Morgunblaðið - 17.02.2018, Qupperneq 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. FEBRÚAR 2018
Senn líður að því að það reyni á ríkisstjórn Katr-ínar Jakobsdóttur fyrir alvöru.Í frétt á mbl.is, netútgáfu Morgunblaðsins,sl. miðvikudag segir, að meirihluti félags-
manna Rafiðnaðarsambandsins vilji að kjarasamn-
ingum verði sagt upp vegna svonefnds forsendubrests.
Í fréttinni sagði:
„Meirihluti félagsmanna vill að kjarasamningum
verði sagt upp núna og eru ákvarðanir kjararáðs á
undanförnum árum sagðar veigamesti þátturinn, sem
hefur áhrif á viðhorf félagsmanna. Í tilkynningunni
segir ákvarðanir kjararáðs stuðli að misskiptingu í
samfélaginu.“
Í annarri frétt á mbl.is segir frá ályktun stjórnar og
trúnaðarráðs Framsýnar á Húsavík þar sem hvatt er
til uppsagnar kjarasamninga og síðan segir orðrétt:
„Það er ef Samtök atvinnulífsins fallast ekki á að
leiðrétta forsendubrest og þá misskiptingu sem endur-
speglast í launahækkunum til annarra hópa launafólks
umfram félagsmenn ASÍ.“
Talsmenn atvinnulífsins hafa ekki síður verið harð-
orðir vegna ákvarðana kjararáðs en verkalýðsfélögin
enda finna þeir auðvitað þrýsting innan
einstakra fyrirtækja á launahækkanir til
samræmis við ákvarðanir kjararáðs og
vita mætavel að í atvinnulífinu er enginn
grundvöllur fyrir slíkum kauphækkunum,
nema hugsanlega í einhverjum undan-
tekningartilvikum.
Nú á auðvitað eftir að koma í ljós hvort yfirstand-
andi viðræður á milli ríkisstjórnar og aðila vinnumark-
aðar leiða til einhverrar niðurstöðu. Ef svo vel vildi til
að það tækist er ljóst að slíkir samningar mundu kosta
umtalsverða fjármuni úr ríkissjóði, en slík lausn mundi
kalla yfir þing og ríkisstjórn ásakanir um að friður
vegna launahækkana kjararáðs til æðstu embættis-
manna, þingmanna og ráðherra hefði verið keyptur
dýru verði á kostnað almennings.
Sú samstaða, sem verið hefur á milli allra þingmanna
á Alþingi utan Pírata, að ræða ákvarðanir kjararáðs
ekki, er athyglisverð og sýnir að þrátt fyrir allt geta
þingmenn nær allra flokka snúið bökum saman ef mik-
ið liggur við – fyrir þá sjálfa.
Þetta er ekki lítið mál og snýst ekki bara um krónur
og aura. Þetta er eitt af þeim málum, sem valda því að
fólk treystir stjórnmálamönnum illa. Nefndir leysa
þann vanda ekki.
Greiðslur til alþingismanna vegna bifreiðakostnaðar
þeirra hafa verið mikið í fréttum að undanförnu. En
þar koma fleiri við sögu en þingmenn einir. Getur verið
að slíkar kostnaðargreiðslur, sem byggjast á ákvörðun
nefndar innan stjórnarráðsins, séu ákvarðaðar „ríf-
lega“? Og er hugsanlegt að það sama eigi við um annan
kostnað eins og annars konar greiðslur vegna ferðalaga
á vegum opinberra aðila?
Allt skapar þetta þá tilfinningu hjá almennum borg-
urum að það sé að verða til eins konar bandalag þeirra,
sem hafa aðstöðu til að njóta góðs með ýmsum hætti á
kostnað skattgreiðenda. Þar koma fleiri við sögu en
embættismenn, þingmenn og ráðherrar.
Innan lífeyrissjóðakerfisins hefur verið unnið ötul-
lega að því að færa rök fyrir því, að launakjör stjórn-
enda þeirra eigi að taka mið af kjörum stjórnenda
banka, sem aftur hafa haft tilhneigingu til að bera sig
saman við fjármálafyrirtæki í öðrum löndum.
Í kommúnistaríkjunum fyrr á tíð varð til Hin nýja
stétt Milovans Djilas, sem var bandalag embættis-
manna og starfsmanna kommúnistaflokkanna.
Það hagsmunabandalag æðstu stjórnenda hér og þar
í íslenzku samfélagi, sem er að verða til, er ekki ósvip-
að lýsingu Djilas á því, sem gerðist í kommúnistaríkj-
unum.
Í þeim ríkjum var almenningi haldið niðri með her-
valdi.
