Skírnir - 01.04.2007, Page 164
ur í fior gils sögu og Haf li›a og var „systr ung ur fior gils“ en jafn -
framt „vin ur Haf li›a gó› ur“. Fyr ir til stilli manna eins og Gu› -
mund ar kom ekki til vopna vi› skipta fleg ar Hafli›i Más son hug› -
ist heyja fé ráns dóm hjá fior gilsi Odda syni.41
Hversu raun hæft er a› ætla a› ári› 1262 hef›i ver i› hægt a›
end ur reisa slíkt kerfi, sem byggt var á valda jafn vægi og tengsla net -
um í ‡ms ar átt ir og haf›i tryggt fri› án rík is valds á Ís landi í 300
ár? A› end ur reisa bein lín is kerfi flar sem marg ir go› or›s menn
kepptu um áhrif á fling um, án fless a› nokk ur fleirra yf ir gnæf›i
a›ra? fietta vir› ist kannski frá leit hug mynd mi› a› vi› fla› sem
á›ur hef ur kom i› fram, en svo flarf fló ekki a› vera.
Á ára tugn um fyr ir kon ungs tök una fóru ís lensk ir höf› ingj ar
a› t‡na töl unni en sum ir fleirra leit u›u eft ir áhrif um í fjar læg um
hér u› um, t.d. fior gils skar›i í Skaga fir›i og fior var› ur fiór ar ins -
son í Eyja fir›i ári› 1255. Slík ir a› komu menn voru afar há› ir
stu›n ingi bænda, ekk ert sí› ur en go› arn ir á›ur. Ekki er fjar -
stæ›u kennt a› bænd ur hef›u get a› sett fleim ‡mis skil yr›i fyr ir
stu›n ingn um, t.d. aft ur hvarf til fyrri stjórn ar hátta a› ein hverju
leyti. Á fless um tíma eru völd stór bænda ekki minni en svo a›
bóndi get ur tek i› go› or›s menn af lífi, eins og Ög mund ur Helga -
son ger›i vi› Orms syni af Svín fell inga ætt ári› 1252. Ög mund ur
galt fletta a› vísu d‡ru ver›i, en lán leysi Orms sona und ir strik ar
a› höf› ingj ar flurftu a› vi› halda tengsla net um vi› bænd ur í hér -
a›i, ekk ert sí› ur en go› or›s menn á›ur, enda flótt jafn væg i› hef›i
vissu lega raskast höf› ingj un um í hag und an farna ára tugi. Aft ur -
hvarf til fyrri hátta var flví ekki frá leitt e›a fjar læg ur draum ur,
flótt fla› væri trú lega langsótt asti mögu leik inn af fleim sem voru
í bo›i.
Hvern ig hef›i slíku sam fé lagi reitt af? Ef laust flokka lega, fyrst
í sta›. Ís lend ing ar hef›u ver i› ör ugg ir frá ásókn er lends valds um
sinn, flar sem er lend ir sjóli› ar höf›u ekki bol magn til a› valda hér
skakka föll um fyrr en á 15. og 16. öld. Of beldi og bló› hefnd ir
hef›u áfram vi› geng ist í tak mörk u› um mæli, en fla› hef›i varla
breytt miklu. Ís lensk ir höf› ingj ar héldu hvort sem er áfram a›
sverrir jakobsson164 skírnir
41 Sturl unga saga I, bls. 36–37.
Skirnir vor 2007-med ollum-1:Skírnir haust nota-1 25.4.2007 14:27 Page 164