Morgunblaðið - 20.09.2018, Síða 32

32 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 20. SEPTEMBER 2018
SVIÐSLJÓS
Guðmundur Magnússon
gudmundur@mbl.is
Vefur stjórnarráðsins á netinu
skartar á forsíðunni litmynd af
stjórnarráðshúsinu gamla við
Lækjargötu með styttunni af Krist-
jáni IX Danakonungi í forgrunni. Í
hægri hendi heldur hann á stjórn-
arskránni sem hann færði lands-
mönnum í fyrstu Íslandsheimsókn
dansks konungs á þjóðhátíðinni
1874. „Með frelsisskrá í föður-
hendi“ kvað þjóðskáldið Matthías
Jochumsson. Á myndinni sést varla
í styttu fyrsta íslenska ráðherrans,
Hannesar Hafstein, sem er við hlið
konungs hinum megin á blettinum
fyrir framan húsið. Vafalaust er
þetta einber tilviljun. Auðvitað er
forsætisráðuneytið ekki af ásetn-
ingi að hampa frekar gamla kóng-
inum okkar en fyrsta ráðherranum
og það á sjálfu hundrað ára afmæli
fullveldisins.
Sjónarhorn myndarinnar á vefn-
um er hins vegar áhugavert sögu-
lega séð. Sú var tíð að það var við-
kvæmnismál fyrir Íslendinga hvert
sjónarhornið var þegar myndir
voru birtar af stjórnarráðshúsinu.
Rifjum fyrst upp söguna af stytt-
unum á stjórnarráðsblettinum.
Fljótlega eftir að Kristján IX lést í
lok janúar 1906 vöknuðu hug-
myndir hér á landi um að minnast
hans með einhverjum hætti. Helst
var rætt um að gera af honum lík-
neski, myndastyttu. Hann hafði
alltaf sýnt þjóðinni fyllstu kurteisi
og það var mikil lyfting fyrir Ís-
land þegar hann heimsótti landið
með fríðu föruneyti 1874. En and-
staða var einnig við hugmyndina.
Ýmsum þjóðlega þenkjandi mönn-
um fannst ástæðulaust að fyrsti
minnisvarðinn sem reistur væri eft-
ir að Ísland fékk heimastjórn væri
yfir danskan kóng. Inn í þetta spil-
aði að um nokkurt skeið hafði stað-
ið yfir fjársöfnun fyrir minnisvarða
yfir Jón Sigurðsson forseta, leið-
togann í sjálfstæðisbaráttunni, en
til stóð að minnast aldarafmælis
hans 17. júní 1911 með veglegum
hætti. Hinir þjóðlegu sögðu að
fyrst skyldi styttan af Jóni koma,
svo mætti huga að kónginum. Jafn-
vel mætti láta sér detta í hug að í
stað styttu af Kristjáni IX yrði
stofnaður velgjörðarsjóður.
Og það gekk eftir að stytta af
Jóni Sigurðsson eftir Einar Jóns-
son myndhöggvara var afhjúpuð á
aldarafmæli forsetans. Henni var
valinn staður á stjórnarráðsblett-
inum þótt sumum hefði þótt betur
fara að láta hana standa á Austur-
velli fyrir framan alþingishúsið eða
á blettinum fyrir framan Mennta-
skólann, þar sem Alþingi var haldið
meðan Jón var á lífi. Fjórum árum
síðar kom styttan af Kristjáni IX,
einnig gerð af Einari Jónssyni.
Tuttugu árum seinna var ákveðið
að flytja Jón á Austurvöll og koma
nýrri styttu Einars Jónssonar af
fyrsta ráðherranum, Hannesi Haf-
stein, fyrir á stjórnarráðsblettinum.
Þannig stóðu mál þegar verið
var að ræða hvernig minnast ætti
hálfrar aldar afmælis heima-
stjórnar 1954 en það var jafnframt
tíu ára afmæli lýðveldisins þegar
Íslendingar losuðu sig við danskan
kóng í eitt skipti fyrir öll. Ein hug-
myndin var að gefa út frímerki
með mynd af stjórnarráðshúsinu á
þessum tímamótum. Af því varð þó
ekki að þessu sinni. Var frímerkið,
sem sýnir húsið með íslenska fán-
ann dreginn að hún og styttuna af
Hannesi Hafstein á lóðinni þar fyr-
ir framan, gefið út án sérstaks til-
efnis síðla árs 1958. Ekki er kunn-
ugt um að neinar umræður hafi þá
orðið um þetta frímerki, hvorki hér
á landi né í Danmörku. En þegar
frímerkið var endurútgefið þremur
árum seinna náði það athygli hins
víðlesna danska síðdegisblaðs BT. Í
frétt sem slegið var upp í byrjun
apríl 1961 undir fyrirsögninni
„Antidansk frimærke“ var fullyrt
að „sá fjandskaparvottur í garð
Dana sem enn verður vart á Ís-
landi“ kæmi jafnvel fram í frí-
merkjaútgáfu landsmanna. Var því
haldið fram að Kristján konungur
IX hefði beinlínis verið fjarlægður
af frímerkjamyndinni.
Í viðtali við Morgunblaðið nokkr-
um dögum seinna vísaði fulltrúi ís-
lensku póststjórnarinnar því á bug
að nokkuð slíkt byggi að baki. Og
Morgunblaðið taldi líklegra að
„tæknilegar ástæður“ skýrðu fjar-
veru Kristjáns IX á myndinni,
enda væri húsið aðalatriði á frí-
merkinu.
Athugun á gögnum póststjórn-
arinnar í Þjóðskjalasafninu sýnir að
á ljósmynd Vigfúsar Sigurgeirs-
sonar, sem notuð var við gerð frí-
merkisins, eru aðeins húsið og
styttan af Hannesi. Þar er engin
ljósmynd þar sem sést í styttu kon-
ungs. Fjarlægðin á milli minn-
isvarðanna gæti auðvitað skýrt
sjónarhornið sem ljósmyndarinn
valdi, en hitt er sennilegra að aldr-
ei hafi þótt koma til greina að hafa
kónginn með – án þess að í því fel-
ist endilega Danahatur. Frímerkið
með höfuðstöðvum stjórnarráðsins
og fyrsta ráðherranum var á sinn
hátt sjálfstæðistákn og því hefur
ekki þótt viðeigandi að kóngurinn
spillti ímyndinni.
Þegar sjónarhornið skipti máli
 Danir ósáttir
þegar kóngurinn
sást ekki á frí-
merki af stjórnar-
ráðshúsinu
Frímerkið Styttan af Kristjáni konungi IX sést ekki. Það þótti ýmsum Dön-
um óhæfa og danska síðdegisblaðið BT hneykslaðist á því.
Myndin á vefnum Á forsíðu stjórnarráðs-
vefsins, stjr.is, er gamla danska kónginum
hampað en ekki sést í fyrsta ráðherrann,
Hannes Hafstein. Þetta hefði ekki þótt við
hæfi á fyrstu árunum eftir stofnun lýðveld-
isins. Nú leiðir enginn hugann að þessu.
Ljósmynd/Sigfús Eymundsson.
Stjórnaráðið Engar styttur voru við húsið í upphafi síðustu aldar. Núver-
andi styttur við húsið komu 1915 (Kristján IX) og 1931 (Hannes Hafstein).
Misty
Laugavegi 178 | 105 Reykjavík | sími 551 3366 | Opið virka daga kl. 10-18, laugardaga kl. 10-14
Stærðir 35-50
Verð frá 8.990
Ný
sending
fæst í