Morgunblaðið - 06.12.2018, Blaðsíða 74

Menning
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. DESEMBER 2018
Jólabækurnar
Galdrar og grimmilegarrefsingar, þar sem meint-um galdramönnum og-konum var gert að sök að
hafa komið alls kyns óskunda af
stað, eru vissulega ógnvænlegur
tími Íslandssögunnar. Um leið er
þessi kafli þó eins og eldstæði sem
nútímamaðurinn dregst að og vill
stara í eldinn,
lesa og fræðast
um galdrarúnir,
-bækur, lætur
jafnvel húðflúra
sig með galdra-
rúnum fyrri tíma.
Um leið furðar
nútíminn sig á
hvernig ofur
venjulegt fólk
galt fyrir að því er virðist sakleysis-
legar athafnir, eða jafnvel engar,
sakleysislegt alþýðufikt og endaði í
verstu tilvikum á einni af galdra-
brennum 17. aldar.
Í nýrri bók sinni, Galdra-Manga –
Dóttir þess brennda, gerir finnski
rithöfundurinn og þýðandinn Tapio
Koivukari þessum kynngimagnaða
kafla skil og tekur fyrir þekkt mál
frá miðri 17. öld þegar Þórður Guð-
brandsson í Munaðarnesi á Strönd-
um var sakaður um að hafa með sín-
um göldrum valdið veikindum
stúlku sem dvaldist hjá honum í
vist.
Það var ekki hlaupið að því að
hreinsa sig af slíkum ásökunum á
þessum tímum. Eitt fræ grunsemda
og sannanir máttu sín lítils gegn
hærra settum mönnum og múgsefj-
un, þar sem hvern bæjarhausverk-
inn og kvillann á fætur öðrum var
hægt að kenna kukli á næsta bæ.
Saga Galdra-Möngu, Margrétar
Þórðardóttur, eins og hún hét, hefst
þegar hún er barn að aldri og fylgja
lesendur henni eftir þar sem hún
elst upp með föður sínum, tveimur
bræðrum, öðrum alvarlega heila-
sköðuðum eftir slys, og móður sem
á við mikil veikindi að stríða. Þórði
gengur vel að færa björg í bú, er
aflasæll og umhverfi barnanna and-
lega örvandi þar sem Galdra-Manga
hefur yndi af því lesefni sem í boði
er og rímum. Galdrastafir eru ekki
fjarri daglegu lífi þar sem Þórður
nýtir sína kunnáttu til að láta bú-
skapinn og daglegt líf ganga sem
best.
Ógæfan dynur yfir þegar hús-
móðirin deyr og vinnukona af ná-
lægum bæ er ráðin til starfa. Hún
unir sér vel hjá Þórði og fjölskyldu
en þegar bræður hennar vilja fá
hana til baka á eigin bæ og hún
veikist við heimkomuna fellur grun-
ur á Þórð, að hann hafi eitthvað með
veikindin að gera þar sem hann var
ósáttur við að hún færi. Eftir að
hafa verið færður fyrir dómstóla og
brenndur á Galdra-Manga í vök að
verjast þar sem sjónir og illar tung-
ur beinast næst að henni. Lesendur
fylgjast með lífsbaráttu hennar og
flótta undan því að hljóta sömu ör-
lög.
Frásagnargáfa Tapio Koivukari
nýtur sín afar vel í fyrri hluta bók-
arinnar. Líf alþýðufjölskyldu á
Ströndum, þar sem dagleg verk og
hugðarefni heimilisfólks, einkum
Þórðar, eru í ljóslifandi nálægð við
lesandann, sögusviðið og persónur
vekja forvitni. Þekking höfundar á
umhverfi og tíðaranda er mikil og
frásögnin er trúverðug og djúp.
Þegar Þórður er horfinn af
sjónarsviðinu og lesanda finnst að
sviðsljósið ætti að beinast enn frek-
ar að Galdra-Möngu þar sem Þórð-
ur hefur verið meginefni fyrri hluta,
er eins og aðalpersónan fjarlægist
og lesandinn fái aldrei almennilegan
aðgang að henni það sem eftir lifir
sögunnar. Mikið pláss fer í sjónar-
horn og vangaveltur presta, svo sem
séra Tómasar, barnsföður Möngu,
og eru þær æði oft langdregnar. Þá
verða þeir kaflar þar sem frásögnin
snýst um Möngu ekki heldur til að
færa persónuna sjálfa nær okkur og
er þar talsverðs að sakna, þar sem
undirrituð hefði frekar viljað sjá
púðri eytt í að kynnast Möngu
sjálfri, hennar innra lífi og vanga-
veltum en þeirra manna sem hafa
með örlög hennar að gera.
