé mismunandi þá er það staðreynd að
fiestar heiibrigðisstofnanir eru fjármagnaðir og reknar af
hinu opinbera. Rekstraraðilar þessara stofnana eru því í
góðri aðstöðu til að hafa gott samráð sín á milli um
launakjör starfsmanna.
Á frjálsum samkeppnismarkaði hefur hver og einn
atvinnurekandi ekki möguleika á að hafa áhrif á laun starfs-
manna heldur verða þeir að greiða sínum starfsmönnum
laun sem ráðast af framboði og eftirspurn á vinnumarkaði
þar sem fjöldinn allur af atvinnurekendum keppir um vinnu
starfsfólks. Þegar hins vegar er um að ræða vinnumarkað
þar sem einn eða fáir atvinnurekendur eru einkakaupendur
að vinnuafli ákveðinna starfshópa þá hafa atvinnurekendur
möguleika á að hafa áhrif á laun þessara starfsmanna.
Þessir atvinnurekendur geta verið mjög tregir til að hækka
laun þrátt fyrir að eftirspurn eftir ákveðnum starfshópum sé
mun meiri en framboð í töluverðan tíma og þeir þarfnist
þess mjög að fá fleira starfsfólk úr ákveðnum starfsstéttum
til starfa. Vegna stöðu sinnar sem einkakaupandi að vinnu-
afli geta þessir atvinnurekendur ekki boðið nýjum starfs-
mönnum hærri laun án þess að það hafi áhrif á laun þeirra
starfsmanna sem fyrir eru. Launahækkun til að laða að nýja
starfsmenn getur þannig valdið mikilli hækkun á heildar-
launakostnaði atvinnurekandans.
Atvinnurekendur í þessari aðstöðu reyna oft aðrar leiðir
en að hækka grunnlaunin til að laða fólk til starfa eða til að
fá starfsfólk til að vinna meira. T.d. bjóða þeir starfsmönn-
um hærri laun með aukagreiðslum fyrir ákveðnar vaktir,
bónus fyrir meiri vinnu og sveigjanlegan vinnutíma. Þannig
Tímarit hjúkrunarfræðinga • 2. tbl. 75. árg. 1999