Morgunblaðið - 01.09.2018, Blaðsíða 22

22 MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. SEPTEMBER 2018
Á
undanförnum árum hafa
vísindamenn öðlast mun
betri þekkingu á kóraldýr-
unum umhverfis Ísland.
Stefán Áki Ragnarsson,
sjávarlífræðingur á Hafrann-
sóknastofnun, er einn þeirra sem
tekið hafa þátt í rannsóknum und-
anfarin ár og segir hann að á svæðum
þar sem hefur verið lítil eða engin
sókn bendir flesti til að kóralrifin
undan ströndum Íslands séu heil-
brigð og tiltölulega heilleg.
„Á þeim stöðum þar sem hægt er
að stunda botnveiði er búið að eyði-
leggja að miklu eða öllu leyti kóralrif,
ef þau voru til staðar, en á hinn bóg-
inn þrífast kóralrifin vel á þeim
svæðum þar sem ekki er hægt að
toga s.s. vegna mikils dýpis eða botn-
lags. Dæmi um slík svæði eru Lóns-
djúp og Reykjaneshryggurinn.“
Rannsóknaraðferðirnar hafa líka
tekið miklum framförum á skömm-
um tíma. Stefán lýsir því hvernig
rannsóknir á lífríki hafsbotnsins fóru
áður þannig fram að einkum voru
notaðir sleðar sem dregnir voru eftir
sjávarbotni til að ná sýnum. „Árið
2004 byrjuðum við síðan að nota
ómannaðan kafbát til að framkvæma
rannsóknir sem ekki valda skaða á
kóralnum. Þá hlaut Hafrann-
sóknastofnun styrk frá Evrópusam-
bandinu árið 2008 og var það fjár-
magn notað til kóralrannsókna
næstu fjögur árin þar á eftir,“ út-
skýrir hann. „Nú notum við ekki
lengur ómannaða kafbáta heldur sér-
smíðaða grind sem er slakað út fyrir
borðstokkinn og er útbúin mynda-
vélabúnaði sem kortleggur búsvæði
botndýra á sjávarbotni, bæði með
myndbandsupptöku og ljósmyndum í
hárri upplausn. Við höfum getað
kortlagt stór svæði og fengið dágóða
mynd af búsvæðum kórala.“
Erfitt að fullyrða um umhverfisáhrif
Víða um heim hafa umhverfisvernd-
arsinnar miklar áhyggjur af súrnun
sjávar sem og af margvíslegum öðr-
umumhverfisbreytingum sem geta
haft mjög skaðleg áhrif á ástand kór-
aldýra og kóralrifja. Ef kóralrifin
skemmast þá getur það valdið keðju-
verkun hjá öllum þeim sjávardýrum
sem reiða sig á kóralrifin við fæðu-
leit, hrygningu eða til að leita þar
skjóls. Stefán segir ekki hægt að
greina þróun af þessum toga hjá ís-
lenskum kóralrifum enda um djúp-
sjávarkóral að ræða sem ekki er jafn
útsettur fyrir t.d. áhrifum hnatt-
rænnar hlýnunar og heitsjávarkórall.
Stefán gerir samt þann fyrirvara að
rannsóknir á íslenskum kóral eru
enn skammt á veg komnar og ekki
hægt að fullyrða að hvaða marki um-
hverfisþættir, svo sem þeim sem
geta valdið súrnun sjávar, kunna að
hafa áhrif.
Mikið líf er á þeim svæðum þar
sem finna má kóral í íslenskri lög-
sögu og má leiða líkur að því að ýms-
ar fisktegundir njóti góðs af því skjóli
og fæði sem þar er að finna. „Fjöl-
breytnin er gríðarleg, og að koma í
kóralrif er eins og að fara úr eyði-
mörk yfir í hitabeltisskóg.“
Að sögn Stefáns er t.d. ljósáta
áberandi í kóralrifjunum og keilan
sækir líka í kórala enda hrifin af bú-
svæðum sem eru flókin að gerð. „Það
má líka sjá mikið af karfa á þessum
svæðum en ekki hægt að fullyrða um
hvort það er út af sjálfum kóralnum
eða vegna þess að kóralrifin mynda
flókið búsvæði. Hitt er víst að það
getur verið mikið af karfa og öðrum
fiski á þessum stöðum.“
Sjómenn skilja mikilvægið
Kóralar eru óvenjuleg dýr og við-
kvæm í byggingu. Sem lítil lirfa berst
kóraldýrið með hafstraumum uns
það finnur sér samastað og byrjar þá
að vaxa og mynda utan um sig mjúk-
an eða harðan hjúp. „Það má flokka
harða kórala gróflega í tvo meg-
inhópa; rifmyndandi kórala annars
vegar og staka kórala hins vegar,“
útskýrir Stefán. „Kóraldýrið myndar
utan um sig kalkrör, og vex síðan út á
við eða upp á við. Þegar um er að
ræða kóralrif, að þá drepst neðsta lag
kalkbyggingarinnar á meðan dýrið
vex, og dökknar að lit og þegar kór-
allinn brotnar niður verður hann að
grófgerðum salla. Á hinn bóginn geta
sumir stakir kóralar myndað nokk-
urra metra há kóraltré neðansjávar.“
Stefán segir sjómenn oft meðvit-
aða um hve mikilvægt það er að
vernda kóralrif. „Það var t.d. að
frumkvæði sjómanna að svæði suð-
austur af Hvalbak, svokallaður Rósa-
garður, var friðaður. Þá hafa sjó-
menn gefið rannsakendum
Hafrannsóknastofnunar dýrmætar
upplýsingar um hvar kóral er líklegt
að finna enda þekkja þeir sjávarbotn-
inn vel.“
Þá bendir Stefán á að það sé í dag
eitt af skilyrðunum fyrir vottun um
sjálfbærni veiða að útgerðir umgang-
ist kóralsvæði af varkárni og fag-
mennsku. „Gæðavottun, t.d. frá
MSC, er háð því að sjómenn forðist
hvers kyns skemmdir á kóral og þar
skiptir góð upplýsingagjöf höfuðmáli
svo að önnur skip geti forðast þau
svæði þar sem kóralar koma í veið-
arfærin.“ ai@mbl.is
Litagleði Núna notar Hafró sérstakan búnað sem látinn er síga niður að hafsbotni til að mynda kóralrifin. Sjómenn leggja sitt af mörkum með því að benda á svæði þar sem þeir hafa orðið varir við kóral.
Kóralrifin skoðuð í nærmynd
Morgunblaðið/Arnþór Birkisson
Áskorun Þó að þekking okkar á kóralsvæðunum hafi batnað segir Stefán erfitt að fullyrða um áhrif umhverfisbreytinga.
Svo mikið líf er í kringum íslensk kóralrif að það
minnir Stefán Ragnarsson hjá Hafró á fjölbreytt
lífríki regnskógarins. Kóralrifin þrífast vel á þeim
svæðum þar sem botnveiði er ekki möguleg.
Skjól Lögun kóralrifanna hjálpar smærri sjávardýrum að fela sig fyrir hættu.