FLE blaðið - 01.01.2015, Blaðsíða 28

sem fyrr er getið um rafrænt umsóknarferli. M.a. er þar ákvæði
um afhendingu upplýsinga á grundvelli upplýsts samþykkis
sem umsækjanda er ætlað veita með því að merkja við í tiltek-
inn reit. Er þetta samþykki lykilatriði í umsóknarferlinu þar sem
það er grundvöllur þess að þeir sem fara með framkvæmd
laganna geti sótt allar nauðsynlegar upplýsingar. Það að ríkis-
skattstjóri fari með framkvæmd laga nr. 35/2014 felur ekki f sér
að jafnframt megi nýta hefðbundnar heimildir ríkisskattstjóra til
að kalla eftir upplýsingum til að sannreyna ákvörðun skatta og
gjalda í því skyni að ákvarða forsendubrest lána í samræmi við
lög nr. 35/2014, heldur þarf að liggja fyrir sérstakt samþykki
umsækjanda á notkun slfkra upplýsinga.
Lagaáskilnaður þessi um notkun upplýsinga er eftirtektarverð-
ur og augljóslega má gagnálykta að afhending upplýsinga til
ákvörðunar leiðréttingarfjárhæðar getur því aðeins farið fram að
umsækjandi hafi veitt upplýst samþykki sitt. Fyrrnefnt upplýst
samþykki er þannig athyglisvert út frá þeim sjónarmiðum sem
almennt gilda um afhendingu upplýsinga til ríkisskattstjóra, en
ekki sfður um hvað verði ef upplýsta samþykkið er ekki til stað-
ar. Bregðist slíkt samþykki f umsóknarferlinu felur það sjálfkrafa
í sér að umsókn verður ekki tekin gild.
Ýmis annar lagalegur munur er á ákvæðum laga nr. 35/2014 og
skattalögum. Meðal endurskoðenda og annarra atvinnufram-
teljenda eru vel þekkt ákvæði 101. gr. laga nr. 90/2003, um
tekjuskatt með áorðnum breytingum. Það ákvæði felur í sér
heimild til að taka við síðbúnum framtölum eða leiðréttingum á
fyrri skattskilum. f lögum nr. 35/2014 er ekkert slíkt ákvæði, og
þannig er aðila sem ekki sótti um leiðréttingu á réttum tíma
engin heimild veitt til að senda inn síðbúna umsókn.
Sömuleiðis er ekki heimild fyrir aðila sem ekki luku umsóknar-
ferlinu innan umsóknarfrests að krefjast þess allt að einu að
umsókn verði tekin gild. Heimildir ríkisskattstjóra til að fallast á
umsókn við þær aðstæður þegar umsækjandi hefur af einhverj-
um ástæðum ekki lokið umsókn sinni eru þannig afar takmark-
aðar og ráðast af almennum ákvæðum stjórnsýslulaga nr.
37/1993.
Þegar horft er til þess hve hlutverk ríkisskattstjóra við fram-
kvæmd leiðréttingarinnar er í reynd ólíkt öðrum verkefnum
embættisins, auk þess sem fyrr var nefnt um muninn á laga-
grundvelli leiðréttingarverkefnisins og annarra starfa rlkisskatt-
stjóra, sbr. t.d. notkun lagaheimilda, lá beinast við að ríkisskatt-
stjóri afmarkaði stjórnsýslu tengda lögum nr. 35/2014 algjör-
lega frá öðrum lögbundnum verkefnum sínum. Átti þetta við
um húsnæði, faglega og tæknilega vinnu og einnig þjónustu við
umsækjendur. Ekki kom til greina annað en að sérstakt vef-
svæði og nýtt símanúmer yrðu sett upp og að nýir starfsmenn
fengnir tímabundið í þetta verkefni.
