Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2008, Qupperneq 29

Umræður um vanbúnað á Kleppi
árið 1908
Þóra J. Einarsson hélt dagbækur þar sem
hún skrifaði m.a. um vanbúnaðinn sem
mætti henni á Kleppi en í þeim skrifum
kemur vel fram viðhorf hennar til hjúkrunar
og hvernig hjúkrunin skuli framkvæmd.
Þóra skrifar vorið 1908:
Hér vantar svo margt, sem brýn þörf
erá.
Meðat annars vantar tvær stofur til að
hafa í þá sjúklinga, sem hætt er við að
fari sér að voða.
Önnur stofan þyrfti að vera handa
karlmönnum, hin handa konum.
í þeim stofum ættu allir þeir að vera,
sem þurfa nákvæmrar hjúkrunar við.
Þaðan mætti ekki hjúkrunarkona víkja
sér, hvað sem á lægi, hvorki nótt né
dag, nema önnur kæmi í hennar stað.
Hér kemur mjög vel fram hjá Þóru mikilvægi
nærveru og þekkingar hjúkrunarkvenna
við umönnun sjúklinga. í dag tölum við
í geðhjúkrun um hjúkrunarmeðferðina
sjálfvígsgát þegar hjúkrunarfólk þarf að
sitja hjá sjúklingi og styðja hann til að
koma í veg fyrir að hann fari sér að voða.
En Þóra segir einnig:
Sömuleiðis vantar dagstofur, karla og
kvenna, handa órólegum sjúklingum.
í þeim stofum þurfa hjúkrunarkonur líka
stöðugt að vera, mættu aldrei víkja sér
þaðan, nema aðrar kæmu í staðinn.
Það er mjög mikilsvert, að órólegum
sjúklingum verði stíað frá hinum, er
spakari eru.
Eftirlit með órólegum sjúklingum er
mjög örðugt innan um aðra. Spakari
sjúklingar verða fyrir skaðlegu ónæði.
Og órólegu sjúklingarnir verða vondir
út af frjálsræðinu, sem þeir sjá að
aðrir fá meira en þeir. En sé kostur
á sundurstíun, má auka frjálsræði
þeirra, sem spakir eru, og það er mjög
nauðsynlegt. Og með aðgreiningunni
lærist hjúkrunarfólkinu langtum betur
varkárni þar, sem hennar er brýn þörf.
Satt erþað líka, sem sagt hefir verið, að
hjúkrunarfólkið er alt óvant. En ekki er
það því að kenna. Til hælisins voru allir
kjörnir óvanir þessu verki, nema eg ein.
Og ein manneskja getur ekki alt gert.
Fólkið verður að fá sinn iærdómstíma,
íslandspóstur gaf út þetta frímerki 2007 í tilefni
af 100 ára afmæli Klepps.
eins og allir aðrir, sem hjúkrun stunda.
Hér er Þóra með þarfir sjúklinganna í huga
þannig að allir geti notið bestu hjúkrunar.
Þóra gerir sér grein fyrir því hversu
mikilvægt það er að órólegir sjúklingar
þurfi að vera aðskildir frá þeim sem líður
betur eins og við reynum nú á dögum eftir
bestu getu að viðhafa á geðdeildunum.
Jórunn Bjarnadóttir 1910-1938
„Jórunn Bjarnadóttir (f. 1882, d. 1938)
frá Búðarhóli, Austur-Landeyjum, tók
við starfi Þóru en hún hafði áður verið
hjúkrunarkona við spítalann frá stofnun
hans. Hún hafði stundað hjúkrunarnám
í Noregi og hélt tengslum við erlend
sjúkrahús um árabil. Hún heimsótti
dönsk og norsk geðsjúkrahús í tvígang
á árunum 1920 og 1926. Jórunn gegndi
starfinu til dauðadags og var sögð ein
þeirra kvenna sem hvað fyrst og lengst
höfðu starfað í þágu geðsjúkra á íslandi.
