FLE blaðið - 01.01.2015, Blaðsíða 27

Rafræn stjórnsýsla á tímamótum?
Skúli Eggert Þórðarson er ríkisskattstjóri
l.
Með lögum nr. 35/2014 komu til framkvæmdar aðgerðir um
niðurfærslu höfuðstóls verðtryggðra fasteignalána. Markmið
þeirra laga var að leiðrétta hlut þeirra sem skulduðu verðtryggð
íbúðalán með tilteknum hætti, enda hefðu þeir orðið fyrir
ákveðnum forsendubresti á árunum 2008 og 2009, svo sem
fram kemur í greinargerð með frumvarpi að lögunum. Um var
að ræða verkefni sem hafði verið í undirbúningi frá því á árinu
2013. Ráðherraskipaður starfshópur vann að undirbúningnum
og kynnti niðurstöður sínar opinberlega 30. nóvember 2013.
Tóku þá við keflinu sérfræðingar sem ætlað var að útfæra fram-
kvæmd hugmyndanna og semja lagafrumvarp þess efnis.
Við undirbúning löggjafarinnar um leiðréttingu húsnæðislána
var haft víðtækt samráð við þá sem framkvæmd frumvarpsins
varðaði. Starfsmenn fjármálafyrirtækja, lífeyrissjóða, forsætis-
ráðuneytis og fjármála- og efnahagsráðneytis auk ríkisskatt-
stjóra mynduðu framkvæmdahóp þar sem útfærsla vinnunnar
var skipulögð og álitamál henni tengd rædd ítarlega. Kom á
þeim vettvangi fljótlega fram sú hugmynd að allt leiðréttingar-
ferlið skyldi vera rafrænt. Álitamál þótti í upphafi hvort unnt
væri lagalega að krefjast þess af umsækjendum að umsóknar-
ferli um leiðréttingu skyldi eingöngu vera rafrænt, og hvort ekki
væri rétt eða jafnvel skylt að veita svigrúm til þess að (ákveðn-
um tilvikum mætti sækja um á pappír. Niðurstaða þessa varð
þó sú að byggja á gildandi stjórnsýslulögum nr. 37/1993 þar
sem fyrir hendi er lagaheimild fyrir því að stjórnsýsla geti verið
rafræn. Er það IX. kafli laganna, einkum 35. - 39. gr. sem eru
grunnlagaheimild þessa.
Þannig var afráðið á meðan vinnunni að frumvarpinu stóð að
umsóknarferlið skyldi allt verða rafrænt og talið var að umsækj-
andi gæti ekki átt lögvarinn rétt til þess að haga umsókn sinni
með öðrum hætti en löggjöfin gerir ráð fyrir. Samningu frum-
varpsins lauk á vormánuðum 2014 og eftir framlagningu þess
og umfjöllun Alþingis var frumvarpið samþykkt sem lög 17. maí
2014 og ætlað að koma til framkvæmda þá þegar.
í meðförum Alþingis var ákvæðum frumvarpsins varðandi raf-
ræna stjórnsýslu ekki breytt, og átti umsækjandi ekki annan
kost en að sækja rafrænt um ef hann ætlaði á annað borð að
nýta sér rétt sinn til leiðréttingar fasteignaveðlána. Á svipuðum
tíma voru einnig samþykkt lög um ráðstöfun séreignarsparn-
aðar inn á höfuðstól fasteignaveðlána sem einnig komu þegar
til framkvæmda og þar var sama skilyrði um að umsókn skyldi
vera rafræn.
II.
Samkvæmt lögum nr. 35/2014 skyldi reikna út tiltekna leiðrétt-
ingarfjárhæð fyrir hvern og einn umsækjenda eftir nánar
útfærðum forsendum, sem síðan skyldi ganga til lækkunar
eftirstöðva íbúðalána eða eftir atvikum verða viðbótar pers-
ónuafsláttur.
Kveðið var á um að framkvæmd laganna skyldi vera að öllu
leyti rafræn. Skyldi þannig útfylling umsækjanda á umsókn og
sending hennar, úrvinnsla umsókna og birting niðurstaðna af
hálfu ríkisskattstjóra, og aukinheldur samþykki umsækjanda á
ráðstöfun fjármuna vera rafræn að öllu leyti.
Rökin fyrir þessu fyrirkomulagi eru að rafræn stjórnsýsla er
almennt talin sérlega áreiðanleg. Má t.d. nefna að með raf-
rænni sendingu gagna milli umsækjanda og stjórnvalds má
komast hjá þeirri villuhættu sem skapast við innskráningu og
afritun pappírsgagna inn í rafræn kerfi til úrvinnslu. Einnig
skiptir máli í þessu samhengi að með öruggri rafrænni auð-
kenningu eru minni líkur á fölsunum svo sem ætíð á sér stað af
og til þegar lagðar eru fram umsóknir með venjulegri hand-
undirritun.
Með framangreindum lögum var tiltekinni stofnun, ríkisskatt-
stjóra, fengið það verkefni að sinna stjórnsýslu leiðréttingar-
innar með alfarið rafrænum hætti. Löggjöfin er þannig um
margt afar merkileg nýjung hér á landi, og um leið eftirtektar-
verð tilraun til að gera auka skilvirkni íslenskrar stjórnsýslu með
rafrænum úrræðum.
Er ástæða til þess að staldra við og velta fyrir sér hvort með
lögum þessum hafi í reynd verið stigið nýtt og áður óþekkt
skref í stjórnsýslu hérlendis.
III.
Ríkisskattstjóri er stofnun sem sett var á fót með lögum nr.
50/1962 og hefur starfað í röska hálfa öld. Samkvæmt núgild-
andi lögum er henni ætlað að fara með álagningu skatta og
gjalda á íslandi, ásamt því að sinna skatteftirliti og skráarhaldi
tiltekinna landsskráa, og gegna viðeigandi þjónustu- og leið-
beiningarhlutverki. Með lögum 35/2014 var ríkisskattstjóra
ætlað nýtt hlutverk í afmarkaðan tíma en þó án þess að skerða
önnur þau lögbundnu verkefni sem embættið hefur með hönd-
um.
Ýmisleg athyglisverð ákvæði eru í lögum 35/2014 auk þess
FLE btaðið janúar 2015 • 25