Morgunblaðið - 23.11.2018, Blaðsíða 24

24 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 23. NÓVEMBER 2018
VIÐTAL
Skúli Halldórsson
sh@mbl.is
Þrjátíu og fjórir skipbrotsmenn berj-
ast upp á líf og dauða í flaki togarans
Egils rauða, sem strandað hefur í
foráttubrimi undir hrikalegu hamra-
stáli Grænuhlíðar í Ísafjarðardjúpi.
Um þetta fjallar meðal annars nýj-
asta bindið í bókaflokki Óttars
Sveinssonar: „Útkall – Þrekvirki í
Djúpinu“.
Bókin er sú 25. í röðinni, á jafn-
mörgum árum, en í samtali við Morg-
unblaðið segir Óttar að í þetta sinn
fjalli hann um björgunarafrek í Ísa-
fjarðardjúpi árið 1955, og atburði í
kjölfarið sem tengjast söguhetjum
þess.
Í tilefni af útgáfu bókarinnar flaug
Óttar, ásamt fyrrverandi flugstjórum
þyrlusveitar Landhelgisgæslunnar,
þeim Benóný Ásgrímssyni, Boga
Agnarssyni og Páli Halldórssyni, á
þyrlu Gæslunnar til Hveragerðis fyrr
í mánuðinum. Þar hittu þeir fyrir
Guðmund Arason, sem einn er eftir á
lífi af skipverjum Egils rauða.
„Hann er sá eini sem enn er á lífi af
þeim sem komust af í slysinu,“ segir
Óttar. „Við gáfum honum fyrsta ein-
takið.“
Flugstjórarnir þrír eru eiginlegir
guðfeður bókaflokksins, að sögn Ótt-
ars. „Þeir hófu þessa vegferð með
mér fyrir 25 bókum, en fyrsta bókin
fjallaði um ellefu sögulegustu ferðir
þeirra. Bækurnar áttu ekki að verða
fleiri, en síðan vaknaði svo mikill
áhugi á þessu bæði hér á landi sem
erlendis að boltinn fór að rúlla og
hefur ekki stoppað síðan.“
Eftir að hafa verið að í aldarfjórð-
ung og gefið út 25 bækur um margar
þær hörmungar og hildarleiki sem
þjóðin hefur upplifað segist Óttar
hafa upplifað að með því að segja frá
reynslu sinni hafi fólk í mörgum til-
fellum fengið nokkurs konar síðbúna
áfallahjálp. Nefnir hann sem dæmi
skrif sín um snjóflóðin sem féllu á
Neskaupstað.
„Ég var að skrifa um atburðina
einum 38 árum eftir að þeir eiga sér
stað og árið 1974 fyrirfannst engin
áfallahjálp. Tólf manns höfðu farist,
áttatíu prósent af atvinnustarfsemi
bæjarins höfðu verið eyðilögð og það
sem menn hugsuðu var að spýta
þyrfti í lófana. „Við verðum bara að
halda áfram,“ hugsaði fólk. Svo kem-
ur einhver maður úr Reykjavík 38
árum síðar og byrjar að ræða við
fólkið, og skömmu eftir það er eins og
flóðgáttir hafi verið opnaðar,“ segir
Óttar og bætir við að hann hafi upp-
lifað mikið þakklæti frá þeim sem
upplifðu atburðina og aðstandendum
þeirra.
„Ég hef aldrei fengið jafnmiklar
þakkir og þá. Mjög mörgum fannst
greinilega gott að opna á þessar
minningar.“
Áfallahjálpin hófst árið 1995
Óttar nefnir einnig bók sína um
slysið á jólanótt árið 1986, þegar
flutningaskipið Suðurland sökk
miðja vegu milli Íslands og Noregs.
Sex manns fórust þessa nótt, en
fimm var bjargað.
