Skírnir - 01.09.2013, Side 128

358
ARNGRÍMUR VÍDALÍN
SKÍRNIR
hand, more of the fairy-tale type and belongs to the fantastic
world“. Þetta er raunar engan veginn sjálfsagt og því miður útskýrir
Mundal ekki nánar hvað sé svona augljóst við þetta. Meirihluta
drekanna í fornaldarsögum telur hún til hins fantasíska heims en
viðurkennir um leið að ,,[on] the basis of the dragon motif alone it
is, however, very difficult, if not impossible, to distinguish between
the supernatural dragon and the fantastic dragon". Mundal nefnir
einnig dæmi sem hún telur þvert á móti einfalt að skilgreina sem
fantasísk. Til dæmis telur hún einfætinginn í Eiríks sögu rauða vera
tilbúna skepnu sem staðsett sé á jaðri heimsins án grundvallar í
almennri norrænni trú (belief). Sú hugmynd grundvallast raunar í
almennri heimssýn í Evrópu á miðöldum, að ýmis skrímsl væri að
finna í ókönnuðum afkimum heimsins, þar á meðal einfótungar og
þá gjarnan á jaðri heimsins (Arngrímur VTdalín 2012), svo ég fæ
trauðla séð að fantasíuhugtakið eigi erindi við einfótunga. Annað
slíkt dæmi er fantasíski hundurinn Saur (sem þó er afleiðing galdra
sem fólk trúði á) í hinni annars raunsönnu Hákonar sögu góða í
Heimskringlu, sem Mundal (2006: 718-719) finnst benda til þess að
aðgreiningin milli hins yfirnáttúrlega og hins fantasíska sé óskýr
með tilliti til trúverðugleika frásagnarinnar.
Mér virðist á hinn bóginn sem aðgreiningarvandinn milli yfir-
náttúru- og fantasíuhugtakanna bendi fremur til þess að eitthvað sé
bogið við hugtökin sjálf en hins að við séum ekki að nota þau rétt.
Vandinn dýpkar ef við lítum til skilgreiningar Todorovs á hinu fan-
tasíska sem gjarnan er miðað við, en hann segir að ,,[t]he fantastic is
that hesitation experienced by a person who knows only the laws
of nature, confronting an apparently supernatural event“.7 Aðgrein-
ingin er kannski ekki síst óljós einmitt vegna þess að aldrei hefur
almennilega verið gert ráð fyrir henni, og því hlýtur maður að velta
fyrir sér hvað sé eiginlega verið að ræða þegar fantasíuhugtakið ber
7 Tzvetan Todorov 1975: 25. Sjá einnig Torfa H. Tulinius 1999: 290. Það er raunar
dagljóst hverjum sem les bók Todorovs að kenning hans um hið fantasíska er
viðtökukenning um nútímabókmenntir, með öðrum orðum innifelur hún
viðbrögð lesanda við atburði í skáldverki sem virðist rjúfa lögmál frásagnar-
heimsins, annaðhvort þeim sem lesandinn gerði ráð fyrir, eða þeim sem sett hafa
verið fram í verkinu sjálfu. Hið fantasíska er þannig skylt hugtak við töfraraunsæi.