Dagblaðið Vísir - DV - 15.12.2017, Síða 48

48 menning Helgarblað 15. desember 2017
É
g missti heilsuna í kringum
2010 og hef ekki getað unnið
venjulega vinnu síðan þá.
Með því glataði ég eiginlega
öllum tilgangi. En það er auðvitað
ekki hægt að lifa án tilgangs svo að
upp úr því byrjaði ég að skrifa,“ seg-
ir Hákon Jens Behrens, sem sendi
nýlega frá sér sína fyrstu skáldsögu,
Sauðfjárávarpið, sem gefin er út af
Ormstungu. Bókin er meinhæðin
og skrautleg ádeila á nútímasamfé-
lagið, vangavelta um tilgang og til-
gangsleysi, geðveiki og heilbrigði.
Sagan hefst á því að Loftur,
ósköp venjulegur öryggisvörð-
ur í Kringlunni, fær hugljómun
og skilur loksins samhengi allra
hluta. Hann áttar sig á því að til-
veran er tilgangslaus og líf venju-
legs fólks ekki ólíkt lífi sauðfjár,
það er nytjað án þess vitundar. Í
stað þess að þessar nýju upplýs-
ingar bjargi samferðafólki hans
úr ánauðinni er hann talinn hafa
misst vitið og sendur á geðdeild. Á
deildinni kynnist hann margtóna
persónusafni sem er í annars
konar tengslum við veruleik-
ann en meðalmaðurinn. Þarna er
harðsvíraður lífsstílsbloggari sem
hefur týnt sjálfum sér, skáld með
ósjálfráðan blygðunarbrotsvanda,
geðlæknir sem lifir áfram þrátt fyr-
ir andlegan dauða og sjálf tákn-
mynd geðveikinnar – eiturgrænn
api sem syngur Bob Dylan-lög af
ógnvænlegri áfergju.
Skrifar til að finna tilgang
Hákon Jens er upprunninn á Stokks-
eyri, fæddur árið 1973, og hefur
fengist við ýmislegt í gegnum tíð-
ina, sjómennsku, byggingarvinnu
og svo margs konar störf í kvik-
mynda- og sjón-
varpsbransanum.
Hann segist ekki
hafa byrjað að skrifa
fyrr en hann veiktist
andlega, þurfti að
hætta hefðbund-
inni vinnu og finna
sér nýjan tilgang.
„Eftir að ég
missti heilsuna
var ég í ýmiss kon-
ar endurhæfingu
í þrjú ár. Það var
verið að reyna að
endurhæfa mig
til að geta unnið
á kassa á Bónus
eða eitthvað álíka – það gekk ekk-
ert. Þegar ég fór svo á stað sem
heitir Hlutverkasetur fannst mér
í fyrsta skipti vera spurt af ein-
lægni: „Hvað vilt þú gera?“ Þetta
er þannig staður að maður þorði
að svara: „Ég vil að minnsta kosti
ekki vinna á kassa.“ Og þá var bara
unnið út frá því,“ segir Hákon.
„Einum iðjuþjálfanum á Hlut-
verkasetri leist vel á þá hugmynd
að ég myndi skrifa. Hún spurði
mig hvort ég treysti mér til að
mæta klukkan átta á morgnana og
byrja? Ég sagði nei. En níu? Nei.
Tíu? Nei. Ellefu? Já. Hún spurði
hvað ég héldi ég að ég gæti skrif-
að lengi? Ég svaraði tvo tíma á
dag. Hún lét mig standa við það,“
útskýrir hann og viðurkennir að
bókin hefði líklega ekki átt sér stað
án þessarar hvatningar.
„Þetta er alls ekki sjálfsævisaga,
en að vissu leyti er þessi bók mín
leið til baka. Við getum ekki lifað
án tilgangs. Þótt allt sé tilgangs-
laust í raun og veru þá verðum við
að reyna að gefa lífi okkar einhvern
tilgang og hjá
mér gerðist þetta
að miklu leyti á
Hlutverkasetri hjá
Helgu Ólafsdóttur
iðjuþjálfa.“
Skýrari sýn á
jaðrinum
Þó að bókin hafi
fæðst nýlega seg-
ist Hákon þó lengi
hafa gengið með
grunnhugmynd
sögunnar í mag-
anum. „Stuttu eftir
að ég kláraði Kvik-
myndaskólann árið
1999 tók ég að mér
að vera túlkur fyrir hóp af ítölskum
flísaslípurum sem voru að vinna
fyrir Ístak – það virtist ekki trufla
neinn að ég kynni enga ítölsku. Ég
sat yfir þeim og horfði á þá slípa
gólfin í Kringlunni á hverri nóttu í
átta mánuði. Þegar ég horfði svo á
fólkið streyma inn í verslunarmið-
stöðina á morgnana til að mæta í
vinnu eða eyða peningunum sín-
um fór ég að hugsa um þetta: við
látum eitthvert fólk fá vinnuna
okkar og fáum peninga í staðinn,
en förum svo bara í búðirnar sem
þetta sama fólk á og eyðum pen-
ingunum í eitthvert drasl. Strax þá
kom þetta nafn: Sauðfjárávarpið,
þótt ég hafi ekki vitað þá hvernig
ég ætti að segja þessa sögu.“
Eins og áður segir hefst bók-
in einmitt með slíkri hugljóm-
un í Kringlunni, en sú hugljómun
er túlkuð sem alvarlegt taugaáfall
af fólkinu í kringum aðalpersón-
una. Þetta er svo einn þráðurinn í
bókinni – mörk geðveiki og heil-
brigði. Líf hinna „heilbrigðu“ birtist
manni á vissan hátt sem hugsunar-
laust á meðan þeir sem velta fyr-
ir sér erfiðum en eðlilegum tilvist-
arlegum spurningum – hver er ég,
og af hverju er heimurinn eins og
hann er – eru stimplaðir geðveikir.
