FLE blaðið - 01.01.2015, Blaðsíða 21

Af framansögðu má Ijóst vera að merking hugtaksins viðskipta- tíma hennar, þó að hámarki á 20 árum, eða metin árlega í sam-
vild er þrengd mjög í reglum reikningshaldsins frá þeirri sem ræmi við settar reikningsskilareglur, hafi hún ekki ákveðinn líf-
viðgengst í daglegu tali. Fyrirtæki sem ávinnur sér almenna tíma, sbr. 24. gr. Neikvæð viðskiptavild skal tekjufærast á móti
hylli viðskiptavina og byggir upp mikið traust á markaði má ekki þeim áætlunum sem lagðar voru til grundvallar kaupunum, þó
færa sér slíkt til eignar í sínum bókum. í því tilfelli verður engin að hámarki á 20 árum."
viðskiptavild færð í bækur, nema fyrirtækið verði selt. Þá færir
kaupandinn hana í sinar bækur því hún hlýtur að koma fram í Loks kemur viðskiptavild einu sinni fyrir í lögum um
verðinu sem hann þarf að greiða. Ríkisútvarpið ohf. nr. 6/2007 og í lögum um stofnun opinbers
hlutafélags um rekstur Keflavíkurflugvallar o.fl. nr. 76/2008.
Þumalputtareglur um að viðskiptavildin sé tiltekið hlutfall af Þarna er í fljótu bragði ekki alveg Ijóst hvaða merking er lögð í
veltu eru eintómt bull. orðið viðskiptavild.
Merkingin í lögum
Viðskiptavild kemur fyrir í fimm gildandi lagabálkum.
í lögum um fjármálafyrirtæki nr. 161/2002 er ákvæði um að
hún, ásamt fleiri tilgreindum eignaliðum, skuli dregin frá eigin
fé fjármálafyrirtækis þegar eiginfjárþáttur A er reiknaður (5.
málsl., 84. gr.). Þetta rúmar bæði merkinguna í reikningshaldi
og í daglegu tali, því þarna er gert ráð fyrir að viðskiptavild sé
til staðar í bókum fyrirtækisins, en engum getum leitt að því
hvernig hún komst þangað.
í lögum um tekjuskatt nr. 90/2003 kemur viðskiptavild þrisvar
fyrir. Það er í tengslum við fyrningar, því lögin mæla fyrir um
að hún skuli fyrnd árlega eftir tiltekinni reglu og fyrningin telst
síðan til frádráttarbærra gjalda við álagningu tekjuskatts. Með
þessu er hugtakið séð frá alveg sérstöku sjónarhorni en brýtur
þó ekki neitt í bága við hvorki merkinguna í reikningshaldinu
né í daglegu tali, þ.e. gert er ráð fyrir að hún sé til staðar í
bókunum.
Lög um ársreikninga nr. 3/2006 eru furðu fáorð um viðskipta-
vildina. Hana ber þar á góma átta sinnum en aðeins í tveimur
greinum. í IV. kafla laganna sem fjallar um matsreglur segir í 41.
