Dagblaðið Vísir - DV - 01.09.2017, Blaðsíða 60

36 menning Helgarblað 1. september 2017
S
punaleikhús getur verið
gagnlegt fyrir læknanema
til að verða betri læknar,“
segir dr. Steven Schlozman,
aðstoðarprófessor í sálfræði við
læknaháskóla Harvard í Boston,
sem hefur lengi velt fyrir sér sam­
bandi læknavísinda og hinna
ýmsu listgreina og hugvísinda.
Schlozman mun flytja fyrir­
lestur í Hörpu um helgina um
hvernig þekking úr sviðslistum
getur nýst til að bæta læknavís­
indi nútímans. Fyrirlesturinn
er hluti af alþjóðlegu málþingi,
International Symposium of Per­
formance Science, en þar verður
lögð áhersla á raunvísindarann­
sóknir á flutningi og flytjendum á
sviði tónlistar, dans, leiklistar og
annarra sviðslista.
Samveran hefur lækningarmátt
„Á öllum Vesturlöndum og sér­
staklega í Bandaríkjunum þar sem
heilbrigðiskerfið er svo markaðs­
drifið, hefur verið lítil áhersla á
samband læknis og sjúklings. Það
er lögð mikil áhersla á að hafa
tæknilega færa lækna en ekki á að
þeir kunni að tengjast fólki. Ein
ástæðan er að þetta tekur örlítið
meiri tíma og það er mikil áhersla
lögð á að koma sem flestum sjúk­
lingum í gegn á stuttum tíma, hver
heimsókn til heimilislæknis er
þannig um ellefu mínútur,“ segir
Steven Schlozman.
„Þar til fyrir um hálfri öld eða
minna gátu læknavísindin fyrst og
fremst reynt að greina veikindi og
spá fyrir um batahorfur. Læknir
gat sagt sjúklingi sínum hvað væri
að hrjá hann og hversu langan
tíma það tæki að fara úr kerfinu
eða drepa hann. Stór hluti af lækn­
ismeðferðinni fólst því einungis í
því að vera með sjúklingnum, að
fylgja honum á þessu ferðalagi. Ef
slík samferð er góð hefur hún hins
vegar ótrúlega mikinn lækningar­
mátt. Það þarf varla rannsóknir til
að sanna það – því við þekkjum
þetta flest af eigin reynslu – en það
er mikill fjöldi rannsókna sem sýn­
ir þetta. Með mælingum á magni
stresshormónsins hýdrókortisóns
í munnvatni og blóði er til dæmis
hægt að sýna fram á að stress sjúk­
linga minnkar ef það er einhver
sem fylgir þeim í gegnum veik­
indin – þetta hefur því góð áhrif,“
útskýrir hann.
Fyrr á öldum var læknisfræðin
oftar en ekki sett í flokk með öðr­
um greinum sem lögðu upp með
skilja manninn, tilvistarástand,
sálarlíf og líkama. Að nýta þekk­
ingu sína til að gera fólki grein fyrir
ástandi sínu og hjálpa því að tak­
ast á við það var sannkölluð list,
hvort sem hjálpin kom í gegnum
læknisfræði eða leikritun.
„Alveg frá því að maðurinn varð
til sem tegund, frá því að við fór­
um að skiptast á orðum, höfum
við rannsakað hvað það er að
vera manneskja – velt fyrir okkur
hinu mannlega ástandi. Í gegnum
árþúsund og í öllum menn­
ingarheimum hefur orðið til þekk­
ing um það hvernig manneskjur
bregðast við hinum ýmsu fyrir­
bærum, góðum og slæmum, ást og
skorti á henni, og svo framvegis,“
segir Schlozman, en slík þekk­
ing hefur varðveist og er miðlað í
menningunni, í skáld sögum, leik­
ritum, heimspekikenningum og
hinum ýmsa efnivið sem í dag er
álitinn viðfangsefni hugvísind­
anna.
Gott að skilja sögur
„Það er vissulega ekki nóg að geta
bara vitnað í Shakespeare til að
geta læknað fólk, en það er hins
vegar mjög gagnlegt að lækn­
irinn hafi áhuga á sögum og hafi
ákveðinn skilning á framvindu
og áhrifamætti sagna. Líf hvers
og eins einstaklings er nefnilega
eins og saga. Sá sem er tilbúinn að
kynna sér sögur er áhugasamari
um sjúklinginn og reiðubúnari að
sjá það sem er áhugavert í hverju
tilviki fyrir sig,“ segir Schlozman
þegar hann er spurður um hvern­
ig mætur á listum geti gert lækna
betri í sínu starfi.
„Í mörgum læknaskólum – til
að mynda Harvard þar sem ég
kenni – finnst mörgum óþægilegt
að námið fari of langt frá læknis­
fræðinni sjálfri, en þá er hægt að
nota sögur, bækur, kvikmynd­
ir, senur eða jafnvel spunaleikhús
sem tengjast beint því sem verið er
að læra. Í slíkum verkum fær fólk
að kynnast baksögum persóna,
skilja hvernig veikindi þeirra og
sjúkrahúsreynsla hefur áhrif á
þær. Læknir á spítala sér kannski
konu í kringum 28 ára aldurinn
koma inn með blæðingu og verk
í leginu. Það hefur auðvitað mikla
merkingu, en ef þú veist að þetta
er kona frá fátækri fjölskyldu sem
hefur lengi reynt að eignast barn
og sér það sem einu leiðina úr að­
stæðum sínum, þá getur maður
ímyndað sér að það geti hjálpað
við að sjá betur um sjúklinginn.“
Hann bendir á að að þessu leyti
sé ákveðin hliðstæða milli lista­
verka og sjúkdóma, það sé að ekki
sé nóg að skoða bara hlutlæga
vídd þeirra en ekki velta fyrir sér
hvernig ólíkir einstaklingar upplifi
þá, enda séu þeir alltaf líka hug­
lægir.
