Morgunblaðið - 31.03.2018, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. MARS 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Páskarnir eru meðal gleði-ríkra atburða almanaks-ins. Þeir sem líta á sig
sem kristna menn, hvort sem
þeir sækja guðshús fast eða
laust, eru meðvitaðir um helgi
páska. En almanakið er nefnt
því að með því göngum við að
páskunum vísum. Við höfum
heyrt um formúluna sem segir
að páska beri upp á fyrsta
sunnudag eftir fyrsta fulla
tungl eftir jafndægur á vori.
Þótt jafndægur sé vanafast þá
er tunglið reikulla í ráði.
Páskar geta því orðið á tíma-
bilinu 22. mars til svo seint sem
25. apríl. Þeir eru snemma í ár
en verða seint á því næsta.
Mars-mánuður er dálítið
ólíkindatól líka. Birta dags sem
lengist er bending um að vorið
komi senn. En mars er dynt-
óttur og meðalhiti hans getur
verið svipaður og gerist í jan-
úar hvað sem birtu líður. Þessi
mars hefur verið prýðilegur,
enda mátti hann vera það eftir
rysjóttan febrúar. Samt var
lóan sein fyrir í þetta sinn. Það
skiptir máli því það er hún sem
kveður burt leiðindin. En hvar
sem páskana ber niður í hvert
eitt sinn þá koma þeir þegar
landið er að rísa og sú upprisa
gildir um menn, dýr, gróður og
landið þeirra. Upprisuhátíðin,
fullgilding fyrirheita Krists,
fellur því vel að okkar að-
stæðum.
Það er reyndar tönnlast á því
að trúin og er þá átt við kenni-
setningar Krists, sé ekki „inn
lengur“ enda hún gamaldags og
hallærisleg. Og þeir eru til sem
úrskurða að hún fari illa í bland
við heilbrigða skysemi. Sífellt
fleirum virðist þykja fínt að
merkja sig trúleysinu og sumir
með því að abbast upp á aðra í
leiðinni. Þessa gætir víðar en
hér og er töluvert áberandi í
löndum velmegunarinnar hið
næsta okkur. En samt fer
kristnu fólki fjölgandi í heim-
inum, sem er merkilegt, því að
þeir sem vinna við að kort-
leggja tilveruna segja að eng-
inn trúarhópur sæti meiri of-
sóknum um þessar mundir en
sá kristni.
Nýlega mátti sjá í ýmsum
sjónvarpsstöðvum fróðlegan og
hófstilltan þátt þar sem farið
var um slóðir Péturs postula.
Jesús Kristur bað þennan
„frækna fiskimann“ að fylgja
sér, og veiða með sér menn upp
frá því.
Sá, sem fetaði hina fornu slóð
Símons Péturs í sjónvarpsþætt-
inum var leikarinn David
Suchet. Hann er með fremstu
mönnum í sinni stétt og þekkt-
ur fyrir afburða leik í klass-
ískum verkum á sviði og í
mynd. En kannski varð hann
frægastur fyrir útsjónarsaman
leik í hlutverki Hercule Poirot,
sem var, að eigin sögn, fremsti
rannsakandi glæpamála í heim-
inum. Það þarf nokkra leiklist-
arlega kúnst til að koma slíkri
sjálfslýsingu út úr sér án þess
að breytast í oflátungslegan
monthana sem enginn umber.
En á slóðum Péturs postula var
David Suchet tilgerðarlaus
áhugamaður um hina miklu
sögu og hlut Péturs í henni,
eftir að hann tók við „keflinu“
eins og það heitir. Pétur birtist
ekkert ólíkur „okkur“ Jóni og
Gunnu. En ólíkur dýrlingum
sem aldrei fellur minnsti bletur
á. Hann svaraði kalli Krists,
sannfærður um að þar færi
Messías gyðinga sem myndi í
samræmi við spádóma létta oki
Rómverja af þeim og setjast í
hásætið í Jerúsalem. En meist-
ari hans vildi að lærisveinarnir
gerðu allar þjóðir að liðs-
mönnum Krists.
Pétur vildi ekki að Jesús færi
til Jerúsalem á páskum. Það
væri háskaspil. Honum fannst
óhugsandi að ferðin með Kristi
endaði þar og á krossi dauðans.
Honum var fyrirmunað að sjá
að í því fælist upphaf en ekki
endir alls. En frá og með hvíta-
sunnu má segja að hin formlega
„kirkja“ hafi orðið til, þótt hún
gæti varla formlausari verið en
hún var og leidd af Pétri. Hann
var kletturinn, eða trú hans á
Krist var kletturinn sem sú
kirkja skyldi byggð á.
