Dagblaðið Vísir - DV - 21.04.2016, Blaðsíða 16

Helgarblað 21.–25. apríl 201616 Umræða
Glæsibær · Sími: 571 0977 · Opið 10-18 · www.deluxe.is
Fjölbreyttar vörur og úrval meðferða
Tilboð apríl mánaðar – Green Peel meðferðir á 20% afslætti
Hin upphaflega jurta húðendurnýjun – Árangur um allan heim í yfir 50 ár
Green peel getur unnið gegn óhreinni húð, stækkun svitahola, ótímabærri öldrun húðar, hrukkum,
örum, húðsliti, appelsínuhúð, minnkandi sveigjanleiki húðar, sliti á maga, lærum, baki og fleiri stöðum.
3 TeGundir
af meðferðum
Classic: Húðendurnýjun á 5 dögum
energy: Sjáanlegur stinnleiki húðar
fresh up: Fljótleg fegrun
Tveir af meginsnillingum bókmennta okkar lands
Og meðal annars einn besti texti sem til er á íslensku
É
g greip út úr hillu á dögunum
bók Halldórs Guðmundssonar
vinar míns „Skáldalíf“ frá 2006
en hún fjallar um og ber saman
ævi tveggja af mestu meistur­
um íslenskra bókmennta á liðinni
öld, þeirra Þórbergs Þórðarsonar og
Gunnars Gunnarssonar. Þórbergur
var ári eldri, fæddur 1888 en Gunnar
1889, og eins og í samræmi við það
þá lést Þórbergur ári fyrr, í nóvember
1974 en Gunnar í nóvember 1975.
Aðferð Halldórs er sígild í ævisagna­
ritun, það er talað um „parallel lives“
og er þá fjallað um líf tveggja ólíkra
manna hverra ævi verður samt á ein­
hvern hátt furðulega hliðstæð eða
samfallandi. Gunnar og Þórbergur
virðast í fljótu bragði ólíkir menn
og svo ólíkir höfundar að eflaust
eru ýmsir til sem hrífast af verkum
annars þeirra en hundleiðist hins­
vegar það sem hinn skrifaði, og öfugt,
en samt sem áður eru hliðstæðurnar
með þeim furðu miklar.
Tilheyrðu ekki þessum heimi
Um þetta segir Halldór í fyrsta kafla
bókarinnar Skáldalíf: „Þeir voru
fæddir með árs millibili /…/ hvor á
sínum sveitabæ á Austurlandi. Báð­
ir voru elstir sinna systkina, báðir
sprottnir úr samfélagi sem var miklu
skyldara átjándu öldinni en þeirri
tuttugustu. Og báðir fundu ungir
að þeir tilheyrðu ekki alveg þessum
heimi, gátu ekki hugsað sér að feta
í fótspor kynslóðanna, þráðu eitt­
hvað annað; það var í þeim þessi
kláði sem Þórbergur kallaði skrifsýki.
Átján ára gamlir fóru þeir endanlega
að heiman, Þórbergur til Reykjavík­
ur, Gunnar til Danmerkur. Þeir héldu
sannarlega ólíkar leiðir sem rithöf­
undar en ekki alltaf sem menn; þeir
áttu sterkar rætur í íslenskri kristni
og háðu marga glímu við guð; þeir
upptendruðust af hugsjónum sem
sumar gengu þvert á aldarfarið; og
ástin setti sterkan svip á verk þeirra
beggja, enda kynntust báðir forboð­
inni ást og áttu börn í því sem af
óræðum ástæðum er kallað lausa­
leikur. Og um skeið komust þeir und­
ir óhugnanlegt áhrifavald hvor síns
einræðisherrans, Hitlers og Stalíns.“
Það er auðvitað næg ástæða til
að lesa Skáldalíf hvað bókin er læsi­
leg og skemmtileg, en svo kemur hitt
líka til að hún minnir á hvað höf­
undarnir sem hún fjallar um eru
mikilsverðir fyrir okkar bókmennta­
sögu; hún mun hvetja fólk til að rifja
upp bestu bækur þessara góðu en
ólíku skálda, og leiða okkur á spor
fleiri merkilegra bóka um þessa tvo
reginsnillinga sem báðir voru upp­
runnir fyrir austan.
