Morgunblaðið - 05.04.2018, Qupperneq 34

34 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. APRÍL 2018
Eyjasandi 2, 850 Hella - Víkurhvarfi 6, 203 Kópavogi, sími 488 9000 - samverk.is
MÁLAÐ GLER
Málað gler er falleg klæðning á veggi, innréttingar, skápa
og margt fleira innandyra.
ÞEKKING - GÆÐI - ÞJÓNUSTA
SÉRSMÍÐUM ÚR GLERI
VIÐTAL
Erna Ýr Öldudóttir
ernayr@mbl.is
„Þessi samtök eru óháð trú og öðrum
stefnum. Skólarnir sem eru í samtök-
unum byggja það sem þeir eiga sam-
eiginlegt á menntunargildum og
kennslufræðilegum nálgunum. Í Hol-
landi er það hægt vegna frelsis í
menntamálum,“ segir Simon J.
Steen, Hollendingur sem hefur verið
formaður Sambands sjálfstæðra
skóla í Evrópu (ECNAIS) sl. tíu ár
og var formaður Samtaka sjálfstæðra
skóla í Hollandi (VBS) í tæp 30 ár.
Steen var í heimsókn á Íslandi, m.a.
til að flytja erindi á ráðstefnu Sam-
taka sjálfstæðra skóla á Íslandi
(SSSK) sem haldin var nýlega í
Hörpu.
VBS var árið 1988 stofnaðili að evr-
ópsku neti sjálfstæðra skóla sem síð-
ar varð ECNAIS. Til að byrja með
tóku Norðurlönd þátt, síðar vestur-
og suðurevrópsk ríki. Við fall
Berlínarmúrsins árið 1989 sáu fyrr-
verandi kommúnistaríkin í Austur-
Evrópu tækifæri til að endurreisa
borgaralegt samfélag og höfðu sam-
band við samtökin til að fá stuðning.
Stofnun sjálfstæða skóla gaf nýtt
tækifæri til að koma á samfélagi
byggðu á borgaralegum gildum, að
sögn Steen.
Háðir ríkjandi stefnu
„Sjálfstæðir skólar í mörgum lönd-
um hafa átt erfitt uppdráttar því þeir
eru háðir stefnu ríkjandi stjórnvalda
sem hafa ekki alltaf skilning á gildi og
framlagi þeirra til samfélagsins. Ef
stjórnmálamenn hafa hugrekki til að
styðja við starfsemi sjálfstæðra skóla,
þá ná þeir að þróast, verða sýnilegri
og fólk getur byrjað að senda börnin
sín þangað. Það byggist á að stjórn-
málamenn skilji verðmætin sem eru
fólgin í fjölbreytileikanum. Að for-
eldrar geti valið skóla sem hentar
börnunum þeirra best og að kennarar
hafi val um vinnustaði og störf.“
Steen segir að frá árinu 1848 hafi
ríkt stjórnarskrárbundið frelsi í
menntamálum í Hollandi og nú séu
um 70% grunnskóla og 75% fram-
haldsskóla sjálfstætt starfandi.
„Þar er frelsi til að stofna skóla eft-
ir trú, heimspeki eða sannfæringu,
svo lengi sem farið sé að lögum. Yf-
irleitt sitja foreldrar nemenda í stjórn
skólanna. Það er frelsi til að velja
gildi og aðferðir, ráða kennara og
reka skólana sem eru sjálfseign-
arstofnanir og ekki reknir í hagn-
aðarskyni. Frelsi ríkir til að velja
kennsluaðferðir og námsefni og
stjórnin kýs skólastjóra. Árið 1917
varð mikilvæg breyting á stjórn-
arskránni sem tryggði sjálfstætt
starfandi skólum jöfn framlög frá
hinu opinbera á við opinbera skóla.
Fram að því var afar erfitt að stofna
sjálfstæða skóla, því flestir höfðu ekki
efni á að senda börnin sín þangað,“
segir hann.