Sek uns sakleysi er sannað
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Höfundurinn „Frásagnargáfa Tapio Koivukari nýtur sín afar vel í fyrri
hluta bókarinnar,“ segir rýnir sem hefði kosið að kynnast Möngu betur.
Skáldsaga
Galdra-Manga – Dóttir þessa
brennda bbbnn
Eftir Tapio Koivukari.
Sigurður Karlsson þýddi.
Sæmundur, 2018. Innb., 297 bls.
JÚLÍA MARGRÉT
ALEXANDERSDÓTTIR
BÆKUR
Liðin augnablik
koma ekki aftur
en örsmá lauf
halda áfram að spretta
upp úr sandinum
þótt þau hafi áður
verið fótum troðin.
Í nýrri ljóðabók Arngunnar Árna-
dóttur, Ský til að gleyma, fjalla
mörg ljóðanna, rétt eins og hér, um
eitthvað sem er liðið, um minningar,
drauma eða hugsanir. Augnablikin
koma ekki aftur en tíminn líður og
gróðurinn sprett-
ur áfram. Þótt
það sé enginn
yfirþyrmandi
tregatónn yfir
flaumi tímans vill
ljóðmælandinn
gjarnan geta
stöðvað flæðið;
hún spyr á öðrum
stað hvort hún
þurfi að vera til og hvort það verði að
vera samfella í tíma. Hún vildi gjarn-
an staðnæmast og „sameinast þess-
um ilmi / þessu ljósi“ og ylja sér við
minningar sem dregnar eru upp,
sparlega en á myndrænan hátt.
Þetta er önnur ljóðabók Arngunn-
ar. Sú fyrri, Unglingar, er ekki mikil
um sig en kynnti til leiks athyglis-
vert skáld með persónulega rödd og
tæran tón. Skáldsagan Að heiman,
sem hlaut nýræktarstyrk Mið-
stöðvar íslenskra bókmennta, var
enn athyglisverðari og í góðri sög-
unni var tónninn fíni enn til staðar
og einkennandi – rétt eins og í þess-
ari nýju bók. Og tær og persónu-
legur tónn á vitaskuld ekki að koma
á óvart þegar skáldið sem á í hlut er
fyrsti klarínettuleikari Sinfóníu-
hljómsveitar Íslands og blæs með
sérlega fallegum, tilgerðarlausum
og einkennandi tóni. Það hefur rýnir
margoft heyrt og notið á tónleikum.
Það eru 25 ljóð í bókinni. Í einu
stuttu er þeyst í verslunarmiðstöð
með einhvern tilgang en skyndilega
rifjast upp mynd af ömmum með
„hendur æðaberar og silkimjúkar /
fagur fiskur í sjó“. Og í minningu um
liðið kvöld minnist ljóðmælandinn
ekki þess sem er ávarpaður heldur
„þess hvernig ull var viðkomu /
hvernig lýsti af himni / hvernig
hljómtæki flutti lágværa tónlist“ –
og ef einhvers er saknað þá er það
ekki sá sem er ávarpaður heldur „lit-
ar og áferðar hlutanna / óflekkaðs
ásetnings / ára í vændum“.
Þetta eru þannig hófstillt en per-
sónuleg ljóð, þar sem tilfinningar á
borð við ást og trega birtast oft með
fallegum hætti, eins og þegar því er
lýst er köttur sem er ljóðmælanda
kær er svæfður. Líka er brugðið upp
fínum myndum af lífi ungs fólks í
dag: „Um þrítugt / hverfa allir inn í
hús / (öðru nafni fasteignir) // æ /
hvað við drápum tímann / áður af
miklu offorsi“ segir þar og tregi og
gamansemi mætast.
Ljóðin er nokkuð missterk, hvað
varðar gripstyrk og myndsköpun, en
í heild er verkið þó vel mótað og
áhrifaríkt. Eins og lokaljóð bókar-
innar þar sem ljóðmælandinn leysir
sig fallega upp í náttúrunni:
Að horfa innanfrá
ekki utanfrá
að losa
lag fyrir lag
þar til ekkert er eftir
nema úði
saltur vindur
ilmur af sjó
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Skáldið Ljóðabók Arngunnar Árna-
dóttur er vel mótuð og áhrifarík.
Að losa lag fyrir lag
þar til ekkert er eftir
Ljóð
Ský til að gleyma bbbmn
Eftir Arngunni Árnadóttur.
Partus, 2018. Kilja, 55 bls.
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
BÆKUR