Morgunblaðið - 13.12.2018, Blaðsíða 45

45
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. DESEMBER 2018
Jólaljós Þessi handlagni maður notfærði sér hlé sem varð á
lægðaganginum og lagfærði jólaskraut í Kauptúni í Garðabæ.
Eggert
Íslendingar hafa jafn-
an verið stoltir – og það
með réttu – af sínum hlut
í því að skipuleggja fund
Míkhaíls Gorbatsjovs og
Ronalds Reagans í októ-
ber 1986 í Reykjavík. Á
fundinum var lagður
grunnur að hinum sögu-
lega samningi um eyð-
ingu á meðaldrægum og
skammdrægum kjarna-
eldflaugum. En nú blasir ný mynd
við eftir að Bandaríkin lýstu því yfir
að þau hygðust segja sig einhliða frá
þessum samningi. Af þessu geta
hlotist svo alvarlegar afleiðingar að
leggja megi að jöfnu við ákvörðun
Bandaríkjanna um að segja sig ein-
hliða frá samningum um takmörkun
gagneldflaugakerfa, Parísarsam-
komulaginu í loftslagsmálum eða
sameiginlegri heildaraðgerðaáætlun
í tengslum við kjarnorkuáætlun Ír-
ans.
Inntak samningsins um með-
aldrægar og skammdrægar kjarna-
eldflaugar er, í einfölduðu máli,
bann við tveimur tegundum eld-
flauga sem geta, séu þær staðsettar
nærri landamærum skotmarksins,
náð því á augabragði með sprengi-
hleðslu. Slíkt myndi tafarlaust kalla
á gagnaðgerðir og fæli þannig í sér
hættu á leiftursnöggri og ófyrir-
sjáanlegri, stigmagnandi atburðarás
þar sem sá sem fyrir árásinni varð
myndi virkja allan herafla sinn og
búnað. Vart þarf að taka fram að
slíkt fæli einnig í sér ögrun sem við-
komandi myndi þá
velta fyrir sér að
bregðast við með fyr-
irbyggjandi árás
fremur en með gagn-
árás. Samningurinn
um meðaldrægar og
skammdrægar
kjarnaeldflaugar,
ásamt samningi um
takmörkun gagneld-
flaugakerfa, lagði
þung lóð á vogarskál-
arnar í því ferli að
takmarka kjarnorku-
vígbúnað og draga úr honum, við að
tryggja hernaðarlega mikilvægan
stöðugleika og alþjóðaöryggi og
draga úr hættu á kjarnorkuátökum.
Heimurinn er að breytast, og nú
eru sum lönd farin að framleiða eld-
flaugar sem Rússland og Bandaríkin
höfðu útilokað fyrir sig með tvíhliða
samningi. Rússland hefur lagt fram
markvissar tillögur sem miða að því
að unnt verði að taka tillit til þessara
breytinga með viðræðum, án þess að
fórna samningnum um með-
aldrægar og skammdrægar kjarna-
eldflaugar. Vladímír Pútín Rúss-
landsforseti kom með þessa
ábendingu: „Nú telja félagar okkar í
Bandaríkjunum líklega að ástandið
hafi breyst svo mikið að Bandaríkin
þurfi einnig að eiga slík vopn. Hvert
verður svar okkar? Það verður ein-
falt: við gerum þá slíkt hið sama.“
Löngu áður en Bandaríkin lýstu
því yfir að þau segðu sig frá samn-
ingnum um meðaldrægar og
skammdrægar kjarnaeldflaugar
hafði Bandaríkjaþing veitt fé af fjár-
lögum til þróunar á eldflaugum sem
samningurinn kvað á um að væru
bannaðar. Með öðrum orðum var sú
ákvörðun tekin fyrir löngu, þegjandi
og hljóðalaust, að Bandaríkin
myndu segja sig frá samningnum
um meðaldrægar og skammdrægar
kjarnaeldflaugar.
