Morgunblaðið - 13.12.2018, Blaðsíða 44

það eigi að refsa bönkunum með sköttum og
setja á þá sérstakar reglulegðir og sérstaka
skatta til að koma í veg fyrir annað hrun. Á
sama tíma er ætlast til þess að þeir lækki
vexti og veiti hagkvæma og góða þjónustu.
Þeir sem benda á öfugmælin við þróun eru
sakaðir um að vera málsvarar fjármálaafla og
þeim gerðar upp annarlegar hvatir. Líklega
þarf sú sem hér skrifað að sæta því eftir birt-
ingu þessa pistils. Þetta er ekkert annað en
ódýr popúlismi og það sjá allir skynsamir ein-
staklingar.
Við þurfum að horfa til framtíðar og
tryggja að bankar og fjármálastofnanir – rétt
eins og öll önnur þjónustufyrirtæki – geti
starfað í eðlilegu umhverfi og boðið við-
skiptavinum sínum góða þjónustu. Á kom-
andi árum munu neytendur hafa enn meira
val um það hvort og þá hvernig þeir nýta sér
þjónustu hefðbundinna banka. Það er ekki hlutverk okkar
sem störfum í stjórnmálum að ákveða hvort og þá hversu
mikið ríkið ætlar að starfa í ákveðnum þjónustugreinum,
heldur að skapa heilbrigt umhverfi þar sem nýsköpun,
tækni, þjónusta og hagkvæmni fær að njóta sín. Það er
heldur ekki hlutverk stjórnmálamanna að refsa einstaka
fyrirtækum fyrir gamlar syndir, heldur að horfa til fram-
tíðar og búa þannig í haginn að allir geti starfað eftir skýr-
um leikreglum og á jöfnum grundvelli.
H
vergi í hinum vestræna heimi er
jafn stór hluti fjármálakerfisins í
eigu hins opinbera og á Íslandi.
Ríkið á tvo viðskiptabanka, rekur
Íbúðarlánasjóð sem hefur kostað
ríkið stórfé, að ógleymdri Byggðastofnun.
Umsvif ríkisins á fjármálamarkaði eiga sér að
hluta eðlilegar skýringar. Í eftirleik falls bank-
anna eignaðist ríkið viðskiptabankana, bæði við
endurreisn þeirra og sem hluta af stöðugleika-
framlagi kröfuhafa. Hvað sem því líður þarf að
taka ákvörðun um hvaða hlutverk ríkið ætlar að
leika á fjármálamarkaði. Um það er meðal ann-
ars fjallað í hvítbók um framtíðarsýn og stefnu
fyrir fjármálakerfið sem kynnt var í þessari viku.
Ríkissjóður er nú með um 300 milljarða króna
bundna í bankakerfinu. Áhættan er mikil og er á
ábyrgð okkar allra. Þróunin í fjármálatækni er
hröð og við vitum í raun ekki í hvernig bankar
framtíðarinnar munu líta út, hvernig þeir starfa og veita
nauðsynlega þjónustu. Bylting í greiðslumiðlun er þegar
hafin og vonandi nýtur almenningur þess í formi lægri
kostnaðar, vaxta og betri þjónustu. Tækniþróunin er
áskorun sem bankarnir eiga takast á við en ekki skatt-
greiðendur. Þá er mikill fórnarkostnaður fólginn í því að
binda fjármuni í bönkunum, sem gætu nýst betur, t.d. til
að lækka skuldir ríkissjóðs, lækka skatta, styrkja innviða-
uppbyggingu eða á annan ábyrgan hátt.
