Dagblaðið Vísir - DV - 19.10.2018, Qupperneq 58

58 19. október 2018TÍMAVÉLIN
Kristján Kristjánsson
ritstjorn@dv.is
„Ég faldi mig innan um stafla af
líkum því síðustu vikuna sem
líkbrennsluofnarnir virkuðu ekki söfn-
uðust líkin bara fyrir, hærra og hærra.
Þ
ann 27. janúar 1945 komu
sovéskir hermenn til
Auschwitz, útrýmingabúð­
anna alræmdu í Póllandi.
Þar voru þá rúmlega 7.000 fangar,
flestir þeirra gyðingar, enn á lífi.
Flestir voru þeir í hræðilegu ásig­
komulagi, veikir og deyjandi. 6.000
fangar voru í Auschwitz/Birkenau­
búðunum, 600 voru í Monowitz­
þrælabúðunum og 1.000 í aðalbúð­
um Auschwitz. Talið er að rúmlega
1,3 milljónir manna hafi verið send­
ar til Auschwitz frá 1940 til 1945.
Af þeim var að minnsta kosti 1,1
milljón myrt.
Í aðdraganda frelsunar
Auschwitz byrjuðu hinar illræmdu
SS­sveitir Hitlers að flytja fangana
þaðan og í aðrar fangabúðir. Tæp­
lega 60.000 fangar, flestir gyðingar,
voru neyddir til að ganga í vestur
frá útrýmingarbúðunum. Mörg
þúsund höfðu látist í útrýmingar­
búðunum sjálfum dagana áður
en fólkið var rekið af stað. Það
var látið ganga í átt til Wodzislaw
í vestur hluta Póllands. SS­liðar
skutu hvern þann sem dróst aftur
úr eða gat ekki haldið áfram för.
Kuldi, hungur og ömurlegheit í alla
staði sóttu að föngunum á leiðinni.
Rúmlega 15.000 þeirra létust á
leiðinni.
Þeir sem eftir voru í búðunum
voru taldir of veikburða til að
ganga með hinum 60.000 sem voru
neyddir til að leggja af stað gang­
andi 18. janúar. Það átti að vera
búið að myrða fólkið áður en sov­
ésku hersveitirnar kæmu í búðirn­
ar en Schmauser, yfirmanni SS á
svæðinu, hafði verið fyrirskipað að
drepa fólkið. Um 700 voru myrt af
SS­mönnum en meirihlutinn slapp
lifandi. Ástæða þess var sú að SS­
mennirnir höfðu meiri áhuga á
að bjarga eigin skinni og koma sér
undan hermönnum Rauða hersins
en að fylgja fyrirskipunum.
Auschwitz voru stærstu útrým­
ingarbúðir nasista í síðari heims­
styrjöldinni. Þar voru fangabúðir,
morðmiðstöð og þrælabúðir. Búð­
irnar eru um 50 kílómetrum vest­
ur af Krakow, nærri landamærum
Póllands og Þýskalands eins og þau
voru fyrir stríð.
„Ég faldi mig innan um stafla
af líkum því síðustu vikuna sem
líkbrennsluofnarnir virkuðu ekki
söfnuðust líkin bara fyrir, hærra
og hærra. Þar var ég á næturn-
ar, á daginn ráfaði ég um búðirn-
ar, þannig lifði ég af. Ég var einn
af þeim fyrstu, Birkenau voru ein-
ar fyrstu útrýmingarbúðirnar sem
voru frelsaðar. Þetta var leið mín til
að lifa af.“
Svona lýsti Bart Stern hryllingn­
um í Auschwitz.
„Lestin kom um miðja nótt svo
það var tekið á móti okkur með
mjög björtum ljósum sem var beint
að okkur. SS-menn og konur tóku á
móti okkur. Hundar og svipur tóku
á móti okkur, öskur og fyrirskipan-
ir um að tæma lestina, ringulreið …
Það er ekki hægt að lýsa komunni
til Auschwitz.“
Sagði Lilly Appelbaum Lublin
Malnik um fyrstu kynni sín af þess­
um hryllilega stað.
