Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.03.2008, Blaðsíða 55

RITRYNDAR FRÆÐIGREINAR
vinna úr djúpstæðum tilfinningum á borð við reiði, biturð og
sjálfsásökun. Hún fann sátt meðal annars með hjálp geðlæknis
en hún fann líka samkennd í hópi kvenna með sambærilega
reynslu:
Þegar ég áttaði mig á að ég gat fyrirgefið þá létti af mér þungu
fargi... afneitunin gekk yfir og það tók við sorg sem var miklu
dýpri en þessi venjulega (þögn). Þetta kemur fyrir þig eina ...
ekkert ritúal ... svo fór ég í kvennakirkjuna ... það er ofsalega
gott að koma inn í hóp kvenna og vera tekið eins og þú ert...
það er mitt haldreipi... fór svo á námskeið um fyrirgefninguna
... og las bækurnar hennar Auðar Eir (Anna, bls. 30).
Umræður um niðurstöður
Tilurð sjúkdómseinkenrta
Rannsóknin varpar Ijósi á það að með tímanum verður fólk með
iktsýki sérfræðingar í sínum sjúkdómseinkennum: „Ég komst
að því að þessi sjúkdómur er allt öðruvísi en bækurnar segja til
um ... þar kemur ekki fram hvernig er að vera með sjúkdóminn
og hvernig best er að haga sér“ (bls. 29).
endurspegla auðsæranleika sjúklinga og að þeir skynji ákveðna
hættu á að vera hafnað eða beinlínis verða fyrir höfnun ef þeir
dirfist að vera ósammála, hvað þá heldur að kvarta. Þeir sem
hafa vald, t.d. læknar eða hjúkrunarfræðingar, hafa það í hendi
sér hvort samskiptaháttur þeirra byggir upp eða brýtur niður
sjálfsmynd fólksins sem þeir umgangast. Kjarni kenningarinnar
er að líkurnar aukist á að sjúklingar öðlist sjálfstraust ef notaður
er styðjandi eða eflandi samskiptaháttur þannig að jafnvægi
ríki í samskiptum. Þegar nærvera einkennist af virðingu,
umhyggju, góðri faglegri þekkingu, samþykki tilfinninga og
skilningi af háifu heilbrigðisstarfsfólks hverfur varnarieysi
sjúklingsins (Sigríður Halldórsdóttir, 2003b). Sem betur fer
hafði annar hver þátttakandi jákvæða reynslu af samskiptum
við heilbrigðisstarfsfólk:
Hvað NN var bara duglegur að ræða málin og svona ég
varð svona virkari sjúklingur ... ég fór svona að lifa með
sjúkdómnum í stað þess að berjast við hann. Ég hef fundið
jafnvægi ... þannig gleymi ég því miklu meira að ég er með
gigt (Sunna, bls. 48).
Lýsing samræðufélaga bendir til þess að meiriháttar streita,
sem fylgir alvarlegum líkamlegum eða sálrænum áföllum,
geti átt þátt í að hrinda iktsýki af stað. Það er athyglisvert og
verðugt framtíðarrannsóknarefni hve túlkun kvennanna og
karlanna reyndist ólík og það er einnig vert að velta því fyrir sér
í Ijósi kynjahlutfalls í iktsýki (3 konur á móti 1 karli). í þessari
rannsókn er úrtakið of lítið til að fullyrða neitt um kynjamun en
þetta væri athyglisvert að rannsaka í stórri rannsókn en engin
slík rannsókn fannst.
Fræðilegt efni og rannsóknir styðja það að meiriháttar streíta
geti e.t.v. aukið líkurnar á að fá sjálfsnæmisjúkdóm á borð við
iktsýki. í ýtarlegri heimildarannsókn Herrmann, Schölmerich
og Straub (2000) á tengslum streitu og iktsýki var þráðurinn
rakinn allt aftur til ársins 1880. Síðan voru útilokaðar rannsóknir
sem voru byggðar á lítt gagnreyndum aðferðum. Niðurstaða
þeirra var að helmingslíkur væru á að tilgátan stæðist um að
meiriháttar streita eigi þátt í því að leysa einkenni iktsýki úr
læðingi.