„Ég var sjálfur greindur með
mikið og djúpt þunglyndi og í kjöl-
farið kom ég inn í hóp af fólki sem
var með alls konar geðsjúkdóma.
Það kom mér á óvart hvað þau
bjuggu mörg yfir skýrri sýn á líf-
ið. Þetta er að hluta til vegna þess
að það er búið að dæma þetta fólk
úr leik. Þau fylgjast með af hliðar-
línunni en þá er eins og þau sjái
einhvers konar „panorama“ af sam-
félaginu. „Tragíkin“ er hins vegar
að þegar þau sjá það er það alltaf
orðið of seint. Maður veltir hlutun-
um ekkert svo mikið fyrir sér þegar
maður er bara að mæta í vinnuna
og fara í barnaafmæli og er virkur
þátttakandi í samfélaginu.“
Endurhæfingin fyrir atvinnulífið
Það er áhugavert að við tölum
stundum um að fólk sem glímir
við geðsjúkdóma „missi tengsl við
veruleikann“ en það sem þú ert að
lýsa er að fólk öðlist að einhverju
leyti skarpari sýn á veruleikann.
„Já, og kannski er rangt að tala
um að missa tengslin. Það mynd-
ast önnur tengsl við veruleikann,
en á sama tíma gera þau þig óhæf-
an til að taka þátt í þeim raun-
veruleika sem er almennt viður-
kenndur.“
Af frásögn Hákonar að dæma er
augljóst að í skáldsögunni vinnur
hann að einhverju leyti út frá eigin
reynslu. Í einni senu í bókinni rök-
ræða sjúklingur og geðlæknir um
tilgang endurhæfingar. Frá sjón-
arhorni geðlæknisins er markmið-
ið að endurforrita tengsl einstak-
lingsins við veruleikann svo hann
virki aftur sem tannhjól í gangverki
samfélagsins, sama hvar og hvern-
ig. Sjúklingurinn veltir því hins
vegar fyrir sér hvort lokamarkmið-
ið eigi ekki þvert á móti að vera að
gera hann sáttan í eigin skinni,
heilbrigðan og jafnvel hamingju-
saman. Er þessi afstaða geðlæknis-
ins nálgun sem þér finnst vera út-
breidd í kerfinu?
„Já, að vissu leyti. Þegar það
átti að endurhæfa mig til að vinna
í búð eða eitthvað slíkt virtist ekki
skipta neinu máli að ég var með
menntun og tíu ára reynslu í allt
öðru starfi. Endurhæfingin virt-
ist snúa miklu meira um þarfir at-
vinnulífsins, frekar en mína vel-
ferð,“ segir Hákon. „En það sem
liggur líka í þessu samtali eru for-
dómarnir sem kvikna innra með
manni sjálfum þegar maður miss-
ir heilsuna andlega. Það er hætt
við að maður fari að segja sjálfum
sér og umhverfi sínu að maður sé
í raun ekkert veikur heldur bara í
einhvers konar uppreisn, maður
sé kannski bara að gefa skít í kerfið
þegar staðreyndin er sú að maður
er fárveikur.“
Vélritun hjá undirmeðvitundinni
Hákon viðurkennir að það hafa
verið glíma, langt og erfitt ferli
að skrifa og koma bókinni frá sér.
„Þetta er í sjálfu sér bara saga af
endalausri uppgjöf. Ég hef alltaf
verið að gefast upp og byrja aft-
ur, og smám saman lært að þetta
er ekki eins og að slá tún eða veiða
fisk – það er ekki hægt að gera
þetta af hörku. Suma daga kemur
ekkert og þá verður maður bara að
sætta sig við það, fá sér ís eða eitt-
hvað og vera sáttur,“ segir hann.
„Það má segja að ég hafi tvisvar
sinnum reynt að skrifa þessa bók
og mistekist í bæði skiptin. Þegar
ég hafði gefist upp í annað sinn
byrjaði ég að skrifa smásögu í ein-
hverri brjálaðri „frústrasjón“ og
þá birtust loksins þessir karakter-
ar sem áttu eftir að taka yfir. Sagan
sagði sig svolítið sjálf, ég varð að
stíga til hliðar með mitt egó og
leyfa þessu að gerast. Það sem
hafði mistekist í fyrri tilraunun-
um var að ég var of mikið á staðn-
um að reyna að vera skáld, drekkja
sögunni í orðum. Þetta tókst ekki
fyrr en ég leyfði undirmeðvit-
undinni að sjá um þetta. Að lok-
um vann ég bara við vélritun hjá
undirmeðvitundinni.“
Þú talaðir um að með þessari
bók hefðir þú skapað þér tilgang,
hver er þá næsti tilgangur, ætlar þú
að halda áfram að skrifa?
„Já, þegar ég vissi að þessi bók
var farin í prentun, þá losnaði um
eitthvað í líkamanum og næsta
bók byrjaði að fæðast. Ég er kom-
inn aðeins í gang með hana núna
og það virðist ætla að gerast eins.
Ég vakna á morgnana, drekk kaffið
mitt og byrja að skrifa.“ n
Fann sér tilgang
í skáldsögunni
Kristján Guðjónsson
kristjan@dv.is
Fyrsta bók Hákonar Jens Behrens, Sauðfjárávarpið,
fæst við geðveiki og tilgangsleysi nútímasamfélagsins
„Að lokum vann ég
bara við vélritun
hjá undirmeðvitundinni
„Endurhæfingin
virtist snúa
miklu meira um þarfir
atvinnulífsins, frekar en
mína velferð