Nú reyna Bandaríkjamenn að láta
líta út sem þessi einhliða ákvörðun
þeirra sé Rússlandi að kenna; þeir
hafa fengið bandamenn sína í Atl-
antshafsbandalaginu til liðs við sig
og „styrkt“ þar með keðju til-
hæfulausra ásakana um „slæma
hegðun“ Rússlands.
Allar ásakanir þess efnis að Rúss-
land eigi að hafa brotið samninginn
um meðaldrægar og skammdrægar
kjarnaeldflaugar eru tilhæfulausar.
Þær eru getgátur einar. Við höfum
ekki fengið afhent nein sönn-
unargögn sem renna stoðum undir
þessa afstöðu Bandaríkjanna. Ef að-
ildarríki Atlantshafsbandalagsins
hafa fengið slík gögn afhent, hvers
vegna halda Bandaríkin þeim leynd-
um fyrir Rússlandi? Opinber fulltrúi
utanríkisráðuneytis Rússlands tók
skýrt fram í þessu sambandi: „Eng-
inn hefur með nokkrum hætti fært
Rússlandi nein gögn, upplýsingar
eða staðreyndir sem beri því vitni að
stjórnvöld í Moskvu brjóti með
nokkrum hætti gegn ákvæðum ofan-
greinds samnings eða standi ekki
samviskusamlega við ákvæði hans.“
Ásakanir í garð Rússlands eru til-
raun til að breiða yfir hina raunveru-
legu stöðu mála. Í yfirlýsingu V. Ge-
rasímovs, yfirmanns yfirherráðs
herafla Rússneska sambandsríkis-
ins, segir: „Raunveruleg staða mála
er þessi: Frá árinu 2000 höfum við
hvatt Bandaríkjamenn til þess að
hætta að nota eftirlíkingar með-
aldrægra og skammdrægra skot-
flauga fyrir æfingaskotmörk við
prófanir á gagneldflaugakerfum, en
samningurinn bannar það. Auk þess
hafa alhliða eldflaugaskotkerfi
MK-41, sem eru nú þegar staðsett í
Rúmeníu og er verið að koma fyrir í
Póllandi, getu til að skjóta á loft
meðaldrægum stímflaugum, en það
er beint brot á skuldbindingum sam-
kvæmt samningnum um meðal-
drægar og skammdrægar kjarna-
eldflaugar. Önnur vandamál eru
einnig fyrir hendi sem við höfum oft-
ar en einu sinni bent samstarfs-
mönnum okkar í Bandaríkjunum á
að þarfnist nauðsynlega úrbóta.“
Ég vildi staðfesta þá eindregnu
afstöðu Rússlands að samningurinn
um meðaldrægar og skammdrægar
kjarnaeldflaugar sé einn af mátt-
arstólpum hernaðarlega mikilvægs
stöðugleika og alþjóðaöryggis.
Rússland leggst eindregið gegn því
að samningnum sé fórnað. Við erum
reiðubúin að halda áfram samræð-
um um öll mál sem tengjast fram-
kvæmd samningsins, á viðeigandi
vettvangi – og að sjálfsögðu á grund-
velli gagnkvæmrar virðingar og fag-
mennsku, án þess að fram komi
haldlausar ásakanir eða settir séu
úrslitakostir. Tillögur okkar þar að
lútandi eru vel kunnar og enn í fullu
gildi.
Hvað varðar enn eina tilraun til að
mála Rússland sem einhvern skratta
vegg – hvort sem handritið að þeim
leikþætti kemur frá Integrity Initia-
tive eða frá einhverjum öðrum „víg-
stöðvum upplýsingahernaðar“ –
með því að saka Rússland um allar
dauðasyndir, skipulega og raka-
laust, þá er það álit mitt að slík til-
raun hljóti í dag ekki aðeins að vekja
efasemdir hjá öllu venjulegu skyn-
sömu fólki heldur einnig íróníu. Það
að hrúga einfaldlega upp eintómum
haldlausum ásökunum – allt frá
„innrás“ í Georgíu og „innlimun“
Krímskaga til þess að „skjóta niður“
MH17, til „afskipta af kosningum“
og „Skrípal-málsins“ – nær ekki að
draga upp hina tilætluðu mynd af
„vondu löggunni“, en það er hlut-
verk sem reynt er að klína á Rúss-
land. Þvert á móti kemur það upp
um hverjar fyrirætlanir „leikstjór-
anna“ á bak við þessar ásakanir eru í
raun. Rússland er allt of stórt og
ábyrgt veldi til þess að bíta á agnið í
þessum ögrunarleik, síst af öllu á
þessum umbrotatímum þegar ný
margpóla heimsskipun verður til.