Fljótlega kom þó í Ijós að verkefnið var margfalt flóknara og
umfangsmeira en nokkur hafði talið það vera. Hugmyndafræðin
um að bæta upp forsendubrest sem orðið hafði 6 árum áður
var í sjálfu sér einföld, en aðstæður höfðu gjörbreyst frá þess-
um tíma. Lán höfðu farið á milli fjármálastofnana og fengið ný
númer, mikill fjöldi fólks hafði breytt um hjúskaparstöðu og
fjölmargir aðilar bjuggu að öðru leyti ekki við sömu aðstæður
og á forsendutíma. Ný hugtök eins og forsenduheimili og ráð-
stöfunarheimili urðu til við framkvæmd laganna og fór mikil
vinna í skilgreiningu þeirra. Síðast en ekki síst kom í Ijós að
mjög var breytilegt hvort lán höfðu á forsendutíma verið rétti-
lega færð inn á skattframtal í kafla 5.2 og 5.5. Strax varð Ijóst
að gera þurfti sk. heimilaskrá, þ.e. skrá yfir íbúa i húsnæði því
sem á hvíldu lán er njóta skyldu leiðréttingarinnar. Leitað var til
skráarhaldara fasteignaskrár og þjóðskrár og óskað eftir að slík
heimilaskrá yrði gerð en sá aðili taldi að verkefnið tæki tvö ár og
því varð að leita annarra úrræða við að koma skránni upp.
Að öllu framangreindu virtu var Ijóst að leiðréttingin yrði ekki
veruleika nema lykilstarfsmenn ríkisskattstjóra og þeirra hug-
búnaðarhúsa sem fyrir embættið störfuðu kæmu að verk-
efninu. Þeim starfsmönnum sem ráðnir voru nýir inn var fyrst
og fremst ætlað að þjónusta umsækjendur um leiðréttingu en
skipulagning, leiðbeiningagerð, hönnun, stjórnun og umsjón
lagalegra mála var öll í höndum reyndustu starfsmanna ríkis-
skattstjóra. Allstór hópur umsækjenda þurfti samhliða umsókn
sinni að sækja um breytingar á framtölum. Lán sem sannarlega
voru ætluð til húsnæðisöflunar höfðu í þeim tilfellum ranglega
verið færð í kafla 5.5 á framtali, en umsækjendur ekki sérstak-
lega hirt um gera breytingar þar sem þeir höfðu á þeim tíma
engan ávinning af slíku og skattalega skipti engu hvort fjárhæð
væri í kafla 5.2 eða 5.5. Leiðréttingin breytti þessu þar sem
skyndilega var réttur bundinn við það í hvorn kaflann fjárhæðin
var skráð og því varð að leita eftir breytingum á framtali. Til að
bregðast við þessu voru þeir starfsmenn ríkisskattstjóra sem
venjulega sinna slíkum breytingum á framtölum fengnir til
úrvinnslu þessara erinda og þannig þátttöku í framkvæmd leið-
réttingar. Slíkt var augljóslega bagalegt vegna þeirra áhrifa sem
þessar tilfærslur höfðu á reglubundin verkefni embættisins en
kosturinn var að þessir starfsmenn kynntust betur þeirri raf-
rænu stjórnsýslu sem þarna var unnið með og forsendum
hennar. Gaf þessi reynsla augljós fyrirheit um aukna möguleika
á sviði rafrænnar stjórnsýslu í öðrum verkefnum ríkisskatt-
stjóra.
IV.
Umgjörðin um rafræna stjórnsýsluframkvæmd tengda leiðrétt-
ingunni var sérstakt vefsvæði, leidretting.is, sem sérstaklega
var smíðað fyrir verkefnið. Hófst ferlið eins og það horfði við
almenningi með hvelli við opnun vefsvæðisins, en mikill fjöldi
skráði sig þar inn fyrsta sólarhringinn. Fjöldi umsókna barst þá
þegar en síðan áfram jafnt og þétt þann tíma sem heimilt var
að sækja um, þ.e. til og með 1. september 2014. Alls bárust
69.000 umsóknir frá samtals 105.000 einstaklingum.
Umsóknarferlið var haft eins einfalt og mögulegt var og gekk
sá þáttur framkvæmdarinnar mun betur en nokkur reiknaði
með. Greinileg eftirvænting var meðal fólks eftir því að geta
sent inn umsókn og tóku menn við sér strax og opnað var.
Álagstopparnir voru miklir í upphafi þegar flestar umsóknir bár-
26 • FLE blaðiðjanúar2015