„Þegar ég byrja að ræða við menn-
ina fimm þá kemur í ljós að þeir
höfðu mismikið tjáð sig um þetta og
einn þeirra hafði aldrei rætt þessa
reynslu sína. Og þetta finnst manni
standa hátt upp úr þegar litið er til
baka, hvað fólki hefur mörgu hverju
fundist gott að opna fyrir og tjá sig
um atburðina.“
Almennt hefur verið litið svo á að
það hafi ekki verið fyrr en í snjóflóð-
unum á Súðavík og Flateyri árið 1995
sem byrjað var að bjóða upp á áfalla-
hjálp eins og hún þekkist í dag. „Og
það var hann Rudolf Adolfsson geð-
hjúkrunarfræðingur sem að ég held
fann upp þetta orð í byrjun tíunda
áratugarins. Síðan verða þessar
hörmungar árið 1995 og þá fer þjóðin
fyrst að heyra á þetta hugtak
minnst.“
Óttar bendir einnig á að þá fyrst
hafi hluti íbúa Neskaupstaðar fengið
áfallahjálp vegna sinnar reynslu
rúmum tveimur áratugum áður.
„Þessi flóð vöktu slæmar minningar
þeirra og þá rann þetta upp fyrir
mönnum – „já, það þarf að hjálpa
þeim líka“.“
Spurður hvort hann finni mun eftir
kynslóðum á því hversu auðvelt fólk
eigi með að opna sig og deila reynslu
sinni segir Óttar að svo sé vissulega.
Tekur hann dæmi um björgunar-
aðgerðirnar við Látrabjarg, þegar
togarinn Dhoon strandaði þar 12.
desember árið 1947. „Í raun er þetta
björgunarafrek aldarinnar og það
sem ég skrifa um í ár er það sem mér
finnst að mörgu leyti koma þar á eft-
ir. En þarna árið 1947 fór af stað
þessi þriggja daga björgun þar sem
björgunarmenn lögðu sig í ótrúlega
hættu og aðstandendur þeirra héldu
jafnvel að þeir kæmu ekki til baka,“
segir Óttar.
Svo fór að björgunarmenn, aðal-
lega bændur af nærliggjandi bæjum,
sigu niður bjargið og björguðu tólf
skipverjum. Þrír úr áhöfninni voru
þá þegar drukknaðir.
„Þegar afrekið var að baki ræddu
menn helst ekki þessa hluti í mörg ár
á eftir. Þegar ég ræði við afkom-
endur þessara manna er mér sagt að
feður þeirra hafi margir hverjir aldr-
ei talað um björgunina. Dóttir eins
þeirra gaf mér þau svör að ekki hefði
verið talað um það sem hefði verið
erfitt. Og svona var viðhorf þjóðar-
innar – maður harkaði bara af sér.
Svo var það ekkert rætt meir.“ Af-
leiðingar þessa viðhorfs geta og hafa
verið ýmiss konar eins og Óttar rek-
ur í dæmi um tólf ára stúlku sem
missti móður sína í snjóflóðinu á Nes-
kaupstað. „Sú stúlka segir mér að
þessir atburðir hafi mjög lítið verið
ræddir í kjölfarið. En hún nefnir líka
að hún hafi eitt sinn verið að ganga
um bæinn, og var að fara að mæta
fjölskyldu sem líka var á gangi, þegar
fjölskyldan færði sig yfir götuna og á
gangstéttina hinum megin áður en til
þess kæmi að þau mættust. „Af
hverju?“ spurði ég stúlkuna, sem
auðvitað er fullorðin kona í dag. Jú,
þau vissu ekki hvernig þau áttu að
koma fram við hana. Þau vissu ekki
hvernig þau áttu að koma fram við
barnið í sorginni. Þetta lýsir því svo-
lítið hvernig við erum þegar við vit-
um ekki hvernig við eigum að höndla
tilfinningarnar. Allt þetta byggðar-
lag var í sorg, en svo var bara haldið
áfram.“
„Vorum allir á sama báti“
Og þótt enginn láti lífið geta áföllin
falist í ýmsu öðru. „Til dæmis Vest-
mannaeyjagosið. Þar á sér stað ein
stærsta rýmingaraðgerð aldarinnar
á friðartímum: Flóttinn frá Heimaey.
Allur bærinn, fimm þúsund manns,
fluttur í land á einhverjum sex
klukkutímum um borð í sjötíu bátum.
Þetta er náttúrlega áfall. Þú siglir úr
höfninni og horfir til baka á eins og
hálfs kílómetra langa logandi
sprungu. Þú horfir á eyjuna þína loga
stafna á milli og veist ekki hvort þú
munt koma til með að búa þarna.
