Morgunblaðið - 06.12.2018, Blaðsíða 39

Morgunblaðið - 06.12.2018, Blaðsíða 39
H J A RTA Í S L A N D S L A N D M A N N A L A U G A R92 93 Landmannalaugar eru heitar og kaldar uppsprettur undir Laugahrauni á Landmannaafrétti. Landslagið er ægifagurt. Þar mætast heitir hverir og litskrúðug fjöll, hrafnsvört hraun og fjölbreyttur fjallagróður í 600 metra hæð. Laugarnar eru hjarta Friðlandsins að Fjallabaki sem komið var á fót árið 1979. Það teygir sig frá Tungnaá í norðri til Torfajökuls í suðri og frá Rauð- fossafjöllum í vestri til Kirkjufellsvatns í austri. Lega friðlandsins yfir sjó hefur óhjákvæmilega mikil áhrif á náttúrufar, bæði gróður og dýralíf, en einnig veður og loftslag. Torfajökulseldstöðin Landmannalaugar eru hluti af mikilli megineldstöð sem spannar allt Torfajökulssvæðið. Eldstöðin sjálf er 18 km löng og 12 km breið og út frá henni teygja sig sprungureinar allt norður til Veiðivatna og suður á Mælifellssand. Torfajökull er sú eldstöð íslensk sem framleiðir mest líparít. Líparít (rhyolit á erlendum málum) er súrt gosberg og afar litríkt. Bæði Blá- hnjúkur og Brennisteinsalda í Landmannalaugum eru líparítfjöll þótt æði ólík séu. Bláhnjúkur (945 m) er úr dökku og grænleitu gjóskubergi, að hluta úr biksteins- húðuðum hraunbólstrum og miklum glersalla. Hann myndaðist í einu gosi. Efst í fjallinu vottar fyrir hrauni sem þýðir að eldstöðin var í þann veginn að rísa upp fyrir 400 metra þykkan ísaldarjökulinn þegar gosinu lauk. Brennisteinsalda (885 m) er bjartur og marglitur líparítgúll, umkringdur hverum og gufuaugum. Hún varð einnig til í einu gosi undir jökulkápu ísaldar. Í öxl þessa fagurmótaða fjalls kom upp eldgos árið 1477 og súrt og seigfljótandi Laugahraunið silaðist í átt að Laugum. Á sama tíma gaus í Veiðivötnum með gríðar- legum umbrotum. Nafnið Laugahraun er komið frá Þorvaldi Thorarensen sem rannsakaði það árið 1888. Landmannaleið Landmannalaugar eru á Fjallabaksleið nyrðri (F208), svokallaðri Landmannaleið, milli Landsveitar og Skaftártungu. Ógreinilegir slóðar liggja víða um svæðið en það var ekki fyrr en eftir könnunarferð Björns Gunn- laugssonar landmælingamanns sumarið 1839 að Land- mannaleið varð fjölfarinn vegur. Leiðin liggur að vestan um Sölvahraun og Dómadal um svokallaða Dóma- dalsleið (F225) eða um Sigöldu og Tjörvavatn (F208) að Frostastaðavatni, skammt frá Landmannalaugum. Þaðan liggur Landmannaleið um Kýlinga, Jökuldali og Eldgjá að Búlandi í Skaftártungu. Hiti og gróðurfar Hitafar einstakra mánaða er mjög mismunandi frá ári til árs í Landmannalaugum. Meðalhiti í júlí er 7–8 gráður en í janúar og febrúar er hann sex stiga frost. Reyndar má búast við frosti alla mánuði ársins, síst þó um hásumarið. Veðraskil liggja oft um fjöllin í Land- mannalaugum. Þegar vind leggur að suðaustan eða suðvestan má búast við þurru og hlýju lofti í Laugum þótt þoka og súld grúfi yfir Hrafntinnuskeri, litlu sunnar. Norðlægar áttir eiga það hins vegar til að vera bjartar og kulsamar. Gróðurfar er mjög sérstakt í Landmannalaugum. Þar ríkir hálfgerður láglendisgróður. Næst hraun- röndinni er mýri með mýrastör og blómjurtum á borð við engjarós, mýradúnurt og lyfjagras. Á bakka Lauga- lækjar vaxa túngrös, fíflar og sóleyjar í jarðylnum og Landmannalaugar  Hattver.  Í Þrengslum.  