Dagblaðið Vísir - DV - 21.04.2016, Blaðsíða 29

Helgarblað 21.–25. apríl 2016 Fólk Viðtal 21
Mekka íssins
Erum í miðbæ
Hveragerðis
Ís í vél, 4 tegundir | Kúluís
Pinnaís | Krap | Bragðarefur
Ísfrappó | Sælgæti | Franskar
Samlokur | Gos | Snakk
Bland í poka | Pylsur | Kaffi
Opnunartími
mán-fim 10 - 21 / fös 10 - 22
lau 12 - 22 og sun 12 - 21 Breiðamörk 10, Hveragerði
var mér innanbrjósts. Mér fannst
þetta svo harmrænt. Ég átti ekki von
á því að forsætisráðherra, sem er klár
að mörgu leyti, skyldi ítrekað láta
hanka sig. Fyrst með dómgreindar-
leysi þegar þau hjónin geymdu fjár-
muni sína með þessum hætti. Svo að
láta plata sig í viðtal og í framhaldi að
bregðast við eins og hann gerði þar og
í ofanálag að þegja svo yfir því og gera
erfiðan vanda enn verri að eiga við.“
Í framhaldinu segir forsætisráð-
herra af sér og þá stígur Ólafur Ragnar
inn sem hinn sterki landsfaðir og býð-
ur sig síðan fram til endurkjörs í for-
setakosningum. Getur einhver unnið
Ólaf Ragnar?
„Sagan segir okkur að sá eða sú
sem situr á forsetastóli og vill vera þar
áfram beri sigur úr býtum. Árið 2012
sást mjög vel það forskot sem sitjandi
forseti hefur. Forsetaembættið er í
grófum dráttum tvískipt. Við höfum
pólitíska hlutann þar sem það þykir
eðlilegt að gagnrýna forsetann og
deila á hann og keppa við hann. Hins
vegar er þetta embætti þjóðhöfðingja
og frá upphafi vega sameiningartákn.
Þannig að forsetinn hefur hiklaust ör-
uggt forskot á aðra. Ég læt ekkert fara í
taugarnar á mér í þessu en finnst samt
frekar ósanngjarnt þegar menn segja
ekkert að því að forseti bjóði sig fram
ásamt öðrum og síðan komi bara í
ljós í kosningum hvort fólk vilji hann
eða ekki. Forsetinn hefur forskot. Það
má líkja þessu við að fara í hundrað
metra kapphlaup þar sem einn kepp-
andi fær að hefja leikinn 60 metra frá
marki, eða að fara í atvinnuviðtal og
svo kemur í ljós að sá sem gegnir starf-
inu er bara hættur við að hætta, eina
ferðina enn. Hvernig er hægt að halda
því fram að þá sitji allir við sama borð?
Tökum líka eftir því hvernig Ólaf-
ur tilkynnir núna um að honum hafi
snúist hugur. Hann gerir það með
formlegum fréttamannafundi á þjóð-
höfðingjasetrinu og tilkynningin er á
bréfsefni forseta Íslands. Í embættis-
tíð sinni hefur Ólafur stundum viljað
gera greinarmun á prívatpersónunni
og þjóðhöfðingjanum. Hann sá sér
ekki hag í því núna.“
Er honum ekki nokkur vorkunn
þar sem frambjóðendurnir sem hafa
komið fram virðast ekki mjög sig-
urstranglegir og margir þeirra eiga
ekki minnsta möguleika á að ná kjöri?
„Fyrr á tíð þóttu þeir einir koma
til greina í þetta embætti sem voru
í efstu stigum samfélagsins, stjórn-
málamenn, háttsettir embættismenn,
ráðuneytisstjórar, sendiherrar og
þar fram eftir götunum. Það er mik-
il breyting til batnaðar að embættið
hafi þróast þannig að fleiri koma til
álita. Hins vegar er það ekki jákvætt að
mínu mati að furðu margir sjá fram-
boð til forseta sem leið til að hampa
ákveðnum málstað og ákveðinni hug-
sjón eða eingöngu sjálfum sér. En
mér fannst afar hæpið að fylgja Ólafi
Ragnari á þeim forsendum einum að
hann verði að halda áfram því að all-
ir aðrir séu svo vonlausir. Enginn er
ómissandi, það sögðu fyrri forsetar
og gátu horfið á braut, meira að segja
þegar harðar stjórnarkrísur geisuðu.“
Tvær tegundir stjórnmálamanna
Hvaða dóm heldurðu að Ólafur Ragn-
ar fái í sögunni?