Á meðal margra stjórnmálamanna ríkir skrýtið, jafnvel
fordómafullt, viðhorf í garð fjármálafyrirtækja. Tíu árum
eftir fall þriggja banka eru margir enn á þeirri skoðun að
Áslaug Arna
Sigurbjörns-
dóttir
Pistill
Barið á bönkunum
Höfundur er formaður utanríkismálanefndar og ritari
Sjálfstæðisflokksins. aslaugs@althingi.is
44
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. DESEMBER 2018
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Alþingi ræðirnú frum-varp til laga
um fóstureyðingar,
sem heitir raunar
frumvarp til laga
um þungunarrof
sem er hluti af
þeirri nýyrðasmíð sem gjarnan
tíðkast, ekki síst í erfiðum
málaflokkum. Mikilvægt er þó
í þessu sem öðru að ekki
gleymist um hvað mál snúast
og orðið fóstureyðing lýsið því
ágætlega og er ekki gild-
ishlaðnara en orðið þung-
unarrof, en sú ástæða er stund-
um höfð fyrir breyttu orðfæri.
En orðið sjálft er vitaskuld
ekki aðalatriðið þó að það segi
sitt að ástæða sé talin til að
breyta því, heldur það sem
frumvarpið fjallar um. Þeir
sem mæla með frumvarpinu
segja það mjög til bóta að
mörgu leyti enda sé núgildandi
löggjöf komin til ára sinna,
nokkuð á fimmtugsaldurinn og
því komin langt fram yfir síð-
asta söludag. Nú er það ekki
endilega svo að lögum verði að
breyta þó að þau eldist, en vel
má vera að í lögum um fóstur-
eyðingar sé margt sem má bet-
ur fara og að á því sé tekið í
fyrirliggjandi frumvarpi. Þess
vegna getur verið að full
ástæða sé til að bera fram slíkt
frumvarp, en það breytir því
ekki að í frumvarpinu er eitt
atriði sem er svo stórt að það
skyggir á allt annað.
Þetta stóra atriði er sú ætl-
un að rýmka verulega tíma-
frest þann sem veittur er til
fóstureyðinga, úr 16 vikum
eins og nú er í 22
vikur. Við 22 vikur
er varla hægt að
tala um fóstur
lengur, því að
dæmi eru um að
við þau tímamörk
hafi börn fæðst og
orðið að fullvöxnum heil-
brigðum einstaklingum. Og
eftir því sem vikunum fjölgar,
um eina, tvær eða þrjár,
aukast margfalt líkurnar á að
hægt sé að bjarga lífi barnsins
sem fæðist fyrir tímann og lík-
urnar á alvarlegum afleið-
ingum fyrirburafæðingar
minnka verulega.
Óhjákvæmilegt er að horfa á
tímamörkin í frumvarpinu í
þessu ljósi. Ennfremur er
óhjákvæmilegt að ræða frum-
varpið ekki aðeins út frá hags-
munum móðurinnar, þó að þeir
skipti vissulega miklu, heldur
einnig út frá hagsmunum hins
ófædda barns.
Þau tímamörk sem finna má
í núgildandi lögum hafa reynst
ágætlega til að sætta sjón-
armiðin um rétt konunnar og
rétt hins ófædda barns. Og
samkvæmt núgildandi lögum
er hægt að grípa inn í síðar á
meðgöngunni ef sérstakar
læknisfræðilegar ástæður gefa
tilefni til. Ekkert réttlætir
þess vegna að knýja í gegn svo
afdrifaríkar breytingar sem
mörgum þykir réttilega að
kunni að hafa í för með sér
hörmulegar afleiðingar.
Þeir sem vilja sníða agnúa af
núgildandi lögum eiga að ein-
beita sér að því, en láta tíma-
mörkin standa óbreytt.
Alþingi verður að
hafna almennri
heimild til fóstur-
eyðinga eftir
22 vikur }
Allt of langt gengið
Vísindamenn ávegum banda-
rísku geimvís-
indastofnunarinnar
NASA greindu frá
því í vikunni að geimfarið Voya-
ger 2 hefði nú yfirgefið sólkerf-
ið, eftir 41 árs langt ferðalag.