Það væri fagnaðarefni ef Ísland
gegndi ávallt í þessu ferli því upp-
byggilega hlutverki sem hófst með
viðræðunum í Höfða.
Eftir Anton
Vasíliev » Allar ásakanir þess
efnis að Rússland
eigi að hafa brotið
samninginn um með-
aldrægar og skamm-
drægar kjarnaeld-
flaugar eru
tilhæfulausar.
Anton Vasíliev
Varðandi yfirlýsingu Bandaríkjanna um að segja
sig einhliða frá samningi um kjarnaeldflaugar
Höfundur er sendiherra Rússlands
á Íslandi.
Vaxandi þungi er í op-
inberri umræðu um kjara-
viðræður sem fram undan
eru á almennum og op-
inberum vinnumarkaði.
Við blasir að 243 samn-
ingar verða lausir frá ára-
mótum fram á mitt ár
2019. Samningar á al-
mennum markaði – á milli
ASÍ og SA – eru lausir
um áramótin en 31. mars
nk. losna 152 samningar
hjá ríki og sveitarfélögum. Stéttarfélög
innan Bandalags háskólamanna (BHM)
vinna nú að kröfugerð sinni og er und-
irbúningur fyrir samningatörn vorsins
vel á veg kominn. Okkar bíður að eiga
viðræður við þrjá viðsemjendur sam-
tímis; ríkið, Reykjavíkurborg og Sam-
band íslenskra sveitarfélaga. 30%
launafólks hjá ríkinu eru í stéttarfélagi
innan BHM en 14% hjá sveitar-
félögum.
Millitekjuhópurinn
má ekki gleymast
Frá því að ríkisstjórn Katrínar Jak-
obsdóttur tók við völdum hefur verið
haft reglulegt samráð við aðila vinnu-
markaðarins. Mikilvæg mál hafa verið
sett á dagskrá, s.s. staða efnahags-
mála, kjararáð, launatölfræði, þjóð-
hagsráð og nú síðast framboðsvandi á
húsnæðismarkaði. Ljóst má vera að
beinar og óbeinar kröfur heildar-
samtaka launafólks til stjórnvalda eru
umtalsverðar í aðdraganda kjarasamn-
inga.
Í kjarasamningum við ríkið í febrúar
á þessu ári voru lægstu laun innan
BHM hækkuð í 417.000 kr. Það vill
gleymast hversu margir á vinnumark-
aði þiggja heildarlaun sem liggja á
bilinu 400 til 600 þúsund krónur. Í um-
ræðunni um mannsæmandi kjör er
ekki nóg að einblína á muninn á milli
hæstu og lægstu tekjutíundarinnar í
samfélaginu. Það þarf einnig að skoða
stöðu millitekjufólks, alls þorra al-
mennings. Heildarmyndin skiptir máli
og sú staðreynd að ráð-
stöfunartekjur launafólks
verða aldrei metnar án til-
lits til skattbyrði og þess
stuðnings sem ríkið veitir
í velferðarkerfunum.
Þessir þættir þurfa að
vinna saman og þess
vegna m.a. er nú horft til
frumkvæðis stjórnvalda í
húsnæðis- og skatta-
málum.
Endurgreiðslubyrði
námslána
Enginn deilir um mik-
ilvægi menntunar fyrir hagsæld og góð
lífskjör þjóðarinnar til framtíðar.