Þeir eru til sem gangast upp í
hrópum um að Kristur hafi
aldrei verið til. Engir sagn-
fræðingar sem ná máli taka
undir það. Enda væri það ekki
lítið afrek að stofna til stærsta
trúfélags sögunnar, sem fært
hefur sínum söfnuði blessun í
þúsundir ára og það án þess að
hafa verið til.
Leikarinn, David Suchet sem
nefndur var, vegna þáttar hans
um slóðir Péturs postula, hafði
áður gert góðan þátt um Pál
postula. Leikarinn kom til
Bretlands frá Suður-Afríku og
honum var lengi ekki fullljóst
um allt sem varðaði ætt sína og
uppruna. En tók því þátt í sjón-
varpsþætti sem rannsakar
slíkt. Hann var í meginefnum
kominn af gyðingum frá Lithá-
en í föðurætt og móðir hans frá
rússneskum gyðingum annars
vegar og fólki úr ensku bisk-
upakirkjunni hins vegar. Suc-
het ólst upp í trúleysi. En hann
snerist til kristni eftir að hafa
lesið bréf Páls postula, áttunda
kapítula Rómverjabréfs, á hót-
elherbergi.
Þeir eru til sem telja sig eiga
kröfu til þess að trúaðir menn
„sanni trúarefni sín“, svo frá-
leitt sem það er. Orðið trú vísar
slíku á bug. Sama er að segja
um vonina. Þú sannar ekki von-
ina sem þú berð í brjósti.
En í Rómverjabréfinu, sem
David Suchet las, segir: „Því að
í voninni erum vér hólpnir
orðnir, en von, er sést, er ekki
von, því að hver vonar það, sem
hann sér? En ef vér vonum það,
sem vér sjáum ekki, þá bíðum
vér þess með þolinmæði.“
Gleðilega páska.
Gleðilega páska
S
júkraflutningar eru mikilvægur
hlekkur í góðri heilbrigðisþjón-
ustu. Fyrsta snerting ein-
staklinga við heilbrigðiskerfið er í
mörgum tilvikum í gegnum fyrstu
hjálp á vettvangi slyss eða sjúkraflutninga
og á síðustu árum hafa sjúkraflutningar
aukist mjög í öllum heilbrigðisumdæmum
landsins. Á Suðurnesjum hefur umfang
sjúkraflutninga til dæmis aukist um 25% á
milli áranna 2014 og 2017 og um 17% á
sama árabili á höfuðborgarsvæðinu. Þá eru
sjúklingar oft keyrðir um lengri veg nú en
áður.
Breyttar aðstæður á landsbyggðinni hafa
einnig áhrif á kröfur til utanspítalaþjónustu
um land allt. Eftir sem áður þarf að tryggja
íbúum landsbyggðarinnar örugga fyrstu
hjálp á vettvangi og öruggan sjúkraflutning á sérhæfð
sjúkrahús þegar aðstæður krefjast.
Breytingar á þjónustu heilbrigðisstofnana í dreifbýli,
fjölgun ferðamanna, meiri ferðamennska á hálendinu,
breytt fæðingarþjónusta á landinu öllu og fleira kalla á
endurskipulagningu utanspítalaþjónustu á landinu öllu.
Þá kalla breyttar aðstæður á annars konar og meiri
kröfur um færni og menntun sjúkraflutningamanna.
Nauðsynlegt er að endurskoða stefnu í sjúkraflutn-
ingum sem samþykkt var í heilbrigðisráðuneytinu árið
2008 og endurskoðuð árið 2012. Ríkisendurskoðun hef-
ur bent á það í úttektarskýrslum sínum að
heildarstefnu í sjúkraflutningum skorti. Að
mínu mati þurfum við að endurskoða og
uppfæra þær tillögur sem settar voru fram
í skýrslum um skipulag sjúkraflutninga frá
2008 og 2012 . Sú vinna er raunar þegar
hafin í heilbrigðisráðuneytinu, en nú er að
störfum starfshópur sem vinnur að tillögum
vegna endurskipulagningar sjúkraflugs.
Þegar starfshópur um sjúkraflug hefur skil-
að tillögum sínum, nú fljótlega eftir páska,
hyggst ég hefja vinnu við endurskipulagn-
ingu sjúkraflutninga um land allt. Und-
irbúningur að því samráði er þegar hafinn
og í þeirri vinnu hyggst ég kalla alla að
borðinu sem tengjast sjúkraflutningum,
með það að markmiði að marka heild-
arstefnu í málaflokknum.
Þegar slys ber að höndum getur skjótt viðbragð á
vettvangi skipt sköpum. Því skiptir miklu að tryggja
gæði og öryggi þeirrar heilbrigðisþjónustu sem veitt
er á vettvangi, og einnig að sjá til þess að flutningar á
næstu heilbrigðisstofnun séu skjótir og öruggir. Utan-
spítalaþjónusta er ómissandi þáttur í bráðri heilbrigð-
isþjónustu og marka þarf heildarstefnu í málaflokkn-
um sem tekur mið af breyttum aðstæðum hérlendis.
