Skírnir - 01.09.1991, Qupperneq 203

SKÍRNIR
EINVELDIÁKVÖRÐUNARINNAR
465
að vera árangursríkt að kanna þessar félagseiningar sameiginlega
svo að vitneskja manna um aðra tegundina upplýsti menn nokkuð
um hina en slík könnun getur aðeins verið beinn og réttnefndur
samanburður eins lengi og tegundirnar eru báðar til. Hugtök úr
slíkum samanburði gætu auðvitað lifað lengur en það sem saman er
borið. En þegar slíkum lífseigari hugtökum er beitt á nýrri
fyrirbæri eða eldri fyrirbæri sem lifa enn verður ekki um að ræða
samanburð heldur miklu beinni beitingu hugtaka. Þannig er það
miklu ósannferðugra að bera saman háskóla nú og gildin á mið-
öldum en að beita miklu eldra hugtaki, eins og universitas, á
félagsleg fyrirbæri sem til eru í dag. Samanburður fyrirbæra getur
þá aðeins borið þann árangur að rétt sé og jafnvel skylt að taka tillit
til hans við raunverulegar ákvarðanir; að samanburðurinn sé nægi-
lega nákvæmur til þess að borin séu saman tvö eða fleiri tiltekin og
raunveruleg fyrirbæri svo að skýrt sjáist hvað er sambærilegt og
hvað ekki.
Þannig væri hugsanlegt að nákvæmur samanburður á Háskól-
anum í Bologne og Háskóla Islands bæri einhvern árangur sem
vert væri að virða, miklu ólíklegra að samanburður á háskólum
miðalda og Háskóla Islands bæri árangur og lang-ólíklegast að
samanburður á Háskóla Islands og gildum miðalda bæri nokkurn
árangur. Með sama hætti væri nokkuð líklegt að samanburður á
Háskóla íslands og einhverjum tilteknum háskóla úti í löndum
bæri umtalsverðan árangur en miklu ólíklegra að samanburður við
alla háskóla erlenda skili nokkru ef þá er unnt að tala um slíkan
samanburð. Hvernig á að fara að því að bera einn hlut tiltekinn
saman við annan hlut ótiitekinn? En einmitt þetta þóttist nefnd sú
sem fjallaði um stjórnsýslu háskólans gera og þeir félagar eru slíku
athæfi hliðhollir.
Imyndaður samanburður minn á sögulegum og félagslegum
fyrirbærum tengist í umfjöllun þeirra einnig höfnun á sögulegum
viðmiðunum, líklega höfnun á allri sögu eins og síðar verður
komið að. Seint í grein sinni vitna þeir félagar til ummæla Sigurðar
Líndal á háskólaráðsfundi sem annar þeirra félaga sat. Eg sat
þennan fund einnig. Sigurður sagði þar í fáum orðum nokkuð af
deilum innan kaþólsku kirkjunnar fyrr á öldum um það hvers
konar fyrirbæri kirkjan væri og hefðu menn enga niðurstöðu