Kannski mismikið lesnir
Mér sýnist augljóst að verk Þórbergs
séu nú um stundir nokkuð mikið les­
in og lifandi, það sér maður á ýmissi
umfjöllun eldra fólks og yngra og til­
vitnunum í hans frægustu bækur.
Kannski er örlítið þyngra fyrir fæti
með bækur Gunnars, maður heyrir
stundum og finnur svona utan að sér
að margir telji að hans skrif séu meira
gamaldags og hátíðleg, á einhvern
hátt úrelt. Og vissulega má finna
sumt í öllu hans höfundarverki sem
ekki hefur elst sérlega vel, og stund­
um getur stíllinn á hans bókum virst
þunglamalegur og stirfinn; á það ekki
síst við um hans eigin íslenskun á
bókum sem hann áður hafði skrifað á
dönsku, en Gunnar eins og flestir vita
tók sig til á efri árum og þýddi mörg af
sínum verkum þótt til væru afbragðs­
góðar þýðingar ýmissa snillinga;
hann mun hafa viljað að þetta væri
aðgengilegt með sínum eigin orðum.
En burtséð frá þessu öllu þá á enginn
bókmenntaunnandi að fara á mis við
að lesa bestu bækur Gunnars, enda
alger klassík þar á ferð. Allir ættu til
dæmis að lesa „Svartfugl“ í þýðingu
Magnúsar Ásgeirssonar, þessa frá­
bæru litlu bók um morðin á Sjöundá
á Rauðasandi.
Kirkjan á fjallinu
Og svo er það Fjallkirkjan, þessi
mikli bálkur um æskuár skáldsins.
Ég las hana alla á táningsárunum,
hafði fengið smjörþefinn í lesbókum
í skóla þar sem birtir voru kaflar úr
Fjallkirkjunni, meðal annars um
afa á Knerri, og mér fannst þetta
spennandi. Ég fór í framhaldinu af
þeim kynnum á bókasafn og náði í
bálkinn, og ég man að eins og mér
fannst fyrri helmingurinn áhrifa­
mikill að hún yrði minna spennandi
eftir því sem leið á, það er að segja
eftir að Gunnar, eða semsagt Uggi
Greipsson eins og hann heitir í bók­
inni, er kominn til Danmerkur og
farinn að reyna að hasla sé þar völl
sem höfundur. Seinna gerði ég mér
ljóst að þar myndi hafa verið margt
áhugavert sem kannski fór einfald­
lega framhjá mér fyrir æsku sakir;
auðvitað hlaut að vera spennandi að
fylgjast með kynnum unga manns­
ins af menningarlífi í útlandinu, auk
þess sem þar birtast undir öðru nafni
ýmsir frægir menn, eins og til dæmis
norska stórskáldið Knut Hamsun, en
í Fjallkirkjunni lenda þeir Gunnar
saman á kenderíi í Kaupmanna­
höfn. Svo að þegar ég rakst á bókina
á fornbókasölu fyrir nokkrum árum
þá skellti ég mér á hana. Þetta eru
um átta hundruð stórar síður með
smáu letri og ég hugsaði að ég myndi
fara hratt yfir fyrri partinn, Íslands­
hlutann, en lesa seinni helminginn
almennilega. En ég hafði ekki graut­
að lengi í fyrstu köflunum þegar ég
gerði mér ljóst að yfir svona snilld
færi maður ekki á hundavaði. Ég
var semsagt með hina gömlu stór­
kostlegu þýðingu Halldórs Laxness,
og í stuttu máli þá fann maður svo
víða og sá að þessi fyrri hluti bókar­
innar, Gunnar í þýðingu Halldórs,
sé einhver besti texti sem skrifaður
hefur verið á íslensku. Þarna er frá­
bær náttúruupplifun, snilldarlega
dregnar persónur, miklar tilfinn­
ingar og ljóðræna, en sjálfur textinn
er samt kannski það mikilvægasta
af öllu. Halldór hafði auðvitað sinn
stíl og snilldarvald á málinu, en
ég þykist vita að hann hafi í sínum
eigin bókum reynt að forðast áhrif
frá stíl Hamsuns, sem er afar smit­
andi og endurómaði mjög víða í
bókum skálda á þessum árum, og
gerir reyndar enn. Gunnar var hins­
vegar ekkert feiminn við að nota
hamsúnskan stíl, svo að segja má að
kostir allra þessara meistara komi
saman í þýðingunni á Fjallkirkjunni;
stílgaldur Gunnars, Hamsun og
HKL. Og það er ærið eldfim blanda.
