Skírnir - 01.04.2007, Qupperneq 130

in me› flví a› hafna gildi fleirra, flví a› fleirra mati eru flau gagn -
leg, fla› sem fleir hafna er sann leiks gildi fleirra“.2
Áhersla fjór menn ing anna á hi› ein staka var hluti af hreyf ingu
inn an evr ópskr ar menn ing ar á tíma bil inu 1880–1930, flar sem
‡ms ir lista- og mennta menn sneru
sér frá upp hafn ingu for tí› ar inn ar og frá a› fer› ar fræ›i sögu hyggj unn ar
[histor icism] og hófu könn un á for tí› ein stak lings ins, sem leiddi til á›ur
óflekkts áhuga á flví hvern ig for tí› ein stak lings ins verk a›i á núi›. fiess ir
hugs u› ir upp götv u›u ekki flessa for tí›, en fleir breikk u›u og d‡pk u›u
skiln ing inn á virkni henn ar í kyn frum um og vö›va vef, draum um og
tauga veikl un …3
Hug mynda fræ›i fless ar ar hreyf ing ar, sem birt ist til a› mynda í
lógísk um pósi tí visma Vín ar hrings ins og módernísk um bók mennt -
um og list um, beind ist fyrst og fremst gegn stóru hug mynda kerf -
un um, sem spruttu upp á nítj ándu öld hvort sem fla› var inn an
félags-, hug- e›a raun vís inda,4 sem tal in voru frum speki leg og flar
me› ósann an leg. For senda fless ara stóru hug mynda kerfa var hin
grei›a lei› sem pósi tí vism inn leyf›i milli hins tíma bundna og ein -
staka og hins tíma ó há›a og al menna.5 Mark hyggj an (tel eology)
sem inn bygg› var í heim speki pósi tí vism ans og ger›i ein stak ling -
inn a› áhrifa lausu pe›i í fram gangi sög unn ar e›a í flró un lífs ins á
jör› inni, eins og nán ar ver› ur fjall a› um sí› ar í grein inni, var einnig
gagn r‡nd. Mark mi› i› var a› losa jafnt líf rík i› og mann kyn sög una
svo og skáld sög una und an hug mynd inni um a› fram vind an inn an
fless ara fyr ir bæra væri fyr ir fram ákve› in í lok u›u og stefnu -
bundnu kerfi. Rit höf und ur inn Virg inia Woolf (1882–1941) hélt flví
steindór j. erlingsson130 skírnir
2 Coll ingwood, R.G., „Are Hi story and Sci ence Differ ent Kinds of Knowled ge?“,
Mind 31: 443–451, 1922, bls. 444–445.
3 Kern, Steph en, The Cult ure of Time and Space 1880–914, Cambridge MA:
Harvard Uni versity Press, 1983, bls. 63.
4 Hér má nefna kenn inga kerfi Frakk anna Jean-Baptistes Lamarck (1744–1829) og
Augu stes Com te (1798–1857), fijó› verj anna Karls Marx (1818–1883) og Ernsts
Haeckel (1834–1919), og Bret ans Her berts Spencer (1820–1903).
5 Schleifer, Ron ald, Modern ism and Time: The Log ic of Abund ance in Litera t ure,
Sci ence and Cult ure 1880–1930, Ox ford: Ox ford Uni versity Press, 2000, bls. 172.
Sjá einnig Kern, Steph en, The Cult ure of Time and Space 1880–1914, bls. 64.
Skirnir vor 2007-med ollum-1:Skírnir haust nota-1 25.4.2007 14:27 Page 130