Í lýðræðisríkjum gerist það við og við að almenn-
ingur rís upp og tekur völdin. Það gerðist t.d. í Ice-
save-málinu hér, sem forystumenn í
stjórnmálum og sérfræðingar af ýmsu
tagi höfðu hvatt þjóðina til að samþykkja
en hún neitaði.
Stjórnendur lands og þjóðar verða að
átta sig á að haldi þeir áfram að láta sem
ákvarðanir kjararáðs séu ekki til eða
skipti engu máli eru þeir að safna glóðum elds að höfði
sér.
Það er ómögulegt að segja til um hvenær fólk verður
búið að fá nóg eða hvernig bresturinn verður – en
hann verður.
Þeir sem stjórna af vizku láta svona hluti ekki ger-
ast. Þess vegna voru kjaradómar afnumdir með lögum
a.m.k. tvisvar sinnum á síðasta aldarfjórðungi.
Framvinda þessara mála getur haft áhrif á úrslit
sveitarstjórnarkosninga í vor og ólíklegt að það verði
með þeim hætti að auka fylgi stjórnarflokkanna.
En inn í þessa mynd kemur verkalýðshreyfingin
líka. Líklegt má telja að skiptar skoðanir séu innan
verkalýðsfélaga um hvort segja eigi upp samningum.
Alla vega hefur verið erfitt að festa hendur á því hver
hin raunverulega skoðun forseta ASÍ er.
Síðdegis í fyrradag fóru línur hins vegar að skýrast.
Niðurstaða meirihluta starfshóps ríkisstjórnar og aðila
vinnumarkaðar var að leggja til frystingu á launum
starfshópa, sem kjararáð hefur ákvarðað launahækk-
anir síðustu misseri. Í þeirri tillögu felst viðurkenning
á því að of langt hafi verið gengið.ASÍ gagnrýnir þá til-
lögu með þeim hætti að gæti bent til að niðurstaðan
verði uppsögn kjarasamninga. En það eru tvær vikur
til stefnu og á þeim tíma getur ýmislegt gerzt. Pólitískt
séð verður þetta mál erfiðast fyrir VG og forsætisráð-
herrann. Á vinstri kanti verður spurt um samstöðu
með verkalýðshreyfingu. Í atvinnulífinu verður spurt
hvort launahækkanir til embættismanna og kjörinna
fulltrúa réttlæti að hleypa vinnumarkaði í uppnám og
afkomu fyrirtækja í hættu. Þess vegna getur ögur-
stund ríkisstjórnarinnar verið að nálgast.
Ögurstund ríkisstjórnar nálgast
Stundum geta
þingmenn snúið
bökum saman!
Af innlendum
vettvangi ...
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
www.gilbert.is
FRISLAND 1941
TÍMALAUS GÆÐI
VIÐ KYNNUM
Pétur Gunnarsson orti einu sinni um átján barna föður í Álf-heimum. Sá bjó reyndar í lítilli íbúð í fjölbýlishúsi við Álf-heima – eins og Pétur sjálfur á þeim tíma. Skemmtilegtdæmi um það hvernig skáldin endurlífga gamalt efni.
Þorsteinn frá Hamri hefur líka haft álfasöguna um barnamann-
inn í huga þegar hann orti hið dulmagnaða kvæði Vaggan:
Það svaf og ég heyrði
sæng þess lyft
og sagt: Ó hér
ertu loksins fundið.
Og allt er breytt:
mér er bylt og hrundið.
Ég er vagga einhvers
sem um var skipt.
Í minningu Þorsteins frá Hamri skulum við glíma við eftirfarandi
spurningar:
1. Hver svaf? 2. Hver sagði: „Ó hér ertu loksins fundið“? 3. Hver
heyrði sænginni lyft? 4. Hvers vegna er vöggunni bylt? [Sjá svör
neðst í pistlinum.]
Ljóð og umskiptingar: Kennslustundinni er bjargað! Kannski
voru umskiptingar börn, alheilbrigð í upphafi, sem höfðu mátt þola
illa meðferð, t.d. verið skilin eftir ein, og sturlast af hræðslu meðan
fólkið var við útiverk eða í kirkjuferð. Sögur af umskiptingum hafa
líklega átt að skýra breytta
hegðun barns; en jafnframt
voru þær áminning til móð-
ur að fara undir engum
kringumstæðum frá
barninu sínu!
Í gönguferðum með
ungri dóttur sinni Svandísi
lét Svavar Gestsson hana fallbeygja lymskuleg nafnorð. Þetta kom
fram í útvarpsviðtali við þau feðginin. Tíminn var nýttur vel í þá
daga, og árangurinn var eftir því. Ég hef stundum sagt við nem-
endur að gott vald á móðurmálinu geti fleytt þeim langt.