Þetta er áfall.“
Óttar segir mikla hjálp felast í því
að sjá félaga sína ræða sína upplifun
af sömu atburðum. „Hásetinn er
kannski að tjá sig, stýrimaðurinn
gerir það líka, vélstjórinn og svo
skipstjórinn. Svo líta þeir yfir frá-
sögnina og hugsa: „Já, við vorum all-
ir á sama báti.“ Þarna færðu sam-
kenndina og þaðan færðu styrkinn.
Ég tala kannski við tíu, fimmtán
manns þegar ég skrifa bók og þegar
horft er til baka átta þeir sig á að þeir
upplifðu allir það sama þó að upplifun
hvers og eins hafi ef til vill verið sér-
stök að einhverju leyti.“
Fá áfallahjálp áratugum síðar
 Bækurnar opna fyrir tilfinningar sem fólk hefur lengi byrgt inni  Björgunarafrek við Grænuhlíð
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Fyrsta eintakið Benóný Ásgrímsson, Óttar Sveinsson, Guðmundur Arason, Bogi Agnarsson og Páll Halldórsson.
13 vítamín og 16 steinefni · 18 aminósýrur · Blaðgræna · Omega GLA fitusýrur
SOD eitt öflugasta andoxunarensím líkamans
Hrein orka, eflir einbeitingu, eykur
súrefnismettun, gefur heilbrigða
næringaríka orku, gott allan daginn.
Eflir mótstöðu og er góð vörn við vetrar
pestum. Frábært gegn þreytu, sleni
og pirringi, auðugt af járni.
Fyrir allan aldur, smábörn,
unglinga og fullorðna.
Nánari upplýsingar
á www.celsus.is
Fæst í apótekum, Hagkaup, Nettó, Heilsuhúsinu og víðar | celsus.is
Fjölvítamín náttúrunnar,
hreint og ómengað
Engin tilbúin næringaefni
18 ára
VELGENGNI
Á ÍSLANDI
Umhverfisstofnun hefur synjað um-
sókn kvikmyndafyrirtækis um leyfi
til að taka myndir af jepplingi við
hverinn Strokk við Geysi fyrir aug-
lýsingu. Bendir stofnunin á að það að
sýna bíl utan vega í auglýsingu sé til
þess fallið að gefa ranga mynd af því
hvar heimilt er að aka hér á landi. Þá
telur stofnunin að umsækjandi hafi
ekki sýnt fram á að ekki sé hægt að
vinna þetta verk á annan hátt.
Hero Productions ehf. er að vinna
að auglýsingu fyrir nýjan jeppling
frá BMW, BMW X5, sem gerð er
fyrir Kínamarkað. Skipulagði fyrir-
tækið tökur á nokkrum fallegum
stöðum í náttúru Íslands.
Hefði neikvæð áhrif
Búi Baldvinsson framkvæmda-
stjóri gerir ekki athugasemdir við af-
greiðslu Umhverfisstofnunar. Segir
raunar að mikilvægt sé að sýna gott
fordæmi með því að sýna ekki akstur
utan vega. Í þessu tilviki hafi ein-
göngu átt að nota göngustígana.
Fyrirtækið hafi fundið aðra staði til
að taka myndir á og sé við tökur um
þessar mundir.
Ráðgert var að koma bílnum fyrir
suðvestan við Strokk, utan við kís-
ilsvæðið. Flytja átti hann á staðinn
eftir göngustíg en leggja braut úr
mótatimbri undir til að minnka rask.
Umhverfisstofnun taldi að fram-
kvæmdin væri líkleg til að hafa nei-
kvæð áhrif á svæðið. Timbrið gæti
raskað viðkvæmu hverahrúðri. Þá
mundi flutningur á bíl inn á svæðið
hafa tímabundin neikvæð áhrif á
upplifun þeirra fjölmörgu gesta sem
ávallt eru á svæðinu.
Umhverfisstofnun innheimtir
tæplega 40 þúsund króna gjald fyrir
vinnslu og afgreiðslu umsókna um
akstur utan vega. Gjaldið er inn-
heimt hvort sem leyfi fæst fyrir
framkvæmd eða umsókn er synjað.
helgi@mbl.is
Fá ekki að fara
með bíl að Strokki
 Mynda fyrir auglýsingu BMW í Kína
Morgunblaðið/Ómar
Strokkur Fjöldi ferðamanna fylgist
ávalla með gosum í Strokki.