Dagblaðið Vísir - DV - 21.04.2016, Blaðsíða 12

12 Fréttir Helgarblað 21.–25. apríl 2016
Gerum við Apple vörur
iP
one í úrvali
Sérhæfum okkur í Apple
Allskyns
aukahlutir s: 534 1400
Möstrin sáust í hundrað ár
n Hollenska gullskipið hraktist undan „æðiveðri“ n Dýrasti farmur strandaðs skips á Íslandi
Eggert Skúlason
eggert@dv.is
G
ullskipið eða Het Wapen
van Amsterdam, var í sinni
fimmtu ferð milli Indlands
og Hollands þegar það fórst
við suðurströnd Íslands. Í
Morgunblaðinu í nóvember 1960, í
dálknum „Menn og málefni“, er saga
skipsins rakin. Þar segir að talið sé að
skipið hafi strandað um 20 kílómetra
vestan við Ingólfshöfða.
Morgunblaðið vitnar til þess í um­
fjöllun sinni að einu samfelldu heim­
ildirnar um strandið sé að finna í
grein Árna Óla, ritstjóra Lesbókar
Morgunblaðsins, frá árinu 1936.
Greinina byggði hann á ótal annálum
og lagði í mikla heimildavinnu.
„Het Wapen van Amsterdam
(Skjaldarmerki Amsterdam,) var
eitt glæsilegasta skip hollenska flot-
ans, hlaðið dýrara farmi en nokkurt
skip, sem strandað hefur hér við land
og einnig mun aldrei hafa orðið jafn
mikið manntjón við nokkurt strand
eins og þá.“
Brottför frá Indlandi seinkaði
Árni Óla sagði í grein sinni um hol­
lensku kaupförin: „Á þessum árum
var stríð milli Hollendinga og
Englendinga. Hin stóru kaupför sem
til Indlands sigldu og komu þaðan
aftur með hina dýrmætustu farma,
þorðu því ekki að sigla um Ermar-
sund, heldur fóru þau vestan við Bret-
landseyjar.“
Skipin komu oft að landi í Færeyj­
um og sigldu þaðan til Hjaltlandseyja,
þar sem hollensk herskip tóku á móti
þeim og sigldu með þeim síðasta
spölinn til Hollands.
Skipin yfirgáfu Indland oftast
nær milli jóla og nýárs og tók sigl­
ingin til Hjaltlandseyja á bilinu átta
til níu mánuði og voru skipin að nálg­
ast Skotland í lok sumars, þar sem
herskipin biðu þeirra til að verja þau
fyrir breskum herskipum. Árið 1667
lögðu hollensku kaupskipin nokkru
síðar af stað frá Indlandi, eða ekki
fyrr en undir lok janúar. Skipin voru í
samfloti eftir því sem gerlegt var. Árni
Óla skrifar: „Fæ ég ekki séð hve mörg
þau voru saman, því að í heimildum
er talað aðeins um „nokkur skip“.“
Tvö skip fórust
Ferðin hafði gengið vel en þó lentu
skipin nokkru vestar en ráð var fyrir
gert og voru þau komin í námunda við
Ísland, á 62. breiddargráðu þann 17.
september. Þessa nótt skall á „æði-
veður“ og leystist þá flotinn
sundur. Flest skipin hleyptu
til Færeyja upp á líf og dauða.
Eitt skipið, Walcheren, sökk
skammt frá Færeyjum. Het
Wapen van Amsterdam strand­
aði sömu nótt og ofsaveðrið skall
á. Skipið rak upp í fjöru við suður­
strönd Íslands og sökk tveimur
sólar hringum síðar.
Áhöfn skipsins,
hermenn og farþegar
töldu á bilinu 200–
300 manns. Einungis
um 50–60 var bjarg­
að og segir í Morgun­
blaðinu: „… og munu
þeir hafa bjargað á
land með sér nokkru
af farmi skipsins.
Höfuðsmaðurinn
á Bessastöð-
um hirti
góðan
hlut af
því er
á land
rak úr
skipinu,
taldi hann
það vogrek
og rétt-
mæta
kon-
ungs-
eign.“
Dagblaðið Vísir fjallaði um málið
í janúar 1968 og ræddi þá við Berg
Pálsson sem fengið hafði opinbert
leyfi undirritað af forsætisráðherra,
Ólafi Thors, átta árum áður. Bergur
hafði leitað árum saman á söndun­
um en án árangurs. Hann sagði
í viðtali við blaðið: „Lengi stóðu
möstrin upp úr sandinum og voru
eini leiðarvísirinn að leg-
stað þess. Þau voru sög-
uð af hundrað árum
eftir strandið, að
því er sagt er.
Vafalaust hafa
þau þótt gott
smíðaefni.
Sand-
urinn
huldi
það
sem eftir var.
Lengi höfðu
menn þó hug-
mynd um hvar
skipið væri
niðurkomið.“
Betur varðveitt en Vasa
Bergur segist í þessu viðtali
sannfærður um að það sem
var í skipinu sé þar enn. „Það
strandaði þarna í vitlausu
veðri og vindáttin var suðlæg.
Skipið hefur fljótlega
fyllt af sjó og síðan af
sandi. Eftir það hefur
ekki nokkur máttur
getað haggað því.
Sandurinn hefur færst tals­
vert fram síðan og skipið er
nú nokkurn spöl uppi í landi.
Það er hins vegar ágiskun
hversu langt frá sjó það er.“
Þá spurði blaðamaður
Berg: Og skipið er ófúið
þarna í sandinum?
„Já, á því er ekki nokk-
ur vafi. Það er að öllum
líkindum bet-
ur varðveitt en Vasa, sem grafið var
upp í Svíþjóð fyrir nokkrum árum og
menn muna. Í sandinum eru engin
lífræn efni og hann varðveitir skips-
skrokkinn mun betur en leir, eins og
Vasa sökk í.“
Jakob Ásgeirsson skrifaði mikla
umfjöllun um gullskipið í Morgun­
blaðið í júlí 1982. Var meðal annars
fjallað um afdrif skipbrotsmanna.
Þar segir: „Það rak margt á land,
þegar skipið tók að brotna og lið­
ast í sundur og þar á meðal vínámur
og gerði það skipbrotsmönnum lífið
um stund léttara en einnig dauðann.
Þeir urðu margir sökum ölvunar
ófærir um að bjarga sér en þá líklega
fengið hægari dauða en hinir mörgu
sem börðust ódrukknir meðan þeim
entist þrekið.“
Gríðarlegt magn af
demöntum og perlum
Farmskrá skipalestarinnar er mjög
forvitnileg. Hún er sameigin­
leg fyrir öll skipin, að því
er virðist vera. Sam­
tals er um að ræða 56
vörutegundir – margs
konar vefnaðarvöru,
krydd, sykur, hnetur,
silki og lyf. Það sem
vekur án efa mestan
spenning hjá gull­
leitarmönnum
eru 323 tonn af
japönskum kopar
og yfir fjögur þús­
und tonn af hrá­
demöntum. Þá
segir í farm­
skránni að 1.827
tonn af perl­
um hafi verið í
skipalestinni.
Ljóst er að skip­
brotsmenn dreifð­
ust víða um Suður­
land. Þannig voru margir
um veturinn í vist á þeim
bóndabæjum sem voru
í Öræfum. Annálar
„Það er að öllum
líkindum betur
varðveitt en Vasa, sem
grafið var upp í Svíþjóð.