Morgunblaðið - 28.02.2018, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. FEBRÚAR 2018
Elliðaárdalur Elliðaárnar hafa vaxið mikið í vatnavöxtunum undanfarna daga og ofarlega í Elliðaárdal hafði áin breitt vel úr sér og flotið langt upp á bakkana.
Árni Sæberg
Ég fagna því að
Alþingi sé að tala
um frjálsan leigu-
bílamarkað. Það er
tímabært og nauð-
synlegt. Eftirlits-
stofnun EFTA gaf
það út í fyrra að
fyrirkomulag leigu-
bílaþjónustu í Nor-
egi stangaðist á við
reglur EES. Norð-
menn vinna nú að breyttu fyr-
irkomulagi en þeirra fyr-
irkomulagi svipar mjög til
fyrirkomulagsins hérna heima.
Starfshópur sem var skipaður
af Jóni Gunnarssyni, þáverandi
samgöngu- og sveitarstjórn-
arráðherra, vinnur nú að því
hvernig sé hægt að taka á þess-
ari löggjöf og verður athygl-
isvert að sjá hvernig hópurinn
tekur á málinu.
Upp á síðkastið hefur um-
ræða um samgöngumál á höf-
uðborgarsvæðinu helst snúist
um Borgarlínu og sjálfkeyrandi
bíla. Borgarlínan á að vera
tilbúin 2040 og sjálfkeyrandi
bílar eiga líka langt í land, þá
sérstaklega á Íslandi. Í allri
þeirri umræðu finnst mér
stundum gleymast þau vanda-
mál sem við stöndum frammi
fyrir í umferðinni í dag og
hverju við getum breytt á
næstu fjórum árum. Umferðin á
morgnana er ekki að breytast
og við erum ekki nægilega dug-
leg að nýta okkur almennings-
samgöngur. Flestir kjósa einka-
bílinn en við getum hinsvegar
nýtt bílinn betur því að lang-
flestir sem keyra í umferðinni á
háannatímum eru farþegalausir.
Löggjöfin stendur því ekki bara
í vegi fyrir frelsi á leigubíla-
markaði heldur einnig fyrir
tækninýjungum sem að ýmsar
farveitur á borð við Uber og
Lyft hafa þróað síðustu ár og er
verið að bjóða upp á út í heimi.
Nútímanotandinn sem pantar
sér Dominos í snjallsímanum og
borgar vinum sínum með Aur
eða Kass vill geta pantað sér
far með svipuðu og einfölduðu
móti. Hjá farveitunum er not-
endaupplifunin í fyrirrúmi enda
fyrirtæki sem eru byggð upp
sem tæknifyrirtæki frekar en
leigubílaþjónusta. Leigubíla-
þjónustum hér heima hefur
mistekist að blanda sér í þá
keppni og treystir á að fólk
hringi í númerið sem allir
muna. Yngra fólkið er orðið
vant því að panta Uber erlend-
is, það er ódýrara
og „snjallara“ og
það kemst frá A til
B.
Það sem lög-
gjöfin bannar líka
eru hinar svoköll-
uðu hópfarveitur
(carpooling). Þar
getur farþegi A
verið að fara frá
miðbæ Reykjavík-
ur upp í Árbæ og
farþegi B verið að
fara frá Kringl-
unni og upp í Grafarvog en far-
ið yrði samnýtt. Það myndi taka
mann aðeins lengri tíma að
sækja 1-2 farþega í leiðinni en á
móti myndi fargjaldið vera
minna.
Farveiturnar umtöluðu Uber
og Lyft hafa þróað slíkar hóp-
farveitur á undanförnum árum
og tekist vel til. Uber kynnti
lausn á dögunum sem nefnist
Uber Pool Express sem miðar
að því að gera leið bílstjórans
að forgangsmáli og að farþeg-
inn gæti þurfti að labba 2-3
mínútur á næsta götuhorn til
þess að fá bílinn sem hann bið-
ur um áður en hann nær í
næsta farþega. Verðið á þessari
þjónustu er líka orðið sam-
keppnishæft við eitt fargjald í
strætó vestanhafs.
Að slíkar farveitur fái að
starfa hér samhliða íslenskum
leigubílaþjónustum er ósköp
sjálfsagt. En þetta snýst ekki
bara um að koma Uber til Ís-
lands. Þetta snýst um að frelsa
leigubílaþjónustu til þess að
auka nýsköpun og bjóða borg-
arbúum upp á enn fjölbreyttari
samgöngur.
Ég tel að hópfarveitur geti
hjálpað til við umferðarvandann
strax í dag. Við þurfum ekki að
bíða í 20 ár eftir tækninni. Hún
er til staðar og mér finnst mik-
ilvægt að við nýtum hana. Með
henni nýtum við bílinn betur,
við förum betur með umhverfið
og við búum til okkar eigin
samgöngu-Frama.