Hún beitti sér fyrir margs konar nýmæli
á spítalanum og gekk ótal langveikum
sjúklingum í móðurstað" (bls. 35).
Stofnanahjúkrun á Kleppi
„Lífið var í föstum skorðum þar sem
allt miðaðist við matartímana. Þeir voru
aðalviðburðir hvers dags og skiptu
honum í viðráðanleg tímabil. Mataræðið
var hefðbundinn íslenskur matur. Matast
var af járndiskum með skeiðum og sat
venjulega hver á sínu rúmi. Sjúklingarnir
klæddust venjulega í byrjun dvalar sinnar
fötum sem þeir höfðu komið með að
heiman en síðan samfestingum og
kjólum sem saumaðir voru á stofnuninni.
Spítalafötin voru venjulega keimlík svo
að sjúklingahópurinn var ærið einsleitur
og fólk tapaði sérkennum sínum fljótlega
og samlagaðist heildinni. Snemma var
gengið til náða og vaknað árla morguns
til nýs dags. Stofurnar voru stórar og
lágu margir saman í miklum þrengslum.
Lífið var fábrotið og tilbreytingarlaust
en öllum þeim þurfalingum, sem áður
höfðu hrakist á milli bæja á kostnað
sveitarfélagsins, þótti vistin mikil breyting
til batnaðar" (bls. 39).
Innsýn í umönnunarstörf á
Kleppi í kringum 1920
Eftirfarandi lýsing úr endurminningum
Steinunnar Þórarinsdóttur, fæddrar
1884, sem starfaði á Kleppsspítala
frá 1916-1924, gefur vísbendingu um
hvernig umönnun var háttað við móttöku
geðsjúkra á Kleppi. Steinunn segir:
„Versta verk mitt meðan ég starfaði á
Kleppi var að taka sjúklinga og þrífa þá,
þegar þeir komu fyrst. Þeir komu víða af
landinu og ásigkomulag margra þeirra
var vægast sagt hörmulegt. Það varð að
taka þá frá hvirfli tililja. Það var óþrifaverk
og erfitt, en ekki síður líknsemd að gera
það fyrir því. Og þetta kom líka upp í
vana“ (úr endurminningum Steinunnar í
þók Óttars Guðmundssonar, bls. 39).
Guðríður Jónsdóttir 1933-1963
Guðríður var frá Seglbúðum í Vestur-
Skaftafellssýsíu. Hún lauk hjúkrunar-
námi við Ullevál-sjúkrahúsið í Ósló
og framhaldsnámi í geðhjúkrun frá
Ríkisspítalanum í Vordinborg í Danmörku.
Hún menntaði sig einnig í Englandi,
Bandaríkjunum og Kanada. Hún varð
yfirhjúkrunarkona á Kleppi árið 1933 og
síðar forstöðukona. Hún var stundakennari
í Hjúkrunarskóla íslands frá árinu 1961 og
í stjórn Hjúkrunarfélags íslands 1950-60
og varaformaður 1956-60. Guðríður var
sæmd riddarakrossi fálkaorðunnar 30.
október árið 1963 (bls. 65-66).
Guðríður þurfti að takast á við mikla
manneklu hjúkrunarstarfsfólks eftir
hernámið 1940, bæði hvað varðar lærðar
hjúkrunarkonur og starfsstúlkur. Voru
sumar deildir á Kleppi óstarfhæfar af
þessum sökum. Spítalinn átti í erfiðri
samkeppni við herinn um vinnuafl eins
og fjölmargir aðrir vinnustaðir á landinu.
Fólk taldi sig geta fengið betur launaða
vinnu hjá Bretunum og réð sig ekki til
starfa við aðhlynningu geðsjúkra. Þetta
ástand skapaði gífurleg vandamál í rekstri
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 5. tbl. 84. árg. 2008
27