Ráðunautafundur - 15.02.1998, Blaðsíða 107

99
RAÐUNflUTRFUNDUR 1998
Sáðskipti I
Jónatan Hermannsson
Rannsóknastofnun landbúnaðarins
INNGANGUR
Einhvers konar sáðskipti munu hafa þekkst hér á Norðurlöndum allt ffá upphafi kornræktar
fyrir 5000 árum. Þótt sviðurækt væri lengi stunduð í skógarhéruðum Svíþjóðar og Finnlands
þekktist skiptirækt jafnframt og um aldamótin 1700 voru sáðskipti orðin venjulegir búskapar-
hættir í Svíþjóð. Þá skiptust á tún og korn, auk þess sem næpur og rófur komu við sögu. Vitað
er að rauðsmára var sáð í tún þar seint á átjándu öld. Við þykjumst nú hafa fram að færa
byltingarkenndar tillögur um sáðskipti í íslenskum landbúnaði, en þegar betur er að gáð gera
þær aðeins ráð íyrir því að upp verði teknir þeir ræktunarhættir sem sjálfsagðir þóttu á betri
bæjum í grannlöndunum fyrir 300 árum.
Hér á landi hafa menn í fyrstu brugðið því fyrir sig að brenna skóg og sá í volga öskuna,
en hörgull á skógi hefur tekið í taumana. Þá hljóta að hafa tekið við einhvers konar sáðskipti.
Talið er að akrar haft verið blettir vel afgirtir. Sum árin lágu þeir í tröð eins og kallað var.
Tröðin hefúr verið aðhald fyrir skepnur, kvíar fyrir mjólkurpening og nátthagi fyrir hross.
Þannig safnaðist áburður í tröðina og varð áburður fyrir korn næstu ára. Undir Eyjafjöllum er
enn talað um að traða hross þegar þau eru höfð í aðhaldi yfir nótt. Minjar eru til hér um af-
langar akurreinar og eins um hringlaga mannvirki. Þau gætu hæglega hafa verið gerði eða rétt
öðrum þræði, en akur þess á milli.
AKUR
Tilefni til sáðskipta
Frjósemi. Fyrr á tíð áttu sáðskipti fyrst og fremst að halda við frjósemi jarðvegs. Þegar
smáratúni var bylt gaf það ffjósamt akurlendi fyrstu árin. Landið var líka sum ár í tröð og á
því gengu þá skepnur og töddu það áburði sínum eins og áður segir og þykja það reyndar enn
góðir búskaparhættir í grannlöndunum að hvíla land öðru hverju. Með tilkomu tilbúins
áburðar hafa vandamál tengd ffjósemi orðið auðleystari en áður var.
Illgresi. Ræktunarjurtir eru mishæfar til þess að keppa við aðskotagróður. Þegar sama teg-
undin er ræktuð ár eftir ár getur ákveðin tegund illgresis orðið óviðráðanleg. Tún í sáðskipta-
röð slær yfirleitt á illgresið, hvort sem það er haugarfi eða húsapuntur. Erlendis er velþekkt að
hafa land í tröð reglulega eitt ár í sáðskiptaröðinni og nota það ár til þess að vinna á óæski-
legum gróðri. Á síðari árum hafa illgresiseyðingarlyf dregið úr þessum vanda.
Sjúkdómar. Nú orðið eru staðbundnir sjúkdómar helsta ástæðan fyrir sáðskiptum í grann-