„Hann verður eiginlega fyrst að
draga sig í hlé – gerist það einhvern
tímann – og þá getum við litið um
öxl og lagt lokamat á öll hans verk.
Það eru hæðir og lægðir á forsetaferli
Ólafs. Hann var að mörgu leyti frekar
hefðbundinn forseti fyrstu tvö kjör-
tímabilin en stuðaði vissulega suma
með því að taka sterklega til orða um
ýmis álitamál. Hann hélt sig til hlés
eftir fráfall Guðrúnar Katrínar og það
tók hann tíma að safna kröftum og
orku á nýjan leik. Svo kom útrásar-
tíminn og synjun laga í fyrsta sinn. Þá
varð hann miklu umdeildari á vett-
vangi stjórnmálanna en með atbeina
sínum fyrir útrásarfyrirtæki og ötul-
um stuðningi við athafnamenn, tón-
listarmenn, fólk í menningu og við-
skiptum og þar fram eftir götunum,
öðlaðist hann alþýðuhylli. Hins vegar
vitum við núna að hann gekk allt of
langt í lofi um þjóðareðli Íslendinga
og yfirburði þeirra í alþjóðaviðskipt-
um. Þau orð hljóma ankannalega í
ljósi þess sem gerðist 2008. Eindreg-
inn stuðningur hans við vildarvini og
umdeilda athafnamenn orkar mjög
tvímælis. Forseti á að styðja við bak-
ið á viðskiptalífinu en hann á ekki að
skrifa upp á meðmæli fyrir einstaka
athafnamenn.
Við bankahrunið versnaði hagur
Ólafs til mikilla muna. Hann var rú-
inn trausti, hafður að háði og spotti og
var í rauninni ljónheppinn að hrunið
varð rétt eftir að hann var endurkjör-
inn árið 2008. Hefðu örlögin hagað því
þannig að forsetakjör væri í vændum
stuttu eftir hrunið hefði Ólafur Ragn-
ar ekki átt sjö dagana sæla. En Ices-
ave varð honum til bjargar þótt það
tæki hann tíma að átta sig á stöðunni.
Það gleymist gjarnan að forseti undir-
ritaði fyrsta Icesave-samninginn sem
samþykktur var á Alþingi með fyrir-
vörum, og það varð happ hans og um
leið þjóðarinnar, að Bretar og Hol-
lendingar sættu sig ekki við þá fyrir-
vara sem þingið setti. Hefðu þeir gert
það, sem var alveg mögulegt, hefði
Ólafur Ragnar líklega horfið úr emb-
ætti þegar kjörtímabili hans lauk árið
2012. Svo fór að það þurfti að semja á
ný og þá tók Ólafur í taumana, neit-
aði að skrifa undir lög um Icesave
2 og svo aftur Iceasve 3. Hann varð í
raun sameiningartákn með því að
stíga inn á hið pólitíska svið. Þáver-
andi ríkisstjórn missti það samband
við almenning sem þarf að vera til
staðar. Ólafur Ragnar með sitt glögga
pólitíska nef skynjaði að lokum vilja
meirihluta þjóðarinnar og brást við
samkvæmt því.
Það er líka annað sem jók orðstír
hans þessi ár og það var atbeini hans á
alþjóðavettvangi. Við skulum segja að
í grófum dráttum séu til tvær tegund-
ir stjórnmálamanna: þeir sem forðast
hljóðnemana og þeir sem laðast að
þeim. Giskaðu nú á í hvorum flokkn-
um Ólafur Ragnar er! Hann greip öll
vopn sem hægt var að ná í, talaði máli
Íslands, gekk stundum út á ystu nöf í
því, en við áttum í viðskiptastríði og þá
er gott að hafa kappsaman mann eins
og Ólaf í fararbroddi. Þegar komið var
fram á árið 2012 sagðist hann myndu
hætta en hélt glufu opinni og þegar
mál þróuðust þannig að á hann var
skorað að halda áfram skoraðist hann
ekki undan og sigurinn var vís. Það
var aldrei spurning hvernig færi eftir
að hann ákvað að gefa kost á sér aftur.“
Yrði það ekki högg fyrir hann ef svo
ólíklega færi að hann tapaði þessum
forsetakosningum?