Voyager 2 er reyndar ekki
fyrsta manngerða farið sem
nær þessum áfanga, því syst-
urfarið Voyager 1 gerði slíkt hið
sama árið 2012. Það sem skiptir
meira máli er að bæði geimför
voru sögð við „hestaheilsu“ af
verkfræðingum NASA, og að
þau myndu geta sent gögn um
ferðalag sitt til baka til jarð-
arinnar um ókomin ár að öllu
óbreyttu.
Á endanum munu mælitækin
um borð hætta að virka, en fram
að þeim tíma munu gögnin frá
Voyager-förunum koma að
miklum notum við að svara
spurningum um það hvernig
næsta nágrenni sólkerfisins
okkar lítur út og jafnvel hvaða
áskoranir fylgja því þegar
mannkynið sjálft
seilist lengra frá
jörðunni.
Ferðalag Voya-
ger-faranna hand-
an sólkerfisins gefur raunar
eina vísbendingu um það. Geim-
förin ferðast nú um geiminn á
ofsahraða, sem jafngildir því að
þau ferðist 16-17 kílómetra á
einni sekúndu. Þrátt fyrir það
tók ferðalag þeirra frá jörðu og
að endimörkum sólkerfisins
rúmlega fjörutíu ár, sem segir
sitt um óravíddir alheimsins.
En þó að óravíddirnar séu
nánast óskiljanlegar og óyfir-
stíganlegar vill maðurinn kanna
þær og þá ekki aðeins með vél-
um. Þannig hefur í nokkurn
tíma verið stefnt að því að
mannað geimfar fari til Mars og
til baka einhvern tímann á
næstu 15-20 árum. Vandamálin
sem komið hafa upp á þeirri
vegferð hafa þó reynst mörg og
sýna enn betur hvílíkt afrek það
er að Voyager-förin hafi náð út
fyrir endimörk sólkerfisins.
Hvað bíður handan
sólkerfisins?}Ótrúlegt ferðalag
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
Þótt dómstólar hafi ekkidæmt ríkið til að greiða út-gerðum skaðabætur vegnaólögmætrar úthlutunar
makrílkvóta, samkvæmt dómi
Hæstaréttar, má áætla að tap
þeirra fjögurra útgerða sem höfð-
uðu mál nemi mörgum milljörðum
króna frá árinu 2011. Þá er ótalið
tjón þeirra útgerða sem ekki fóru í
mál. Fordæmi er fyrir því að slíkt
mál sé tekið upp í stjórnskipunar-
og eftirlitsnefnd Alþingis. Hins veg-
ar er langsótt að viðkomandi ráð-
herrar verði kærðir skv. lögum um
ráðherraábyrgð.
Stjórnskipunar- og eftirlits-
nefnd og umboðsmaður Alþingis eru
hluti af eftirliti Alþingis með fram-
kvæmdavaldinu. Þá eru í gildi lög
um ráðherraábyrgð og landsdóm.
Rætt í þingnefnd?
Stjórnskipunar- og eftirlits-
nefnd hefur frumkvæði að því að
kanna ákvarðanir einstakra ráð-
herra og verklag þeirra. Aðeins
reyndi á þetta ákvæði fyrr á þessu
ári þegar Sigríður Á. Andersen
dómsmálaráðherra var kölluð á
fund nefndarinnar til að svara
spurningum um ákvarðanir og verk-
lag við vinnslu tillögu um skipan
dómara við nýstofnaðan Landsrétt.
Nefndin fjallaði um málið á mörgum
fundum en ákvað síðan að gera hlé
til að gefa umboðsmanni Alþingis
rými til að taka afstöðu til þess
hvort hann hefji frumkvæðis-
athugun á málinu. Umboðsmaður
ákvað síðan að gera það ekki.
Samkvæmt upplýsingum frá
Helgu Völu Helgadóttur, formanni
stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar,
hefur þetta mál ekki verið tekið fyr-
ir í nefndinni. Það muni mögulega
komast á dagskrá á nýju ári, þó að
ennþá hafi ekkert verið um það
rætt.