Fyrstu hermennirnir á vettvang
Ivan Martynushkin, sem var liðs­
foringi í Rauða hernum, var með­
al þeirra fyrstu sem komu til
Auschwitz. Hann sagði síðar að
fangarnir hefðu horft á hann „með
þakklæti í augum“ þegar hann og
félagar hans frelsuðu búðirnar úr
klóm nasista. Hann sagði að sjónin
sem blasti við hermönnum Rauða
hersins hafi ekki fengið mikið á þá
því þeir hefðu verið búnir að upp­
lifa svo mikinn hrylling í stríðinu.
„Ég hafði séð bæi lagða í rúst.
Ég hafði séð þorp gjöreyðilögð. Ég
hafði séð fólkið okkar þjást. Ég hafði
séð lítil útlimalaus börn. Það var
ekki eitt einasta þorp sem ekki hafði
upplifað þennan hrylling, þessar
hörmungar, þessar þjáningar.“
Sovéskir fjölmiðlar gerðu ekki
mikið úr frelsun Auschwitz. Í byrj­
un febrúar var smá frétt um það í
Pravda en málið fékk miklu minni
athygli en frelsun Majdanek­út­
rýmingarbúðanna 1944. Sovésk­
ir fjölmiðlar voru samstíga í að
segja að þeir sem hefðu þjáðst og
dáið í útrýmingarbúðunum hefðu
verið „fórnarlömb nasista“. Stað­
reyndin var að mikill meirihluta
þeirra var gyðingar en kommún­
istar vildu ekki halda því neitt sér­
staklega á lofti, hvorki þá né síðar.
Það hentaði mun betur að einblína
á Auschwitz sem morðverksmiðju
þar sem verkamenn voru myrtir í
stað þess að uppskera ávöxt erfiðis
síns eins og krafa marxista var.
Hin litla umfjöllun um frelsun
Auschwitz var einnig merki um
vaxandi spennu á milli Sovét­
ríkjanna annars vegar og Breta
og Bandaríkjamanna hins vegar.
Auschwitz var í Póllandi en Stalín
og Vesturveldin höfðu tekist á um
örlög Póllands eftir stríð um nokkra
hríð. Sambandið hafði stirðnað
enn frekar eftir að Sovétríkin höfðu
ekki komið Pólverjum til aðstoðar í
Varsjáruppreisninni sumarið 1944.
Einnig hafði sovéska leynilögreglan
handtekið liðsforingja í pólska
heimavarnarliðinu þegar Rauði
herinn réðst inn í Pólland.
Af þessum sökum fékk um­
heimurinn ekki strax fréttir af
þeim voðaverkum sem höfðu verið
framin í Auschwitz. Útrýmingar­
búðirnar voru vettvangur mesta
fjöldamorðs sögunnar fram að
þessu. Af þeirri 1,1 milljón sem lét
lífið í búðunum voru gyðingar um
ein milljón.
Auk gyðinga létu 70.000 pólit­
ískir pólskir fangar lífið í búðunum,
20.000 sígaunar, 10.000 sovéskir
stríðsfangar, mörg hundruð vottar
Jehóva, samkynhneigðir og aðrir.
Auschwitz og sá hryllingur sem
þar fór fram, sem og í öðrum út­
rýmingarbúðum nasista, má aldrei
gleymast og verður að vera mann­
kyninu áminning um þann mikla
hrylling sem þar átti sér stað.
Undanfarið hafa sumir nefnt að
nú stefni að vissu leyti í sömu átt
víða um heim þar sem verið er að
mismuna fólki eftir uppruna þess
eða trúarskoðunum en slíkt hefur
einmitt átt sér stað í Evrópu. Auð­
vitað verður að vona að hryllingur
á borð við útrýmingarbúðir muni
aldrei endurtaka sig en það er því
miður ekki svo að sagan haldi alltaf
aftur af okkur mönnunum. n
DAGUR FRELSUNAR OG HRYLLINGS
n27. janúar 1945
Skráning Við frelsunina þurfti að skrá og bera kennsl á alla.