„Það væri reiðarslag fyrir hann. En
hann er vel læs á hið pólitíska lands-
lag og metur stöðuna þannig að hann
eigi sigurinn nokkuð vísan. Hann
gengur út frá því að atkvæði skiptist
milli fjölmargra frambjóðenda. Hann
gengur líka út frá því að þeir sem hafi
haft hug á framboði ákveði að taka
ekki slaginn fyrst hann bjóði sig fram.
Þannig metur hann stöðuna út frá eig-
in hagsmunum og klæðir þá hags-
muni í þann búning að þjóðinni sé
fyrir bestu að hann haldi áfram.“
Forseti þarf að segja satt
Þekkist þið Ólafur Ragnar?
„Tja, einn afastrákurinn hans er á
sama leikskóla og Sæþór minn. Leið-
ir okkar Ólafs hafa öðru hverju leg-
ið saman og þá hef ég ekkert nema
gott eitt af honum að segja. Árið 2005
gaf ég út bók um forsetatíð Krist-
jáns Eldjárns og leyfði mér að senda
Ólafi handritið til yfirlestrar því hann
kom þar við sögu og er, eins og gef-
ur að skilja, áhugamaður um emb-
ættið. Hann brást afar vel við. Ég man
að fundur á Bessastöðum sem átti að
verða klukkustund hið mesta reyndist
taka vel á fjórðu klukkustund og dag-
skrá þess dags riðlaðist hrikalega.
Angistarfullir embættismenn reyndu
að ýta við forseta en hann hafði gam-
an af því að tala um embættið og þær
upplýsingar sem birtust í bókinni. Nú
nýlega minntist hann opinberlega á
þessa „frábæru“ bók sem væri skrifuð
af djúpri þekkingu á viðfangsefninu.
Gaman að því.
Í persónulegri viðkynningu hef
ég ekkert nema gott eitt um Ólaf að
segja. Hann er fróður, víðlesinn, kím-
inn, jafnvel kaldhæðinn, ekki endi-
lega illmálgur en hann liggur ekki á
skoðunum sínum. Ég virði margt sem
hann hefur gert á sínum langa og við-
burðaríka forsetaferli. Hins vegar er
ekki framhjá því litið að þegar hags-
munir hans eru annars vegar breytist
hið ljúflega viðmót og við tekur ískald-
ur raunveruleiki stjórnmálanna. Hinn
víðsýni og fróði stjórnmálafræðingur,
prófessor og þjóðhöfðingi víkur fyrir
bardagamanninum sem heggur í allar
áttir og varðar nánast engu hver verð-
ur fyrir barðinu á honum – eins og Sig-
mundur Davíð fékk heldur betur að
kenna á nú síðast á Bessastöðum.“
Hefurðu kosið hann?
„Já, ég kaus hann 1996.“
Gætirðu hugsað þér að kjósa hann
í þessum forsetakosningum?
„Nei. Forseti þarf að segja satt. For-
seti sem segir við upphaf ferils síns að
8–12 ár séu nægur tími í embætti en
stefnir núna á aldarfjórðungs setu glat-
ar trúverðugleika sínum. Sama gildir
um það að segja árið 2012 að nú sé nóg
komið en bjóða sig svo fram aftur. Síð-
an er sami leikurinn endurtekinn fjór-
um árum síðar. Hér er ekki aðalatriðið
að forseti vilji sitja áfram en ég kann
ekki við þessi klækjabrögð þótt
Forseti á að segja satt
Bjartsýnn „Ég held
að við höfum allar
forsendur hér á Íslandi
til að vera afskaplega
farsæl og hamingju-
söm.“ Mynd SigTryggur Ari
„Landið steypist
ekki þótt Pírat-
ar fái fjölda þingmanna.
Ég hef til dæmis heyrt
góða og gegna sjálfstæð-
ismenn segja að Helgi
Hrafn gæti vel verið í
þeirra liði.