Þótt Jón Bjarnason, þáverandi
sjávarútvegsráðherra, hafi gefið út
fyrstu reglugerðirnar um stjórnun
makrílveiða hafa síðan setið fimm
sjávarútvegs- eða atvinnuvega-
ráðherrar, Steingrímur J. Sigfús-
son, Sigurður Ingi Jóhannsson,
Gunnar Bragi Sveinsson, Þorgerður
Katrín Gunnarsdóttir og Kristján
Þór Júlíusson. Reglugerðin er end-
urnýjuð árlega og því hlýtur ábyrgð
allra að koma til álita, ef á annað
borð er verið að kanna hana. Fram
kom í Fréttablaðinu í gær að sér-
fræðingar á auðlindaskrifstofu
ráðuneytisins vöruðu ráðherra við
því að reglugerðin bryti í bága við
lög.
Í tíð Sigurðar Inga gaf umboðs-
maður Alþingis út álit sem gekk í
sömu átt og hæstaréttardómurinn.
Sigurður brást við með því að leggja
fram frumvarp á Alþingi um að
kvótasetja makrílinn en það náði
ekki fram að ganga.
Kemur ekki upp í hugann
Ráðherraábyrgð skiptist í ann-
ars vegar pólitíska ábyrgð sem
grundvallast á því að ráðherra geti
varist vantrausti þingsins og hins
vegar lagalega ábyrgð. Í síð-
arnefnda tilvikinu getur Alþingi
kært ráðherra og landsdómur
dæmt. Í lögunum er það skilyrði að
málin þurfa að vera þannig vaxin að
ráðherra hafi annaðhvort af ásetn-
ingi eða stórkostlegu hirðuleysi far-
ið í bága við stjórnarskrá lýðveld-
isins, önnur landslög eða að öðru
leyti stofnað hagsmunum ríkisins í
fyrirsjáanlega hættu.
Ragnhildur Helgadóttir, pró-
fessor við lagadeild Háskólans í
Reykjavík, vekur athygli á því að
ráðherrar fái stundum dóma á
ákvarðanir sínar án þess að þeir séu
dregnir persónulega til ábyrgðar. Í
ljósi skilyrða laganna sé lands-
dómur ekki það sem fyrst komi upp
í hugann í tengslum við dóm Hæsta-
réttar í makrílmálinu.
Sex ráðherrar þurfa
að svara fyrir makríl
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Makríll Frystitogararnir fengu hlutdeild í makrílkvótanum í umdeildri
reglugerð. Hér eru skipverjar á Vigra RE með góðan afla.
Fyrst reyndi
á lagalega
ráðherra-
ábyrgð þeg-
ar Alþingi
samþykkti í
pólitískri at-
kvæða-
greiðslu að
kæra Geir H.
Haarde, fyrr-
verandi forsætisráðherra,
vegna meintra brota í aðdrag-
anda bankahrunsins. Lands-
dómur dæmdi hann fyrir eitt at-
riði en sýknaði í öllum öðrum.
Hefur þessi málshöfðun og ekki
síst hvernig kæran var ákveðin
valdið deilum í samfélaginu og
ljóst virðist að verulega alvar-
legt brot þurfi til að koma til
þess að hún verði reynd aftur.
Málinu er ekki lokið því þings-
ályktunartillaga Sigmundar
Davíðs Gunnlaugssonar og
fimmtán annarra þingmanna
um að rangt hafi verið að höfða
mál gegn ráðherrunum fyrrver-
andi og þeir verðskuldi afsök-
unarbeiðni hefur verið lagt
tvisvar fram á Alþingi. Það er til
umfjöllunar í stjórnskipunar- og
eftirlitsnefnd.
Reyndi á lögin
í fyrsta skipti
UMDEILD MÁLSHÖFÐUM
Geir H. Haarde