Velgengni sjálfstæðra skóla í Hol-
landi megi m.a. rekja til þess að frelsi
í menntamálum sé stjórnarskrár-
bundið og stjórnvöld hvers tíma geti
ekki breytt fyrirkomulaginu eftir
hentisemi. Því hafi skólarnir getað
gert langtímaáætlanir og séu nógu
fjölbreyttir til að endurspegla fjöl-
breytnina sem er til staðar í sam-
félaginu, segir Steen.
Frjálst framtak byggt á gildum
Ástæður þess að margir sjálfstæðu
skólanna í Hollandi eru undir trúar-
legum formerkjum eru sögulegar,
segir Steen ennfremur.
„Til að byrja með höfðu kirkjusöfn-
uðir mest félagslegt bolmagn til að
stofna sjálfstæða skóla, t.d. róm-
versk-kaþólskir, mótmælenda- og
Kalvínistasöfnuðir. Svo eru auðvitað
íslamskir, hindúskir og gyðingaskólar
og aðrir minni trúarhópar sem hafa
stofnað skóla. Á sjöunda og áttunda
áratugnum var sterk bylgja í átt að
veraldlegra þjóðfélagi og trú missti
mikið fylgi í hollensku samfélagi.
Meirihluti nemenda, foreldra og
kennara í langflestum þessum skól-
um í dag tilheyrir ekki lengur trúar-
reglu skólanna sem byggja á gildum
frekar en trú, og kennsluaðferðum
sem styðja við þroska barnanna sem
einstaklinga. Langflestir skólarnir
eru opnir fyrir alla umsækjendur og
kenna ekki trú. Skólarnir eru afleið-
ing af frjálsu framtaki sem fór af stað
á ákveðnum forsendum á sínum tíma
en eru nú samfélög með ákveðin upp-
hafleg gildi.“
Holland án aðalnámskrár
Hann segir sterk tengsl milli skóla-
stjórnarinnar, skólastjórans, foreldra
og nemenda og að allir séu með
sterka vitund um „skólann okkar“
ásamt frelsi til að taka frumkvæði.
„Í Hollandi er engin aðalnámskrá
en frelsið er ekki algert. Það eru lög-
bundin markmið um árangur og eft-
irlit með þeim. Það er á ábyrgð skól-
anna að ná þeim og að haga
skólastarfinu svo að niðurstaðan
verði ásættanleg. Niðurstöður eru
birtar opinberlega til samanburðar.
Eftir próf í lok grunnskólans geta
foreldrar fengið ráðgjöf, byggða á
einkunnum og áliti kennara um
styrkleika nemenda, til að velja fram-
haldsskóla. Í lok framhaldsskóla er
samræmt próf sem leiðbeinir nem-
endum um framtíðina.“
Eftirlit og samanburður skóla í
stað aðalnámskrár sé til að fylgjast
með að lágmarkskröfum um árangur
sé náð ásamt þeim markmiðum sem
skólarnir sjálfir setja og til að hvetja
skólana að standa sig vel í saman-
burði. Verði kröfum ekki mætt er
hætta á að opinber fjármögnun hætti.
Ekki séu mörg dæmi um að slíkt hafi
gerst þar sem ábendingar séu teknar
alvarlega og skólastjórnir sem hafi
frelsi beri einnig ábyrgð á niðurstöð-
unum, að sögn Steen.
Dreifstýring og sjálfstæði
„Eftir að hafa unnið svona lengi í
hollensku skólakerfi og með sjálf-
stæðum skólum úti um Evrópu hef ég
séð að sjálfstæðir skólar færa anda
frelsis, sveigjanleika og fjölbreytni
inn í skólakerfið. Í Hollandi hefur það
leitt til dreifstýringar, með miklu
menntunarlegu sjálfstæði og sterkum
tengslum allra hlutaðeigendur við
skólann. Það verður til samfélag
byggt á sameiginlegum gildum og á
endanum hefur það leitt til góðrar
frammistöðu kennara og nemenda.