gr. að „hafi félag greitt meira fyrir fjárfestingu sína í dóttur- eða
hlutdeildarfélagi en sem nemur hlutdeild í hreinni eign þess
við kaup ber að heimfæra mismuninn undir tilgreindar eignir ef
það er unnt, ella telst hann viðskiptavild." Þetta er hin klassíska
merking í skilningi reikningshaldsins. Síðan er því bætt við að
viðskiptavildin skuli afskrifuð (fyrnd) með kerfisbundum hætti,
þ.e. í samræmi við skattalögin, en að auki er um slíkt vísað til
„settra reikningsskilareglna". Loks er bætt við alveg nýju sjón-
arhorni: „Hafi félag hins vegar greitt minna fyrir fjárfestingu
sína í dóttur- eða hlutdeildarfélagi en sem nemur hlutdeild í
hreinni eign þess við kaup ber að heimfæra mismuninn á sama
hátt og að framan greinir en með öfugum formerkjum." Hér
kemur með öðrum orðum fram neikvæð viðskiptavild (e. nega-
tive goodwill). VII. kafli laga um ársreikninga fjallar um sam-
stæðureikningsskil. Þar er í 79. gr. gerð grein fyrir svokallaðri
kaupaðferð við slík reikningsskil og koma ofangreind ákvæði
þar fram með öllu skýrari hætti: „Jákvæð viðskiptavild færist
sem sérstakur liður meðal eigna en neikvæð viðskiptavild skal
færð sem sérstakur liður meðal skuldbindinga. Viðskiptavild
skal afskrifuð með kerfisbundnum hætti á áætluðum nýtingar-
Þegar rætt er um merkingu orða í lögum er ávallt nauðsynlegt
að hafa í huga að ekki gilda sömu lögmál og um túlkun bók-
menntatexta eða sagnfræðiheimildar. „Texti settrar lagareglu er
ekki samþykktur á vettvangi löggjafans eða settur af handhafa
framkvæmdarvalds til að útbreiða sannindi eða skoðanir heldur
til þess að skapa viðmið fyrir mannleg samskipti með því að
hafa áhrif á breytni borgaranna. Sá réttur sem viðurkenndur er í
framhaldi af túlkun settrar lagareglu er þvi ekki staðreynd sem
talin verður rétt eða röng" (Róbert R. Spanó: Um lögskýringu,
Rannsóknir í félagsvísindum VI: Lagadeild, 2005, bls. 327-351).
Veldur viðskiptavild einhverjum vandræðum?
Eftir bankahrunið í október 2008 snerist dagleg umræða
í samfélaginu eðlilega mikið um það að leita skýringa.
Reikningsskilareglur lentu ofarlega á lista yfir orsakir þessa og
bar viðskiptavild þar títt á góma.
Aðstæður á hlutabréfamarkaði hljóta eðli máls samkvæmt að
hafa áhrif á viðskiptavild almennt. Á tímum hækkandi hluta-
bréfaverðs eykst munurinn á markaðsverði og bókfærðu verði
fyrirtækja, þ.e. P/B-hlutfall þeirra hækkar. Þegar kaup á fyrir-
tækjum eiga sér stað við slíkar aðstæður verður því oft til við-
skiptavild. Þetta var vissulega tilfellið hér á landi sem annars
staðar, en líkast til í ýktari mynd. Athugun á þróun óefnislegra
eigna á íslenska hlutabréfamarkaðnum 1995-2001 sýndi að
þær hækkuðu úr 2,4 milljörðum króna í 53 milljarða króna á
tímabilinu. Viðskiptavildin skipaði langstærstan sess í þessari
hækkun (Einar Guðbjartsson í Rannsóknir í félagsvísindum IV,
2003, bls. 97-111). Úttekt á viðskiptavild 20 félagasamstæðna
í Kauphöll íslands á árunum 2003-2007 sýndi að hún fimmtán-
faldaðist á þessum fimm árum, meðan heildareignir tæplega
nífölduðust. Eigið fé félaganna tæplega tífaldaðist á sama tíma.
í árslok 2003 nam viðskiptavild þeirra 3,7% af heildareignum
og tæpum 33,9% af eigin fé. (lok ársins 2007 var hlutfall við-
skiptavildar komið í 6,2% af heildareignum þeirra og 52,6%
af eigin fé. Allan þennan tíma var nær óþekkt að virðisrýrnun
væri færð. Það gilti alveg fram yfir bankahrun. (Aðalsteinn
Hákonarson í Tíund, 2008).
í uppsveiflunni á árunum fyrir hrun voru líka dæmi um að félög
væru keypt og seld aftur og aftur milli sömu aðila, sbr. svo-
nefnda „Sterling-fléttu". Alltaf hækkaði verðið og um leið við-
skiptavildin. Nú hefur það svo sem komið fyrir í gegnum tíðina
FLE blaðið janúar 2015 • 19