Morgunblaðið - 05.04.2018, Page 86

86 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. APRÍL 2018
Enn má víða sjá leifar af gömlum
verbúðum og fiskgeymsluhúsum
þeirra manna er veiddu fisk og verk-
uðu til heimilisnota eða sölu. Yfirleitt
var ein skipshöfn um hverja búð.
Líklegt er að í öndverðu hafi verbúð-
ir verið sömu
gerðar víðast
hvar á landinu,
en þegar kemur
fram á 19. öld
voru þær orðnar
nokkuð mismun-
andi.
Bergsveinn
Skúlason lýsir í bók sinni Áratog
hvernig umhorfs var innan búðar:
„Rúmstæði voru til í búðunum, eða
að minnsta kosti fjalir í rúmstokka.
Einn bátur var um hverja búð, þrjú
eða fjögur rúm gátu verið í hverri.
Tveir voru saman í hverju rúmi.
Voru þeir kallaðir lagsmenn. Skrín-
urnar voru settar á rúmstokkana til
beggja enda, þannig að opið vissi að
rúminu. Höfðalögin voru sitt í hvor-
um enda. Grjóti var hlaðið undir
rúmstokkana og sandi mokað í rúm-
stæðin.“
Í Ferðabók Eggerts og Bjarna fá
verstöðvar við Ísland ekki góða ein-
kunn. Segja þeir húsakynni þar verst
og sóðalegust. Ólyktin sem húsin séu
full af á vertíðinni valdi aðkomu-
mönnum óþægindum, bæði þeim
sem úr sveitum koma, en einkum þó
útlendingum. Kvarta þeir sáran yfir
því að illviljaðir útlendingar hafi
dregið þá ályktun af heimsóknum í
verbúðir í stærstu verstöðvunum, að
svona væri ástandið um land allt.
Veggirnir eru jafnan illa hlaðnir úr
torfi og grjóti að sögn Eggerts og
Bjarna, óþiljaðir að innan og tréverk
úr lélegu birki eða jafnvel hvalsrif
höfð í staðinn fyrir timbur. Þakið sé
úr vondu torfi og sjaldan grasið gró-
ið.
Verbúðarlífið einkenndist af mik-
illi og erfiðri vinnu. Snemma var róið
að morgni og fiskur dreginn langt
fram á dag. Þegar komið var í verið
að kvöldi þurfti að gera að aflanum
og koma honum í þurrk eða í salt
þegar sú vinnsluaðferð lærðist hér á
landi. Þar sem þannig háttaði að hár
bakki var ofan fjörunnar þurftu sjó-
mennirnir ásamt aðstoðarfólki að
bera blautan fiskinn upp brattann og
reyndi það oft mikið á þreytta sjó-
menn.
Þegar ekki var róið og menn
þurftu ekki að sinna skyldustörfum
gerði hver maður það sem hann vildi.
Menn saumuðu skinnklæði, unnu úr
hrosshári, smíðuðu búsáhöld og
fleira. Oft var glatt á hjalla í land-
legum. Skemmtanir inni við voru
helst sögusagnir, sögulestur og
rímnakveðskapur. Einnig var spilað,
teflt, farið með gátur og kveðist á.
Úti við skemmtu menn sér við glímu,
aflraunir og ýmsa leiki. Á hverju
kvöldi var lesinn húslestur og sálmar
sungnir, hvernig sem á stóð.
Byggðasafn Húnvetninga og
Strandamanna gaf út árið 2003 lítið
kver sem heitir Vermannaleikir. Þar
er lýst 13 skemmtilegum leikjum
sem þekktir voru á ýmsum ver-
stöðvum um landið. Má þar m.a.
finna lýsingu á eftirtöldum leikjum:
Að rífa ræfil upp úr svelli, Hanaslag-
ur, Pokadráttur, Hryggspenna,
Höfrungahlaup o.fl.