Spunaleikhús hjálpar
læknanemum
Schlozman segir að sú þekking
sem hafi þróast í sviðslistum geti
nýst við þjálfun umhyggjusam­
ari lækna og þar af leiðandi betri
lækna.
„Það hefur mikið verið skrifað
undanfarið um það hvernig
spunaleikhús getur gagnast við
æfingu lækna. Það er hægt að
stunda þetta með áhugamönnum
eða vera í samstarfi við leiklistar­
deildir háskólanna. Læknaneminn
fær þá að æfa sig í að bregðast við
sögu og sjúkdómum hvers sjúk­
lings,“ segir Schlozman, en í góðu
sambandi sjúklings og læknis
hljóta svipbrigði, líkamstjáning og
raddbeiting að skipta máli til að
sjúklingurinn upplifi að læknirinn
sýni samkennd og góða nærveru.
Önnur aðferð sem Schlozman
nefnir að geti verið gagnleg sé að
láta leikara koma inn á sjúkrahús
og leiðbeina: „Það hafa verið
framkvæmdar mjög merkilegar
rannsóknir á þessu. Þá hafa verið
ráðnir leikarar til að þykjast vera
mjög umhyggjusamir læknar og
læknanemar látnir fylgjast með
þeim til að læra að verða svoleiðis
læknar,“ segir hann.
„Það má líka nefna að við heyr­
um reglulega sögur af fólki sem
þykist geta læknað fólk, hermir eftir
læknum og nær jafnvel að koma
með réttar greiningar. Fólkið held­
ur þessu oft áfram árum saman án
þess að upp um það komist. Þetta
eru augljóslega brjálæðingar sem
eru að brjóta lögin, en ég velti samt
fyrir mér hvort við gætum lært eitt­
hvað af þessu fólki – hvað veit það
sem klárustu læknanemarnir geta
oft ekki fundið út úr?“
Sköpunargáfa í lækningum
Schlozman leggur enn fremur
áherslu á að innsæi og sköpunar­
gáfa sé mikilvæg í læknisstarfinu
sem og nýsköpun í öðrum vísinda­
greinum: „Sú hugmynd að vísindi
og listir séu algjörlega andstæðir
pólar er röng,“ segir hann.
„Ef þú skoðar starfsemi
heilans sérð þú að sá sem leggur
einungis áherslu á vísindi – sem
eru auðvitað algjörlega nauðsyn­
legur hluti af læknanáminu –
mun aldrei skapa eitthvað al­
gjörlega nýtt. Hann þarf alltaf að
fara frá A í gegnum B og C og D til
að komast að E, en kemst aldrei
beint frá A til Q.
Það sem þú sérð hins vegar
þegar gítarleikari á djasstónleik­
um tekur sóló þá veit hann ekk­
ert hvaða nóta mun koma næst,
hann er bara að spinna. Þetta
hefur einnig verið rannsakað og
sýnt fram á að færustu læknar
heims gera það sama, nota allt
annan hluta heilans til að fara frá
A til Q, nota innsæið og spinna
– bæði þurfa þeir að leika og
spinna í sambandi sínu við sjúk­
linginn og svo líka hvað varðar
sjúkdómsgreininguna. Þeir geta
ekki endilega fært rök fyrir því
fræðilega; af hverju þeir telja að
ákveðin lausn sé á vandamáli, en
eru samt ansi vissir um að það
geti hjálpað – og oft hafa þeir rétt
fyrir sér.“ n
Dr. Steven Schlozman segir læknanema eiga að sækja í brunn
sviðslista og spunaleikhúss til að fullkomna læknislist sína
SviðSliStir geta læknað
læknavíSindin
„Það er vissulega
ekki nóg að geta
bara vitnað í Shake­
speare til að geta læknað
fólk, en það er hins vegar
mjög gagnlegt að lækn­
irinn hafi áhuga á sögum
og hafi ákveðinn skilning
á framvindu og áhrifa­
mætti sagna.
„Sú hugmynd að
vísindi og listir séu
algjörlega andstæðir
pólar er röng.
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
Að leika lækni Steven
Schlozman segir rannsóknir
sýna að gagnlegt geti verið að
ráða leikara til að þykjast vera
mjög umhyggjusamir læknar og
láta læknanema fylgjast með
og læra. Þannig gæti til dæmis
leikarinn Hugh Laurie, sem lék
lækninn viðskotailla House í
samnefndum sjónarpsþáttum,
fengið nýtt hluverk.
Steven Schlozman Flytur fyrirlestur um samband sviðslista og læknavísinda á
alþjóðlegu málþingi um vísindi flutnings (e. performance science) í Hörpu laugardaginn
2. september. MynD DV ehf / SiGtryGGur Ari
Dr. Leikhús Eitt helsta leikrita-
skáld 19. aldarinnar, Anton Checkov,
starfaði alla tíð sem læknir. Ef Steven
Schlozman hefur rétt fyrir sér nýttist
leikhúsreynsla hans eflaust í læknis-
starfinu.