Eftir Magnús
Sigurbjörnsson
»Þetta snýst ekki
um að koma Uber
til Íslands. Þetta snýst
um að breyta kerfinu
til þess að auka ný-
sköpun og bjóða upp á
fjölbreyttari sam-
göngur.
Magnús Sigurbjörnsson
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Snjallari umferð
Alþýðusamband Ís-
lands vakti fyrir skömmu
athygli á því að und-
anfarin tvö ár hefðu
mjólkurvörur hækkað í
verði á sama tíma og flest
önnur matvara lækkaði í
verði. Þannig hefur mat-
vöruverð í heild lækkað
um 0,7% á tveimur árum,
fyrst og fremst vegna
styrkingar krónunnar, en
mjólkurvörurnar hækk-
uðu um 7,4%.
„Þetta skýrist af því að lítil eða eng-
in samkeppni er á Íslandi á mjólk-
urvörumarkaði og því svigrúm til
hækkana þrátt fyrir ytri aðstæður eins
og gengisstyrkingu,“ sagði í tilkynn-
ingu ASÍ.
Einokun innanlands, girt
fyrir erlenda samkeppni
Þetta er því miður hárrétt greining
hjá Alþýðusambandinu. Stjórnvöld
hafa búið þannig um hnúta að und-
anfarna áratugi hefur samkeppni í
rauninni minnkað á mjólkurmarkaði,
með því að mjólkuriðnaðurinn fékk
undanþágu frá ákvæðum samkeppn-
islaga um samráð, samruna og verð-
tilfærslu. Samkeppniseftirlitið fékk
ekki rönd við reist þegar flestum
mjólkurbúum landsins var slegið sam-
an í eina samsteypu, Mjólkursamsöl-
una. MS og Kaupfélag Skagfirðinga
sitja nú saman að nánast öllum mark-
aðnum og hafa með sér náið samráð og
samstarf, sem í öðrum geirum atvinnu-
lífsins væri ólöglegt og í sumum til-
vikum refsivert.
Um leið og einni samsteypu hafa
þannig verið tryggð yfirráð á mjólk-
urmarkaðnum hafa stjórnvöld við-
haldið gríðarlega háum tollum á mjólk-
urvörur, sem gera að verkum að erlend
samkeppni við innlendan mjólkuriðnað
er sáralítil. Við slíkar aðstæður hefur
mjólkuriðnaðurinn engan hvata til að
leita hagræðingar og lækka verð eins
og aðrar innlendar framleiðslugreinar
hafa þurft að gera til að mæta lækk-
andi verði á innflutningi vegna geng-
isstyrkingarinnar.
Nýlegt svar Kristjáns Þórs Júl-
íussonar landbúnaðarráðherra við fyr-
irspurn Þorsteins Víglundssonar, þing-
manns Viðreisnar, á Alþingi staðfestir
þá þróun sem Alþýðusambandið vekur
athygli á. Þar eru birtar tölur um
verðþróun mjólkurvara 2004-2015.
Eftir að hafa lækkað framan af tíma-
bilinu hafa mjólkurvörur hækkað veru-
lega í verði síðustu ár; umfram vísitölu
neyzluverðs, umfram aðra matvöru,
langt umfram aðra drykkjarvöru og
umtalsvert meira en aðrar innlendar
búvörur, þ.e. kjötvörur þar sem sam-
keppni á milli framleiðenda er tals-
verð.
Samkeppnin
sem ekki kom
Í svarinu er rakið að
undanþága mjólkuriðn-
aðarins frá ákvæðum
samkeppnislaga hafi upp-
haflega verið hugsuð til
að ná fram hagræðingu
og bregðast við fyr-
irsjáanlegri samkeppni
vegna tollalækkana á al-
þjóðavettvangi. Það hef-
ur hins vegar láðst að
geta þess í svarinu að sú
þróun gekk alls ekki eftir. Doha-
viðræðulota Alþjóðaviðskiptastofn-
unarinnar um tollalækkanir og tak-
markanir á ríkisstuðningi við land-
búnað fór út um þúfur og íslenzku
ofurtollarnir á búvörur hafa lifað góðu
lífi. Eina breytingin varðandi tolla á
mjólkurvörur varð þegar Ísland samdi
við Evrópusambandið árið 2007 um af-
ar takmarkaða tollfrjálsa innflutnings-
kvóta fyrir ost. Íslenzk stjórnvöld hafa
séð til þess að þær innflutningsheim-
ildir verði ekki of hagstæðar fyrir neyt-
endur með því að bjóða þær upp og
innheimta útboðsgjald af innflytj-
endum.