Vetrarvertíð var talin frá kyndil-
messu til lokadags, það er frá 2. febr-
úar til 11. maí. Misjafnt var hvernig
menn voru búnir að heiman með mat
er þeir fóru í verið. Miklu skipti að
maturinn væri nærandi til að gera
mönnum kleift að takast á við átökin
á hafinu. Þetta var vitaskuld ekki
eins um land allt, en þó svipað. Á
sumum stöðum var skammturinn
ákveðinn. Hver maður átti að hafa
með sér í skrínunni þrjá fjórðunga
(15 kg) af smjöri og einn sauð soðinn
niður í smálka (litlir kjötbitar) eða
kæfu. Þar að auki annan sauð reykt-
an, 30 kg af rúgi og 25 kg af harðfiski.
Enn fremur tvö pund (1 kg) af kaffi,
tvö pund af kandíssykri og eitt pund
af kaffirót. Þjónustu og brauðgerð
fengu vermenn frá næstu bæjum og
greiddu fyrir eftir samkomulagi. Í
skrínunni var líka oft grunn skúffa
sem menn geymdu ýmislegt í s.s. rit-
föng, þráð, nálar og fleira.
Konur fengu í flestum tilfellum
mun lægri laun í landi fyrir sömu
vinnu og karlar. Svo var þó ekki þeg-
ar kom að sjósókn. Launajafnræði
hefur almennt ríkt meðal karla og
kvenna sem sótt hafa sjó. Laga-
ákvæði um sömu laun kvenna og
karla, trúlega þau fyrstu á Íslandi, er
að finna í Alþingissamþykkt frá 13.
júní 1720 um lausamenn, vinnuhjú og
lausgangara. Þar segir segir m.a. í
kaflanum um vinnuhjú: „Ef kona
gjörir karlmannsverk með slætti,
róðri eða torfristu, þá á að meta verk
hennar sem áður segir um karlmann
til slíkra launa.“
Þó fáir muni eftir þessari löggjöf
þá er hún mikilvæg og fáheyrt dæmi
um jafnræði milli kynja. Lögunum
var líka fylgt og heimildum og sögn-
um ber saman um að hlutur kvenna
hafi verið jafn við hlut karla.
Í grein sem Gunnar Magnússon
ritar í Sjómannablaðið Víking um
sjóklæði segir m.a.:
„Á dögum árabátaútvegsins á Ís-
landi voru sjómenn í verjum til hlífð-
ar á sjó. Þessar hlífar voru venjulega
nefnd sjóklæði, eða skinnklæði. Voru
þau ávallt heimaunnin, eins og flest
annað, sem að hinum forna útvegi
laut. Sjóklæðin voru úr skinnum af
búfé bænda. Oftast voru það sauð-
skinn, sem sjóklæðin voru unnin úr,
en einnig voru hrosshúðir notaðar í
sjóklæðin gömlu.“
Frásagnir af fornum höfnum
Í bókinni Fornar hafnir
– útver í aldanna rás
birtir Karl Jeppesen
ljósmyndir og frásagnir
af 160 verstöðvum á
Íslandi. Hann hefur
ferðalagið á Horni og
fer síðan hringferð allt í
kringum landið. Bókin
er liðlega 300 síður í
stóru broti og hefur að
geyma 550 litmyndir.
Botn Það er talið mjög líklegt að í Þorgeirsfirði hafi verið útver á miðöld-
um. Í firðinum er sæmilegt var fyrir norðaustan- og austanáttum.
Ljósmyndir/Karl Jeppesen
Breiðavík Í Breiðavíkurveri var mikil útgerð og verbúðaleifar eru þar miklar og eru mannvirki flest hlaðin úr grjóti. Breiðavíkurver var friðlýst 1971.
Smiðjuvegi 4C | 200 Kópavogur | Sími 587 2202 | hagblikk@hagblikk.is | hagblikk.is
HAGBLIKK
Álþakrennur
& niðurföll
Þakrennurnar eru frá GRÖVIK VERK í Noregi
Þær eru einfaldar í uppsetningu
HAGBLIKK
Ryðga ekki
Brotna ekki
Litir á lager:
Svart, hvítt, ólitað, rautt
silfurgrátt og dökkgrátt