Skírnir - 01.09.1991, Qupperneq 223

SKÍRNIR
HIN TVÍSÝNA YFIRVEGUN
485
mína að vita alltaf af því fyrirfram hvernig hver grein yrði byggð upp.
„Klifar þú nokkuð jafnan..eins og þar stendur. Páll er að vísu ekki jafn
einæðiskenndur í efnistökum sínum og Hare; en ég er samt á því að hann
hafi þegar skrifað nógu margar greinar af þessari tegund. Síðari ástæða
þess er heimspekileg: Stundum er ágreiningi manna svo farið að annar
aðilinn hefur öldungis á réttu að standa en hinn á röngu. Við megum ekki
verða rígbundin þeim hugsunarhætti að sannleikurinn sé alltaf sáttargjörð,
málamiðlun: að hvenær sem stinn stál mætast séu bæði jafnbrotgjörn. Við
megum ekki láta okkur gremjast hve sannleikurinn er oft einfaldur.
Alþekkt er sú skoðun Sigurðar Nordals að hið besta sem einstak-
lingurinn fær áorkað í lífinu byggist á „jafnvægi stríðheyjandi krafta“ í
sálarlífi hans. Slík er einatt túlkun hans á lífi og afrekum skálda: hin bestu
þeirra hafi verið menn sem lifðu og hugsuðu óreglulega en voru um leið
sterkari en óreglan. Samræmið sem þeir náðu í lífi sínu var aldrei algjört,
„ekki jafnvægi dauðans, - samræmi, sem berst fyrir sjálfu sér, ekki
steingert samræmi".9 Þessi sálrana tvísýni Nordals sker sig á athyglis-
verðan hátt frá hinni aðferðafrœðilegu tvísýni Páls. Hjá hinum fyrrnefnda
er keppikeflið látlaus spenna milli ósamrýmanlegra andstæðna, hjá hinum
síðarnefnda uppgjör slíkra andstæðna og að lokum sigling milli skers og
báru inn á lygnan vog, hinn lygna vog sannleikans.
Það er hér sem mér sýnist að Páll sjáist ekki alltaf fyrir í skynsemis-
hyggju sinni: að hann mikli fyrir sér mátt yfirvegunarinnar til að svara
öllum spurningum. I ljóðinu „Hið bezta“ yrkir Karin Boye svo um það
verðmætasta en jafnframt það huldasta í mannssálinni (í þýð. Magnúsar
Ásgeirssonar):
Það er vor mikli auður,
að aðrir mega ei ná því.—
Það er vor mesta örbirgð,
að öðrum bægt er frá því.
Margir ganga lengra og telja að djúp mannssálarinnar séu ekki aðeins
hulin öðru fólki heldur líka okkur sjálfum. „Við skiljum ekki sjálfa okkur
og eigum ekki að gera það“, segir Nordal og vitnar í Goethe.10 Má ekki
líka vera að svarið við ýmsum stærstu gátunum um heiminn í kringum
okkur sé einfaldlega það að ekkert svar sé til? Eru ekki slíkar gátur nauð-
synlegt krydd í tilveruna? Páll mundi ekki sætta sig við slíka niðurstöðu;
hann væri fremur sammála Einari Ben. er hann yrkir í kvæðinu