Þannig hefur orðið til afar óheppileg
staða; búinn var til einokunarrisi til að
mæta erlendri samkeppni sem kom
ekki. Þrátt fyrir það hafa stjórnvöld
ekki reynt að ýta undir samkeppni á
mjólkurmarkaði síðustu ár; þau hafa
þvert á móti unnið gegn henni. Í bú-
vörusamningunum sem þáverandi
landbúnaðarráðherra gerði við Bænda-
samtök Íslands 2016 voru ákvæði sem
eru fallin til að festa enn frekar í sessi
einokunarstöðu Mjólkursamsölunnar
og tengdra fyrirtækja og undanþágu
mjólkuriðnaðarins frá samkeppn-
islögum. Þá fólst í búvörusamning-
unum að ríkið samdi við einkaaðila, þ.e.
Bændasamtökin, um að hækka skatta
á keppinautum hans, innflytjendum
matvöru, með því að hækka duglega
tolla á innfluttum mjólkurvörum. Þetta
hljómar eins og skáldskapur en er
engu að síður staðreynd.
Talsmenn mjólkuriðnaðarins
kveinka sér stundum undan því að
samkeppni frá innflutningi hafi aukizt
að undanförnu. Vissulega er það rétt
að innflutningur mjólkurvara jókst
talsvert síðastliðið ár, aðallega vegna
tilkomu Costco, sem í krafti fjárhags-
legs styrks hefur treyst sér til að flytja
inn búvörur á fullum tollum og hafa af
þeim sáralitla framlegð. Engu að síður
kemur fram í svari landbúnaðarráð-
herra að þrátt fyrir aukinn innflutning
er innflutningur á öllum tegundum
mjólkurvara fyrir almennan neyt-
endamarkað innan við 1% af innan-
landsframleiðslu, nema á ostum þar
sem innflutningurinn nemur 8%. Það
er nú öll ógnin. Kannski ræður þessi
mjög svo takmarkaði innflutningur á
ostum þó einhverju um að þeir eru sá
flokkur mjólkurvara sem hefur hækk-
að minnst í verði umfram almennt
verðlag og aðrar vörur.
Ekkert gert með umbótatillögur
Talsmenn mjólkuriðnaðarins og
landbúnaðarráðherrar Framsóknar-
og Sjálfstæðisflokks hafa verið dugleg-
ir að vitna í fáeinar málsgreinar í
skýrslu Hagfræðistofnunar um mjólk-
urmarkaðinn frá 2015, þar sem kom
fram að hagræðing vegna sameiningar
mjólkursamlaga hefði skilað sér til
neytenda. Tölur Hagfræðistofnunar
náðu til ársins 2014; eftir það hefur sig-
ið á ógæfuhliðina eins og áður sagði og
mjólkurafurðir hækkað umfram aðrar
vörur.
Þrátt fyrir þessa niðurstöðu lagði
Hagfræðistofnun til að undanþága
mjólkuriðnaðarins frá samkeppn-
islögum yrði afnumin, tollar yrðu lækk-
aðir til að gera mjólkurvörur frá ná-
grannalöndunum samkeppnishæfar
hér á landi og í framhaldinu yrði af-
numin opinber verðlagning á nokkrum
grunnmjólkurvörum, sem enn er í
gildi. Þessum tillögum Hagfræðistofn-
unar hafa stjórnvöld ekki gefið neinn
gaum. Sjónarmið þeirra sem tala fyrir
aukinni samkeppni í mjólkuriðnaðinum
virðast almennt ekki eiga upp á pall-
borðið, að minnsta kosti hafði núver-
andi landbúnaðarráðherra fyrir því að
fækka slíkum röddum í samráðshópi
um endurskoðun búvörusamninga sem
átti að stuðla að „þjóðarsamtali“ og
„þjóðarsátt“ um landbúnaðinn.
Allir hafa gott af samkeppni
Fáir draga í efa mikilvægi kúa- og
sauðfjárbúskapar fyrir atvinnulíf,
byggðir og menningu landsins. Ís-
lenzkur mjólkuriðnaður framleiðir frá-
bærar vörur sem neytendur hafa tekið
vel. En hann þarf samkeppni eins og
aðrar atvinnugreinar. Allir hafa gott af
samkeppninni; það vita þeir vel sem
stýra fyrirtækjum í heild- og smá-
söluverzlun og hafa þurft að gera betur
til að standast aukna erlenda sam-
keppni eftir innkomu fyrirtækja eins
og Costco og H&M á íslenzkan mark-
að. Það er löngu tímabært að leyfa
vindum frjálsrar samkeppni að leika
um íslenzkan mjólkuriðnað. Hún er á
endanum alltaf bezt fyrir hagsmuni
heildarinnar.
Eftir Ólaf Stephensen » Stjórnvöld hafa
ekki reynt að ýta
undir samkeppni á
mjólkurmarkaði síðustu
ár; þau hafa þvert á
móti unnið gegn henni.
Ólafur Stephensen
Höfundur er framkvæmdastjóri
Félags atvinnurekenda.
Mjólkum samkeppnina