Með öðrum orðum: allir sem
unna ritsnilld en hafa ekki nýverið
lagst í Fjallkirkjuna í þýðingu Hall­
dórs Laxness ættu að snúa sér að því
sem fyrst.
Ótrúleg saga Gunnars
Saga Gunnars er auðvitað ótrúleg, en
eftir seinna stríð var hann eiginlega
þurrkaður út úr danskri bókmennta­
sögu, og þar í landi hefur æ síðan
verið litið svo á að hann hafi eigin­
lega aldrei verið til, og hafði hann
þó í meira en aldarfjórðung verið
einn helsti og mest lesni rithöfundur
á danska tungu. Hann yfirgaf Dan­
mörku nokkrum dögum fyrir her­
nám landsins, eftir að hafa skömmu
fyrr fundað með Göbbels og öðrum
foringjum Þriðja ríkisins, og hefur sá
kvittur legið á æ síðan að hann hafi
verið varaður við.
Um hinn höfundinn í Skáldalífi,
Þórberg Þórðarson, má held ég segja
að hann sé vel lifandi sem höfundur,
lesinn og síteraður, og enn geta menn
æst sig í pólitískri umræðu vegna
ýmissa orða hans og skoðana. Þór­
bergur var stílsnillingur og húmoristi
svo að af bar eins og aðdáendur hans
vita, en hitt er ekki öllum ljóst að þetta
með stílinn var honum tæpast með­
fætt frekar en öðrum, heldur náði
hann að virkja orðagaldurinn með
þrotlausri vinnu til margra ára; það
kemur ágætlega fram með því að
skoða þróun óbirtra æskuverka hans
sem Helgi M. Sigurðsson sagnfræðing­
ur tók saman og gaf út í bókunum
„Ljóri sálar minnar“ og „Mitt róman­
tíska æði“ (´86­7). Verk Þórbergs eru
ólík, og misjafnt hvað fólk metur mest
að þeim; ég held að kollegi minn Pétur
Gunnarsson telji bernskuminningarn­
ar, eða hinn mikla „Suðursveitarbálk“
sem Þórbergur skrifaði á efri árum
hans mikil vægasta verk, en sjálfur get
ég endalaust gripið í „Íslenskan aðal“
og „Ofvitann“ mér til sígildrar ánægju
– þessar bækur um hugmyndaflugið
og æskupælingarnar og þvælinginn
og skáldastælana. Ein af áhrifamestu
bókum Ameríkana á tuttugustu öld er
„Á vegum úti“ eftir Jack Kerouac, og er
talin hafa átt þátt í þjóðfélagsbreyting­
um á liðnum áratugum, en ef þeirri
bók er sæmilega lýst kemur í ljós að sú
lýsing á ekki síður við „Íslenskan aðal“
sem var skrifuð löngu fyrr.
Einar Kárason rithöfundur skrifar
Þér að segja
Gunnar Gunnarsson Á hátindi frægðarinnar um 1930.
„En burtséð
frá þessu öllu þá
á enginn bókmennta-
unnandi að fara á mis
við að lesa bestu bækur
Gunnars, enda alger
klassík þar á ferð. All-
ir ættu til dæmis að lesa
„Svartfugl“ í þýðingu
Magnúsar Ásgeirssonar,
þessa frábæru litlu bók
um morðin á Sjöundá á
Rauðasandi.