Riðið í Jökulgili undir Austurbarmi. H J A RTA Í S L A N D S TO R FA J Ö K U L L O G F R I Ð L A N D A Ð FJ A L L A B A K I146 147 Torfajökull heitir lítið jökulhvel sunnan Landmanna- lauga, aðeins 15 km2 að flatarmáli. Náttúrufar við Torfa- jökul er stórbrotið; þar er eitt fjölbreyttasta útivistar- svæði landsins. Friðland að Fjallabaki nær yfir hluta Torfajökulssvæðisins og unnið er að stækkun þess um allt að helming. Það gæti leitt til þess að stofnaður verði sérstakur Torfajökulsþjóðgarður með Landmanna- laugar í öndvegi. Torfajökulssvæðið er einstakt fyrir þá miklu litadýrð sem blasir við augum. Hvergi annars staðar á Íslandi er jafn ríkulegt af líparíti og í Landmannalaugum og við Torfajökul. Merkar jarðminjar eru þar á heimsvísu, svo sem líparítstapar og fágæt jarðhitafyrirbrigði á yfirborði. Eldvirkni, jöklar og jökulár hafa mótað landið sem einkennist af fjöllum og giljum, gígum og hraunum, skorningum og ljósum áreyrum. Þrjú eldstöðvakerfi Undir Torfajökulssvæðinu er tröllvaxin megineldstöð. Jökullinn hylur aðeins brot af henni. Í eldstöðinni er víðáttumikill sigketill eða askja sem teygir sig 18 km frá austri til vesturs og 12 km frá norðri til suðurs. Fjöl- mörg gos hafa orðið í Torfajökli en hann er ekki einn um að gjósa á þessu svæði. Tvær aðrar eldstöðvar teygja sprungureinar sínar undir Torfajökulsfjalllendið og ræskja sig þar af og til: Hekla og Bárðarbungueldstöðin í Vatnajökli. Gosefni úr þessum þremur eldstöðvakerfum eru gjörólík. Þau hafa hlaðist upp hvert innan um annað á Torfajökulssvæðinu og því er jarðfræðilegur fjölbreyti- leikinn þar einstakur á heimsvísu. Snemma á síðasta jökulskeiði mynduðust fjölmörg líparítfjöll við gos undir jökli á jöðrum öskjunnar, þar á meðal líparítstaparnir Laufafell og Rauðufossafjöll. Á nokkrum stöðum eru líparíthraun með svargljáandi hrafntinnudreif á yfir- borði. Ljóst líparítið og svört hrafntinnan hafa sömu efnasamsetningu. Útlitsmunurinn felst í því að ljósa gos- bergið hefur storknað við venjulegar aðstæður en hrafn- tinnan við snögga kælingu. Frá því að ísöld lauk fyrir 10.000 árum hefur gosið Torfajökull og Friðland að Fjallabaki 11 sinnum í Torfajökulseldstöðinni, ávallt í vestur- og norðvesturhluta hennar. Að minnsta kosti sex sinnum hefur gosið samtímis í Bárðarbungukerfinu og Torfa- jökli, þar af tvisvar um og eftir landnám. Vatnaöldur mynduðust árið 871 og samfara því féll auðþekkjan- legt og útbreitt öskulag og dreifðist vítt um landið (landnámslagið) og árið 1477 gaus í Veiðivötnum; þá tóku vötnin á sig núverandi mynd. Öflugt háhitasvæði Við Torfajökul er stærsta og öflugasta háhitasvæði landsins, næst á eftir Grímsvötnum. Bæði eru þau ein mestu háhitasvæði heims. Helstu sérkenni jarðhitans við Torfajökul eru svokallaðar soðpönnur (tærir, bull- andi vatnshverir), einnig leirhverir, leirugir vatnshverir, gufuhverir og brennisteinsþúfur. Heit jörð með gufu- augum og hverasölt eru víða, sem og volgar ölkeldur og  Suðurskalli norðan við Torfajökul.  Tveir máttugir risar: Torfajökull nær, Tind- fjallajökull fjær.  Sveinsgil. STÓRVIRKI UM HÁLENDIÐ! BJARTUR-VEROLD.IS Hjarta Íslands er kjörgripur öllum þeim er unna náttúru landsins. Hér birtist hálendið í allri sinni dýrð í aðgengilegum texta eftir Gunnstein Ólafsson og stórbrotnum ljósmyndum Páls Stefánssonar. Í bókinni er fjallað um allar fegurstu perlur hálendisins frá Eiríksjökli í vestri til Lónsöræfa í austri; frá Jökulsárgljúfrum í norðri til Eyjafjallajökuls í suðri – svæðið sem gjarnan er kallað hjarta Íslands. GLÆSILEG JÓLAGJÖF! HJARTA ÍSLANDS EFTIR GUNNSTEIN ÓLAFSSON & PÁL STEFÁNSSON DÝRÐ OG DÁSEMD! 8. sætiBóksölulistinnFræði ogalmennt efni
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.