Dýpra virðist á því að viðurkennt sé að
einstaklingurinn þurfi einnig að njóta
ábatans af því að sækja sér háskóla-
menntun. Ávinningurinn af því að afla
sér háskólamenntunar er einfaldlega of
lítill á Íslandi og minni en í þeim lönd-
um sem við viljum bera okkur saman
við. Þessi staðreynd hefur margvís-
legar neikvæðar afleiðingar. Fyrstan
má nefnda nýliðunarvanda í stéttum
sem gegna lykilhlutverki í heilbrigðis-
og menntakerfi landsins. Í öðru lagi ýt-
ir þessi staða undir atgervisflótta. Í
þriðja lagi leggst endurgreiðslubyrði
námslána þungt á einstaklinga og fjöl-
skyldur. Í dag greiða margir háskóla-
menntaðir fjárhæð sem samsvarar
ráðstöfunartekjum eins mánaðar í ár-
legar afborganir námslána.
BHM hefur vakið athygli á byrði
„tólfta mánaðarins“ og lagt til að hún
verði létt með sérstökum ívilnunum í
skattkerfinu. Þessi krafa mun vega
þungt á vormánuðum. Þá hefur BHM
einnig krafist þess að ábyrgðarmanna-
kerfi LÍN verði afnumið að fullu. Það
er sanngirnismál sem mikill stuðningur
er við í samfélaginu.
Leiðréttingin sem þurrkaðist út
Á árunum eftir efnahagshrunið var
samstaða á vinnumarkaði um að standa
vörð um kjör hinna lægstlaunuðu í
samfélaginu. Stéttarfélög innan BHM
studdu það. Fyrir vikið dró nokkuð
saman með háskólafólki og öðrum
tekjuhópum. Þegar landið tók að rísa á
árunum 2013-14 var ljóst að aðildar-
félög BHM gætu ekki beðið lengur.
Árið 2015 úrskurðaði lögskipaður
gerðardómur að laun félagsmanna að-
ildarfélaga BHM hjá ríkinu skyldu
hækkuð og viðurkenndi þar með í
reynd að háskólafólk hefði setið eftir. Í
kjölfarið fengu þó aðrir hópar í sam-
félaginu svipaðar hækkanir í kjara-
samningum og leiðréttingaráhrif gerð-
ardóms þurrkuðust út. Í komandi
kjaraviðræðum verður ekki hvikað frá
kröfunni um að fjárfesting fólks í
menntun skili því eðlilegum og sann-
gjörnum ávinningi. Ýmsir hópar innan
okkar raða eiga langt í land með að fá
menntun sína að fullu metna til launa.
Menntun verði metin til launa
Í febrúar sl. undirrituðu þrír ráð-
herrar í ríkisstjórn Íslands yfirlýsingu
um gerð mannaflaspár í heilbrigðis-
kerfinu á grundvelli nýrrar heilbrigð-
isstefnu. Þar eru einnig gefin mikilvæg
fyrirheit um umbætur á starfsum-
hverfi og kjörum heilbrigðisstétta inn-
an BHM. Þá er ekki síður mikilvægt
að fram komi raunhæfar tillögur um
jöfnun launa milli vinnumarkaða í sam-
ræmi við lífeyrissamkomulagið frá
árinu 2016. Þar er mikið í húfi.
Kjarasamningar á nýju ári þurfa að
skila launafólki raunverulegri kaup-
máttaraukningu í stöðugu efnahags-
umhverfi. Til að svo geti orðið þarf
ríkisstjórnin að leggja fram tillögur
sem treysta velferð og húsnæðisöryggi
í landinu, auk þess að bregðast af-
dráttarlaust við kröfum aðildarfélaga
BHM um að menntun verði metin til
launa
Eftir Þórunni
Sveinbjarnardóttur » Í komandi kjara-
viðræðum verður ekki
hvikað frá kröfunni um að
fjárfesting fólks í menntun
skili því eðlilegum og
sanngjörnum ávinningi.
Þórunn
Sveinbjarnardóttir
Höfundur er formaður BHM.
Háskólafólk ætlar ekki að sitja eftir