„Ég læt […] lítið á mér bera. Líf mitt út á við fer fram í kyrr-
þey …,“ segir Ragnar Helgi Ólafsson í nýjustu bókinni sinni,
Handbók um minni og gleymsku (bls. 33). Ragnar Helgi er óvenju-
legur og bráðsnjall höfundur.
Innlegg í umræðu um kynvitund og málfræði: Oddbjörg spákona
var „gleðimaður“ (Víga-Glúms saga). Ég vek í þessu sambandi at-
hygli á skemmtilegum spjallþáttum þeirra Péturs Gunnarssonar og
Ævars Kjartanssonar þessar vikurnar á rás 1 um tunguna og sögu
hennar.
Tveir launfyndnir viðmælendur þeirra Ævars og Péturs eru fyrr-
verandi prófessorar í málfræði, Kristján Árnason og Höskuldur
Þráinsson. Mér heyrðist þeim báðum vera illa við latneska orðið
emeritus sem æ oftar er skeytt aftan við prófessorstitil manna sem
látið hafa af störfum. Ég tek undir með þeim: þetta er tilgerðar-
legt.
Spakmæli úr samfélagsmiðlum: „Við þurfum að nálgast ein-
staklinginn heildstætt.“
Og loks gullvæg athugasemd um loftslagsmál: „Loftslagið er
bara lag sem er samið út í loftið.“
Svör við spurningum: 1) mennska barnið; 2) álfkonan sem sá
mennska barnið í vöggunni; 3) vaggan; 4) af því að umskiptingur
hefur verið lagður í hana.
PS. Það er tvennt sem ekki má hrósa á Íslandi: Ríkisútvarpið og
Morgunblaðið. Ég hef þegar brotið þessa reglu að hálfu leyti og
geng nú alla leið og mæli með örpistlum um tungumálið (Málið),
sem birtast daglega í Morgunblaðinu á krossgátusíðunni.
„Líf mitt fer
fram í kyrrþey“
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Franski heimspekingurinn Jean-Paul Sartre var í talsverðum
metum á Íslandi um og eftir miðja
síðustu öld. Eftir hann hafa þrjú rit
komið út á íslensku, skáldsagan Ten-
ingunum er kastað, minningabókin
Orðin og heimspekiritið Tilvistar-
stefnan er mannhyggja. Í heimspeki
Sartres eru heilindi eitt aðalhugtakið.
Menn skapa sjálfa sig með gerðum
sínum í guðlausum heimi og verða að
vera trúir sjálfum sér. Sartre heim-
sótti Ísland haustið 1951.
Tvö leikrit Sartres voru flutt í
Ríkisútvarpinu, Í nafni velsæmisins
1949 og Dauðir án grafar 2003, og
þrjú sett á svið, Flekkaðar hendur
1951, Læstar dyr 1961 og Fangarnir í
Altona 1964. Síðast nefnda leikritið er
um efnaða þýska nasistafjölskyldu,
von Gerlach. Annar sonurinn ber
nafnið Werner von Gerlach. Það er
einkennileg tilviljun, að þessi sögu-
hetja Sartres er alnafni þýska ræðis-
mannsins á Íslandi 1939-1940, hins
ákafa nasista Werners Gerlachs,
nema hvað „von“ hefur verið skotið á
milli fornafns og ættarnafns.
Eða er það engin tilviljun? Eftir að
Bretar tóku Gerlach höndum við her-
námið vorið 1940 fluttu þeir hann til
Manar, þar sem hann var geymdur
ásamt öðrum stríðsföngum frá Ís-
landi. Haustið 1941 komst hann til
Þýskalands í fangaskiptum, og árin
1943-1944 var hann menningar-
fulltrúi í þýska sendiráðinu í París.
Sartre bjó þá í París og hefur vænt-
anlega vitað af menningarfulltrúan-
um.
Sartre hlaut Nóbelsverðlaun í bók-
menntum 1964, en hafnaði þeim. Það
hlýtur hins vegar að vera áhuga-
mönnum um heilindahugtak hans
rannsóknarefni og jafnvel ráðgáta, að
Sartre hafði 1975 samband við
Sænska lærdómslistafélagið, sem út-
hlutar verðlaununum, til að grennsl-
ast fyrir um, hvort hann gæti fengið
verðlaunaféð, þótt hann hefði hafnað
heiðrinum. Var málaleitan hans
hafnað.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Sartre og
Gerlach á Íslandi