Holland stendur sig vel í PISA-
könnunum m.v. Evrópulöndin og hol-
lensk börn eru með þeim hamingju-
sömustu í heimi að mati Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunarinnar og
UNICEF.“ Steen segir að landið
virðist ekki gjalda þess að bjóða upp
á frelsi í menntamálum. Fyrir 25 ár-
um hafi hollenskir stjórnmálamenn
verið svo ánægðir með frammistöðu
sjálfstæðra skóla að opinberir skólar
fengu einnig meira sjálfstæði og séu
nú einnig reknir af einkaframtaki.
Eini munurinn sé að í opinberu skól-
unum þurfi að fara eftir þeim grunn-
reglum sem settar voru fyrir þá í lög-
um. Frelsið hafi gefið góða
niðurstöðu, skólarnir eru samhent
samfélög, eignarhaldið og ábyrgðin
liggi hjá nemendum, kennurum og
foreldrum sem eiga hagsmuni þar.
Fjármögnun hindrar ójöfnuð
Spurður um möguleika á ójöfnuði
eða mismunun barnanna eftir efna-
hag í svona kerfi, segir Steen:
„Stjórnmálamenn sem gagnrýna
sjálfstæða skóla þurfa að líta í eigin
barm áður en þeir gagnrýna ójöfnuð
og sjá til þess að börn efnaminni fjöl-
skyldna geti átt þess kost að sækja
þá, með því að tryggja fjármögnun
þeirra til jafns á við opinbera skóla.
Víða hafa sjálfstætt reknir skólar
orðið að krefja foreldra um há skóla-
gjöld til að tryggja rekstrargrundvöll
sinn. Í Danmörku fá sjálfstætt reknir
skólar 70% af rekstrarfé sínu frá hinu
opinbera og rukka skólagjöld fyrir
mismuninum, sem getur þó virkað
sem hvati á foreldrana til að fylgja
gæðum kennslunnar eftir. Í Hollandi
kemur allt rekstrarfé frá hinu op-
inbera. Ég vil þó ekki meina að hol-
lenska skólakerfið sé að öllu leyti til
eftirbreytni, auðvitað hefur það sína
galla eins og önnur kerfi, en a.m.k.
erum við góð í að halda jafnvægi á
milli sjálfstæðis og ábyrgðar skól-
anna og því að halda þeim opnum fyr-
ir alla,“ segir Steen að lokum.
Fjölbreytnin endurspeglar samfélagið
 Formaður Samtaka sjálfstæðra skóla í Evrópu, Simon J. Steen, segir frá reynslu og árangri sjálf-
stæðra skóla í Hollandi  Segir sjálfstæða skóla drífa framfarir, auka val og sveigjanleika skólanna
Morgunblaðið/Hari
Menntafrelsi Simon J. Steen er formaður Sjálfstæðra skóla í Evrópu. Hann hélt erindi á ráðstefnu í Hörpu á dög-
unum um valkosti í skólastarfi og kynnti m.a. hollenska skólakerfið sem endurspeglar fjölbreytni mannlífsins.
Morgunblaðið/Eggert
Skólastarf Börn í Langholtsskóla.
„Frelsisstefna í menntamálum
ásamt því að jöfn opinber fjár-
mögnun sé tryggð í sjálf-
stæðum og opinberum skólum
hefur fært Hollandi sterkt dreif-
stýrt og sveigjanlegt mennta-
kerfi með rými fyrir stöðugar
framfarir drifnar áfram af frum-
kvöðlastarfi í kennslu sem er
ekki rekin í hagnaðarskyni. Hún
veitir sveigjanleika til að mæta
breytingum og taka á móti öll-
um. Ég vona að Íslendingar
ákveði að veita meira frelsi í
menntamálum, ekki síst því að
ein helsta áskorunin sem skól-
arnir standa frammi fyrir í dag
er hratt vaxandi fjölbreytni
mannlífsins í þjóðfélaginu,“
segir Simon J. Steen við Morg-
unblaðið.
Hvetur Íslend-
inga til dáða
STEEN VILL MEIRA FRELSI
Í MENNTAMÁLUM