Samspil langvarandi streitu og iktsýki
Öllum samræðufélögum bar saman um samspil langvarandi
streitu og iktsýki, sjúkdómurinn „blossaði upp“ við langvarandi
streitu. Fyririiggjandi megindlegar rannsóknir og fræðileg
skrif benda einnig til þess að sjúkdómseinkenni iktsýki
versni við langvarandi streitu (Herrmann o.fl., 2000; Mangelli
o.fl., 2002; Matsen, 2001; Segerstrom og Miller, 2004;
Vanltallie, 2002; Walker o.fl., 1999). Vitundarónæmisfræðilegar
rannsóknir hafa jafnframt sýnt að neikvæðar tilfinningar geta
haft mögnuð og neikvæð áhrif á heilbrigði, þær geta meðal
annars leitt til langtímasýkinga og tafið það að sár grói.
(Kiecolt-Glaser o.fl., 2002). Þetta er hins vegar eina rannsóknin
þar sem þátttakendur tengja versnun sjúkdómseinkenna við
togstreitu sem skapaðist m.a. við niðurbrjótandi samskiptahátt
heilbrigðisstarfsfólks. í þessu samhengi er vert að íhuga
kenningu Sigríðar Halldórsdóttur (2003b) um áhrif samskipta á
sjúklinga. Undirstaða kenningarinnar voru sjö rannsóknir sem
Eflandi samskiptaháttur stuðlaði bæði að breytingu á hugarfari
og hlutverki Sunnu. Sjúkdómurinn hætti að vera aðalatriði,
sjúklingshlutverkinu létti og við stjórnartaumunum tók uppréttur
einstaklingur með sjúkdómsgreiningu eins og hún lýsti þessu.
í Ijósi áhrifa langvinnrar streitu er full ástæða fyrir
heilbrigðisstarfsfólk að huga að eigin sjálfsvitund og velta
fyrir sér samskiptakenningum og því sem kemur fram hjá
Goleman (2000) að framkoma og sjálfsvitund stjórnist í
megindráttum af skapferli, tilfinningum og áhugahvöt.
Niðurstöður rannsóknarinnar gefa til kynna að einhverjir
heilbrigðisstarfsmenn hafi glutrað niður hæfileikanum til að
hlusta og sýna samkennd. Orð Önnu um að sjúkdómurinn sé
„allt öðruvísi en bækurnar segja til um“ og að þar komi „ekki
fram hvernig er að vera með sjúkdóminn og hvernig er best að
haga sér“ (bls. 29) beina sjónum að því að það er þörf á aukinni
þverfaglegri teymisvinnu og fræðslu um hvaða þættir hafa áhrif
á sjúkdómseinkennin.
Bjargráð eftir alvarleg sálræn áföll
Bjargráð eftir alvarleg sálræn áföll voru borin saman við eignunar-
kenningu (attribution theory) Heiders (1988), sem hann setti
fyrst fram árið 1958. í kenningunni er gert ráð fyrir því að það
sé mönnum eðlislægt að leitast við að skilgreina ástæður fyrir
áhrifum atburða og gefa þeim einhverja merkingu. Það verður
ekki betur séð en að tileinkun bjargráða hjá samræðufélögum
hafi stjórnast m.a. af ýmsu sem kenning Heiders dregur fram,
þ.e.a.s. skapgerð, aðstæðum, fyrri reynslu og eiginleika sem
tengist áhugahvöt og hæfni.
Samræðufélögum bar saman um að stuðningur væri afar
mikilvægur, hvort sem hann var frá maka, nánum vinum
eða heilbrigðisstarfsmönnum. Vitundarónæmisfræðilegar
rannsóknir hafa sýnt að stuðningur virkar eins og höggdeyfir
þegar streita er annars vegar (Maier og Watkins, 1998) og
tilfinning um mikinn og góðan stuðning (frá maka, nánum
vinum og fagfólki) eykur verulega virkni drápsfruma, þessara.
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 1. tbl. 84. árg. 2008
53