Það munum við gera.
Svandís
Svavarsdóttir
Pistill
Örugg utanspítalaþjónusta
Höfundur er heilbrigðisráðherra.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Ídag verður afhjúpaður í Kaup-mannahöfn minnisvarði semkynntur hefur verið sem ein-stakur í sinni röð þar í landi.
Hann er hinn fyrsti sem gerður er til
að minnast þess tíma þegar Danmörk
var nýlenduveldi, rak þrælaverslun og
drottnaði yfir fjarlægum löndum.
Beint tilefni verksins er að í fyrra voru
liðin hundrað ár frá því að dönsk
stjórnvöld sáu sig tilneydd til að losa
sig við síðustu leifar nýlendutímans,
þrjár eyjar í Vestur-Indíum; Banda-
ríkjamenn keyptu þær fyrir 25 millj-
ónir dala og heita þar nú Jómfrúa-
eyjar. Tveir listamenn, Jeanette
Ehlers og La Vaughn Belle, töldu
ærna ástæðu til að Danir gleymdu
ekki þessum tíma sem þeim finnst
skammarlegur í sögu landsins. Ehlers
á danska móður en föður sem er frá
þessum heimshluta; La Vaughn Belle
er frá St. Croix, einni eyjanna þriggja í
Vestur-Indíum sem Danir drottnuðu
yfir.
Minnisvarðinn sem þær hafa gert er
einkaframtak þeirra og án stuðnings
opinberra stofnana. Hann er engin
smásmíði, 7 metra hár skúlptúr sem
sýnir konu með klút vafðan um höfuðið
sitjandi í páfuglssæti með kyndil í ann-
arri hendi og sveðju í hinni. Hún á að
tákna „Maríu drottningu“ sem svo var
kölluð, svertingjakonu sem var einn
helsti leiðtogi blóðugrar uppreisnar á
sykurekrum Dana á St. Croix árið
1878. Í þeim átökum féllu um eitt
hundrað svartir verkamenn, karlar og
konur, og þrír hvítir Evrópumenn.
„Drottningin“, sem hét Mary Thomas,
var dæmd í lífstíðarfangelsi sem hún
afplánaði fyrst í áratug í kvennafang-
elsi í Kaupmannahöfn en síðan á St.
Croix. Þar er minning hennar og stall-
systra í uppreisninni enn í hávegum
höfð.
Minnisvarðanum hefur verið valinn
staður við hæfi, hann mun standa
sjávarmegin við hina gömlu vöru-
skemmu danska Vestur-Indíafélagsins
í Tollbúðargötu þar sem nú er lista-
safn. Þarna var afrakstri þrælanna í
Vestur-Indíum, sykri og rommi, skip-
að í land forðum daga. Fyrir er á
staðnum afsteypa af frægu verki
Michelangelo, Davíð. „Hann er tákn
evrópskrar menningarsögu,“ segir
Jeanette Ehlers í samtali við Politiken
á dögunum. „María er aftur á móti
tákn andófs gegn þessari arfleifð.“
Hún segir verkið vera uppreisn gegn
sagnfræði sem sé Evrópumiðuð og
samtímis hylli það uppreisn gegn kyn-
þáttastefnu og öðrum birtingar-
myndum kúgunar sem rætur eigi í ný-
lendutímanum og enn í dag valdi
skaða.
Engar samtímamyndir eru til af
Mary Thomas og hafa listakonurnar
farið þá leið að móta hana í eigin mynd,
látið gera þrívíddarmódel af andlitum
sínum og líkömum og steypa verkið
upp úr þeirri bræðslu. Þannig samein-
ast þær, önnur frá Danmörku og hin
frá Vestur-Indíum, í minnisvarðanum
um María drottningu. Sveðjan í hendi
Maríu táknar verkfærið sem notað var
til skurðar á sykurekrunum en breytt-
ist í vopn í uppreisninni. Og kyndillinn
í hinni hendinni á að minna á eldana
sem kveiktir voru í átökunum. Með því
að hafa hana þannig með vopn í báðum
höndum í páfuglssæti kallast verkið á
við íkoníska mynd af Huey Newton,
einum helsta leiðtoga Svörtu hlébarð-
anna, bandarískra baráttusamtaka
fyrir réttindum svertingja, þar sem
hann situr með riffil í annarri hendi og
spjót í hinni. Þannig er minnisvarðinn
nýi uppfullur af sögulegum tilvísunum.
Minnisvarði um ný-
lendutíma Danmerkur
Minnisvarðinn Listakonurnar Jeanette Ehlers og La Vaughn Belle.
Fyrirmyndin Huey Newton, leiðtogi
Svörtu hlébarðanna bandarísku.
„María drottning“ Skúlptúrinn
kallast á við myndina af Newton.