Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2008, Side 59

RITRÝNDAR FRÆÐIGREINAR
Fowles og félaga (2004) (A/=3609, 81% svörun) sýndi nánast
sama hlutfall þeirra sem kunnu skil á aðgangsréttindunum (75%)
en þar vöktu athygli misvísandi niðurstöður um að hinir sem ekki
kunnu skil á aðgangsréttindunum (25%) væru meira en tvöfalt
(OR=2,33) líklegri til að hafa áhuga á að fá aðgang að eigin
heilbrigðisupplýsingum.
Ýmsaraðrarþjóðirhafanáðlangtmeðrafrænaheilbrigðisþjónustu
og komið upp heilbrigðisneti fyrir samskipti, oftar þó eingöngu
milli aðila innan starfseminnar. Bretar eru meðal þjóða sem þar
hafa náð hvað lengst, þeir hafa sýnt fram á að rafræn þjónusta
sé skilvirkari en hin hefðbundna og auk þess fylgi henni
meira hagræði (Silber, 2004). Kanadamenn hafa einnig verið
á hraðri siglingu í þróun rafrænnar heilbrigðisþjónustu með
nýjum þjónustumöguleikum í dreifðum byggðum landsins. Þeir
stefna nú á aukna þjónustu inni á heimilum notenda og sem
dæmi sinnti fjarþjónusta Ontaríófylkis um 32 þúsund rafrænum
þjónustubeiðnum árið 2006 (Canada Health Infoway, 2007).
Hugmyndafræðin og viðfangsefnið
Virkni notenda er lykilhugtak í hugmyndafræði rannsóknarinnar
um heilsunet fyrir rafræna heilsueflingu. Hugmyndafræðilegt
líkan, sem þróað var vegna rannsóknarinnar, varpar hér
Ijósi á mikilvægi upplýsingatækni sem gefur heildarsýn á
sameiginlegan tilgang rafrænnar heilsueflingar. Líkanið er mynd
af plöntu sem vex í jörðu (stjórnkerfi), nýtir upplýsingatækni fyrir
aðgengi að upplýsingum og þjónustu og nær þannig árangri
samkvæmt skilningi, viðhorfi og óskum notenda. Miðað er
við að vel upplýstir notendur byggi sína velferð og heilbrigði
á andlegum og líkamlegum styrk til að lifa heilnæmu líferni
og takast á við heilsutengd viðfangsefni. Hringrás upplýsinga
um skipulag, framkvæmd og áhrif er hér samlíking sem
endurspeglar hringrás í lífríki jarðar (sjá mynd 1).
Inntak hugmyndafræðinnar er heildræn túlkun Donabedians
(1988/1997) á þrískiptum bakgrunni gæða í heilbrigðisþjónustu:
1) Skipulag (structure), jarðvegur plöntunnar, er eiginleiki starfsemi
sem í felst stjórnkerfi, lög, stefnumótun og aðföng eins og
mannauður, aðbúnaður og fjármunir. 2) Framkvæmd (process),
stöngull og blöð plöntunnar, er það sem raunverulega er gert til að
veita og sækja þjónustu, þar með talið tryggja gæði og aðgengi
notenda að upplýsingum og þjónustu. 3) Áhrif (outcome), blóm
plöntunnar, táknar þau áhrif sem framkvæmd (heilsunet) hefur
á heilbrigði notenda og lýðheilsu, þar með talið heilsutengd
lífsgæði miðað við skilning, viðhorf og óskir notenda. Útsprungið
blómið gefur heilbrigða ásýnd og lýsir þannig jákvæðum
áhrifum á virkni notenda og ánægju með árangur. Hringrás
upplýsinga samræmist grunnþáttum upplýsingatækninnar þar
sem gagnaöflun, varðveisla og úrvinnsla móta áhrif og þekking
verður aflvaki hringrásar og hvati umbóta og þróunar. Markmiðið
er að virkja einstaklinga til sjálfshjálpar og efla lýðheilsu með
auknum forvörnum og þekkingu. Heilsunet - rafræn heilsuefling
- stuðlar þannig að árangursríkri heilbrigðisþjónustu og eflir
heilsutengd lífsgæði almennings.
Viðfangsefnið, aðgangur notenda að eigin heilbrigðisupplýsingum
og þjónustu á netinu, er lítið þekkt í íslensku samfélagi og engar
Þekklng
Áhrif
Mynd 1. Heilsunet - rafræn heilsuefling.
íslenskar rannsóknir fyrirliggjandi. Rafræn heilbrigðisþjónusta
er enn á frumstigi og reynsla notenda þess vegna lítil. Rafræn
sjúkraskrá er enn á þróunarstigi, aðskilin milli heilbrigðisstofnana og
jafnvel deilda, og aðgangur að henni aðeins ætlaður starfsfólki.
Markmið rannsóknarinnar var að stuðla að þróun og innleiðingu
á rafrænum aðgangi notenda að eigin heilbrigðisupplýsingum
og þjónustu, með réttindi notenda (Lög um réttindi sjúklinga
nr. 74/1997) og stefnu um íslenskt upplýsingasamfélag að
leiðarljósi (Forsætisráðuneytið, 2004). Tilgangurinn var að
kanna skilning, viðhorf og óskir fslendinga um aðgang að eigin
heilbrigðisupplýsingum og þjónustu TR á netinu.
Aðferð
Rannsóknin var spurningalistakönnun byggð á þjóðarúrtaki
16 til 67 ára íslendinga búsettum á íslandi, samtals 183.740
manns. Úrtakið var slembiúrtak 1400 einstaklinga, 700
örorkulífeyrisþega sem metnir eru með 75% örorku eða
meira og framfærslu af örorkulífeyri almannatrygginga á
íslandi (samtals 11.272 manns) og 700 annarra þegna með
rétt til almannatrygginga á íslandi (samtals 172.468 manns).
Spurningalistar voru póstsendir og ítrekunarbréf sent tveimur
vikum síðar til allra þátttakenda. Frekari samanburður á
hópunum er ekki gerður í þessari grein.
Matstækið byggðist að hluta á fyrirmynd rannsóknar- og
þróunarverkefnis Pyper og fleiri (2001) á skilningi, viðhorfi
og óskum notenda heilbrigðisþjónustu um rafrænan aðgang
að eigin heilþrigðisupplýsingum hjá the Bury Knowle Health
Centre í Oxford. Matstækið var samtals 56 spurningar. Spurt
var um aldur í aldursbilum, kyn, fjölda heimilismanna og hvort
þátttakandi byggi á Reykjavíkursvæðinu eða á landsbyggðinni.
Svarmöguleikar við spurningum um aðgang að tölvu og Interneti,
Tímarit hjúkrunarfræðinga - 5. tbl. 84. árg. 2008
57